Park Zdrojowy w Ciechocinku

Park Zdrojowy w Ciechocinku, założony w latach 1872—1875, to największy z czterech parków w uzdrowisku. Powstał na bazie ogrodu spacerowego wokół hotelu Karola Müllera. Projektantem był Hipolit Cybulski, a modyfikacje wprowadził Franciszek Szanior. Park słynie z bogatej roślinności, w tym rzadkich gatunków, oraz zabytkowych obiektów, takich jak Pijalnia Wód Mineralnych i Muszla Koncertowa.

Kluczowe informacje o Parku Zdrojowym:

— Powierzchnia: Około 19 hektarów.

— Projekt: Początkowo Hipolit Cybulski, z późniejszymi modyfikacjami Franciszka Szaniora.

— Roślinność: Ponad 140 gatunków drzew i krzewów, w tym klony, dęby, lipy, świerki, a także miłorząb dwuklapowy i tulipanowiec amerykański.

— Zabytki: Pijalnia Wód Mineralnych w stylu „szwajcarskim”, Muszla Koncertowa z 1909 roku, zaprojektowana w stylu zakopiańskim, Fontanna „Jaś i Małgosia”.

— Dąb szypułkowy „Konstanty”: Pomnik przyrody o wysokości 22 metrów i obwodzie 547 cm.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Orkiestra Zdrojowa Ciechocinka

Zespół instrumentalny na terenie uzdrowiska powstał w roku 1930, przy działającym wówczas amatorskim zespole T.D.Ś. „Lira”, jako jedna z sekcji artystycznych. Kierownikiem zespołu utworzonego z wychowanków miejscowej Szkoły Powszechnej był Kazimierz Karpecki — nauczyciel muzyki tejże szkoły.

Celem działalności zespołu było ożywienie życia kulturalnego w środowisku ciechocińskim w okresie międzywojennym w miesiącach poza sezonem leczniczym, czyli od października do maja. Zespół występował wtedy w antraktach sztuk teatralnych wystawianych przez sekcję teatralną T.D.Ś. „Lira”. Spektakle odbywały się w miejscowym teatrze. Zespół instrumentalny pod kierunkiem K. Karpeckiego miał często za zadanie tworzenie tła muzycznego, przy czym niejednokrotnie grywał w połączeniu z występami chóru mieszanego.

Okupacja hitlerowska w latach II wojny światowej wyłączyła Ciechocinek całkowicie z jakiegokolwiek życia kulturalnego.

W roku 1945 wznowiono koncerty. Z trzy osobowego zespołu, w ciągu 30 lat powstała orkiestra licząca 30-osobową grupę artystów.

W roku 1975 zespół obchodził XXX-lecie działalności. Wszystkie zapiski związane z działalnością zespołu były zapisywane w kronice.

Dziś orkiestrę tworzą głównie muzycy z Torunia. Kierownikiem Orkiestry Zdrojowej jest Waldemar Urbański. Orkiestra przyciąga wielu miłośników muzyki. Muzycy udowodnili, że potrafią zagrać na wszystkim. Jeden z artystów zagrał na papierze ściernym podczas koncertu w Parku Zdrojowym w Ciechocinku, który miał miejsce w maju 2023 r. Orkiestra gra Johanna i Josefa Straussów, repertuar z salonów XIX wiecznej Europy, muzykę operetkową oraz znane utwory z filmów.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Kościół w Piotrkowie Kujawskim św. Jakuba - galeria

 

Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka

Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka powstało w roku 1906 z inicjatywy dr. Leonarda Lorentowicza, który widział potrzebę stworzenia instytucji zaznajamniającej ogół społeczeństwa z urządzeniami i walorami leczniczymi Zakładu Zdrojowego i starającej się o uprzyjemnienie kuracjuszom pobytu w zdrojowisku.

Statut Towarzystwa został zatwierdzony w 1907 r. Członkowie zbierali się na narady 3 razy podczas sezonu letniego w celu przdyskutowania zaistniałych problemów. Uchwały podejmowane w czasie narad były respektowane (w miarę możliwości) przez zarząd Zakładu Zdrojowego i miały wpływ na kierunek gospodarki w Ciechocinku. Działalność Towarzystwa polegała także na organizowaniu koncertów i wieczorów tanecznych. Zorganizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka biblioteka nowości była wzorem zarówno pod względem organizacji jak i dorobku książek.

W roku 1914 stowarzyszenie emitowało nawet bony pieniężne, które honorował zakład zdrojowy.

W okresie międzywojennym Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka organizowało koncerty, bale, loterie itp. Zrzeszało wszystkich ciechocińskich lekarzy i sympatyków uzdrowiska. Blisko współpracowało z Polskim Towarzystwem Lekarskim oraz Towarzystwem Dramatyczno-Śpiewczym „Lira”.

Po II wojnie światowej reaktywowano Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka dopiero w 1965 r. Prezesem został E. Sury — dyrektor P.P. „Uzdrowisko Ciechocinek”. Od 1971 r. funkcję tę objął dr Cyprian Sadowski.

Towarzystwo w 2023 r. podczas zebrania wręczało medale i statuetki zasłużonym działaczom, promującym nadwiślańskie uzdrowisko.

Spotkanie odbyło się w dniu imienin założyciela Leonarda Lorentowicza. Medale są wręczane od ponad 60 lat — mówił prezes TPC Marian Gawinecki. Towarzystwo istniejące od 1906 r. skupia dziś 115 członków i ponad 30 działaczy wspierających. W 2023 r. statuetkę otrzymał Marcin Zajączkowski, prezes Uzdrowiska Ciechocinek S.A. Odznakę honorową otrzymał prof. Szymon Kubiak i prof. Zygmunt Wiatrowski. Medale otrzymali: Katarzyna Bigosińska, Waldemar Gmiński, Dariusz Król i Tomasz Madajczyk.

W dniu 12 maja 2025 r. w Centrum Konferencyjnym Hotelu Austeria w Ciechocinku odbyło się walne zebranie sprawozdawczo — wyborcze Towarzystwa Przyjaciół Ciechocinka, które w 2026 r. obchodzić będzie jubileusz 120-lecia swojej działalności. W trakcie Walnego Zgromadzenia, uczestnicy wysłuchali prelekcji Janusza Piotra Wyrąbkiewicza, członka TPC, który przygotował prezentację fotograficzną i podzielił się wrażeniami z wyprawy w wysokie Himalaje w 2024 r. Podczas zebrania wybrano nowe władze stowarzyszenia na kadencję 2025—2029. Prezesem TPC został wybrany na kolejną kadencję Marian Gawinecki.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Towarzystwo Dramatyczno-Śpiewcze „Lira” w Ciechocinku

Pierwsze przedstawienie „Teatru Ochotniczego” w uzdrowisku odbyło się w lipcu 1853 r. Zespół amatorski z Ciechocinka wystąpił wówczas z dwiema sztukami Józefa Korzeniowskiego — „Panią Kasztelanówną” i „Janem czyli uczniem miłości”.

W okresie międzywojennym powstało w Ciechocinku Towarzystwo Dramatyczno-Śpiewcze „Lira”. Był to rok 1930. Stowarzyszenie patronowało licznym i ambitnym poczynaniom członków sekcji teatralnej i muzycznej. Wystawiało między innymi „Radców Pana Radcy” — Michała Bałuckiego, „Karpackich górali” — J. Korzeniowskiego, „Lekkomyślną siostrę” — W. Perzyńskiego, „Noc Listopadową” — St. Wyspiańskiego. Z. Mrożek w swojej publikacji o jubileuszu Teatru Toruńskiego („Przegląd Teatralny”, rok 1975) wymienia 16 sztuk teatralnych wystawianych przez sekcję teatralną Towarzystwa Dramatyczno-Śpiewczego „Lira” z Ciechocinka.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Teatr Letni w Ciechocinku

Teatr Letni w Ciechocinku to drewniany budynek wzniesiony w 1890/1891 r. w stylu secesji szwajcarskiej. Zaprojektowany przez Adolfa Schimmelpfenniga, pierwotnie mieścił 240 miejsc i 6 lóż. W 1839 r. zarząd warzelni soli przystosował budynek do przedstawień. Obiekt składał się z garderoby i sceny, służył również jako sala balowa. W 1843 r. w Teatrze grał zespół Kajetana Nowińskiego, występ miało też kilkakrotnie Towarzystwo Józefa Gaweckiego z Włocławka oraz inne trupy z różnych miejscowości. Po zniszczeniu teatru w 1855 r. wzniesiono nowy obiekt ze stajni. Powiększono stare garderoby i dodano dwie nowe. Za datę powstania teatru przyjmuje się jednak rok 1890. Wówczas w Ciechocinku obiekt zaprojektował architekt Schimmelpfennig. Był to budynek drewniany.

W 1901 r. teatr został rozbudowany, dobudowano murowaną scenę i zaplecze, balkon oraz dwie dodatkowe loże. W teatrze występowało wielu znanych aktorów, m.in. Juliusz Osterwa, Stefan Jaracz, Mieczysław Fogg. Po II wojnie światowej teatr podupadł i w 1969 r. został zamknięty. Po remoncie, trwającym do 1998 r., teatr został ponownie otwarty i odzyskał dawną świetność. Dziś Teatr Letni jest jednym z trzech tego typu obiektów w Europie i jedynym w Polsce, służąc jako scena dla przedstawień teatralnych, koncertów i wystaw.

W teatrze ciechocińskim grywały zespoły: Aleksandra Carmantranta, Bolesława Kremskiego, Anastazego Trapszo, Edmunda Rygiera, Felicjana Felińskiego i wiele innych. Wystawiano najczęściej komedie i farsy. Wśród mieszkańców cieszyły się także sztuki Niemcewicza, Fredry, Korzeniowskiego, Perzyńskiego, grane było również „Wesele” Wyspiańskiego.

Przełom XIX i XX w. przyniósł nowy repertuar. Scena ciechocińska grała operetki: „Piękna Helena”, „Baron Cygański”. Teatr działał w okresie międzywojennym i po wojnie. Spektakle odgrywali artyści toruńscy i bydgoscy, na scenie pojawiały się orkiestry. Życie kulturalne kwitło.

Krótka historia w punktach:

— 1891: Budowa Teatru Letniego w Ciechocinku według projektu Adolfa Schimmelpfenniga.

— Początek XX wieku: Rozbudowa sceny, dodanie balkonu i loż.

— Dwudziestolecie międzywojenne: Popularność teatru, występy znanych artystów, m.in. z Warszawskich Teatrów Rządowych.

— Lata powojenne: Stopniowy upadek teatru, zły stan techniczny.

— 1969: Zamknięcie teatru z powodu złego stanu technicznego.

— 1984: Teatr zostaje wpisany do rejestru zabytków.

— 1998: Otwarcie po remoncie i odzyskanie dawnej świetności.

— Współczesność: Teatr Letni pełni rolę ważnego ośrodka kulturalnego w Ciechocinku.

Teatr Letni w Ciechocinku nadal działa. Repertuar teatru jest bardzo bogaty. W sierpniu 2025 r. grane będą trzy koncerty: Koncert Andre Z Zespołem, Mateusz Ziółko SOLO w Ciechocinku, Od Opery do Musicalu. Odegrane będą spektakle: Inez & Gwiazdy Cygańskiego Taboru i Show taneczne, Katarzyna Piasecka — Program stand-up comedy, Zdolne do wszystkiego — spektakl komediowy, Małżonkowie — komedia gwiazdorska, Będzie Pani zadowolona! — nowa komedia o romansach i remontach, Ślub doskonały: I że Cię nie opuszczę aż do śmierci, Król i Caryca — Teatr Klasyki Polskiej, Krzysztof Hanke: Śmiesznie już było w Ciechocinku. A także wystąpią: Piotr Bałtroczyk Stand-up, i spektakl Żona do adopcji.

Bogaty repertuar zapowiada teatr także jesienią. We wrześniu 2025 r. będzie można obejrzeć Koncert operetkowo-musicalowy „Usta milczą, dusza śpiewa”, zagra Don Vasyl i Gwiazdy Cygańskiej Pieśni, Grażyna Łobaszewska & Ajagore. A w październiku Król i Caryca, Krzysztof Hanke: śmieszne już było, Mateusz Ziółko, Zdolne do wszystkiego i Pop Opera — od Opery do Musicalu.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Fabryka soli w Ciechocinku

W 1824 r. prawa do terenów solnych, znajdujących się w rękach Konstantego Leona Wolickiego, zostały scedowane na rzecz rządu. Wolicki zawarł z Komisją Rządową Przychodów i Skarbu (reprezentowaną przez ministra Franciszka Ksawerego księcia Druckiego-Lubeckiego) kontrakty na wystawienie budynków i urządzeń zakładu warzelnianego oraz na warzenie soli. Prace projektowe i dozór nad budową zostały powierzone inżynierowi górniczemu, profesorowi Instytutu Górniczego we Fryburgu i Akademii Górniczej w Kielcach, Jacobowi Graffowi. W tym samym roku ruszyły prace budowlane przy ujęciach solanki, tężniach oraz budynkach warzelni. Warzenie soli spożywczej na skalę przemysłową rozpoczęto w 1832 r. Jej pozyskiwaniu towarzyszyło powstanie uzdrowiska bazującego na walorach leczniczych produktów ubocznych warzenia solanki (szlamu i ługu kąpielowego). Pierwsze łazienki lecznicze urządzono w 1836 r. w miejscowej karczmie, właściwości tężni jako inhalatorium odkryto natomiast w poł. XIX w. W 1866 r. doprowadzono do warzelni bocznicę kolejową, prowadzącą od nowo powstającej linii z Aleksandrowa Kujawskiego do Ciechocinka (oficjalne otwarcie linii w 1867 r.).

Po odzyskaniu niepodległości, w 1918 r. warzelnię przejęło państwo polskie. W latach 1931—1932 w obrębie Parku Zdrowia (powstałego według koncepcji kierownika ćwiczeń fizycznych dra Tadeusza Chrapowickiego), na terenie między tężniami wybudowano rozległe założenie o funkcjach przyrodo-leczniczych, składające się z otwartego basenu solankowego, plaż, boiska, placów do ćwiczeń, gier i zabaw ruchowych. Projektowanie i budowę powierzono arch. Romualdowi Guttowi oraz inż. Aleksandrowi Szniolisowi.

W 1926 r., źródło, z którego do dziś pozyskuje się solankę na potrzeby lecznicze i produkcyjne, zostało obudowane fontanną w kształcie grzybka, zaprojektowaną przez Jerzego Raczyńskiego. Obecnie, produkcja soli odbywa się w oparciu o zabytkowe urządzenia i przy zastosowaniu pierwotnej metody. Najstarsze, jak tężnie nr 1 i nr 2, pochodzą jeszcze z pierwszego okresu funkcjonowania warzelni. Młodsze, jak zestawy panwiowe, czy ujęcie solanki — z przełomu XIX — XX w. Współczesne zmiany w stosunku do historycznego ustroju technicznego nastąpiły jedynie przy instalacjach pompowania i przesyłania solanki. Dawne systemy tłoczące solankę napędzane maszynami parowymi i wiatrakami zostały zastąpione pompami o napędach elektrycznych.

Zespół znajduje się na rozległym terenie, w części północnej Ciechocinka. Tężnie ulokowano na piaszczystym wyniesieniu, aby ochronić je przed wylewami Wisły, dłuższymi osiami poprzecznie do dominujących kierunków wiatrów. Dwie pierwsze tężnie, budowane w latach 1824—1833, zostały względem siebie ustawione równolegle. Tężnię nr 3 z 1859 r. ustawiono skośnie w stosunku do dwóch poprzednich, zamykając od północy przestrzeń między tężniami.

Tężnie to wielkie budowle drewniane, wzniesione na planie wydłużonych prostokątów. Głównym elementem konstrukcyjnym tężni jest drewniany szkielet, w postaci rzędu kozłów, ustawionych nad zbiornikiem stężonej solanki. Całość spoczywa na palach zagłębionych w gruncie, jak ma to miejsce w tężniach nr 1 i 2, bądź na kamienno-ceglanej podmurówce — w tężni nr 3. Szkielet wypełniony jest wiązkami tarniny. Na szczycie tężni znajdują się korytka, z których poprzez zawory następuje równomierny wyciek solanki na tarninę.

W przestrzeni pomiędzy tężniami znajdują się budynki powiązane z pozyskiwaniem i transportem solanki: drewniana obudowa ujęcia nr 17, hydrofornia i niewielki drewniany rezerwuar solanki oraz zdegradowany obecnie park z lat 30. XX w. o funkcjach sportowo-wypoczynkowych, którego centralną część zajmuje będąca w ruinie modernistyczna pływalnia.

Na terenie warzelni, w centralnej części placu wewnątrzzakładowego, znajdują się dwa rezerwuary mocnej solanki (dosyconej na tężniach). Są to budowle o drewnianej konstrukcji, wzniesione na planie prostokąta, jako wyniesione ponad poziom gruntu zbiorniki, wsparte na rzędach słupów. Gromadzoną solankę od wpływów zewnętrznych chroni nakrycie dwuspadowym dachem.

Z czterech budynków warzelnianych do czasów współczesnych przetrwał jedynie budynek nr 4. Jest to wzniesiony na planie litery L, murowany budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. Przy budynku, od strony ściany północno-wschodniej, znajdują się dwa wysokie murowane wolnostojące kominy. We wnętrzu budynku pierwotnie umieszczono cztery zestawy do produkcji soli warzonej panwiowej, składające się z podgrzewacza solanki i panwi ogniowej. Obecnie w celach produkcyjnych wykorzystywany jest tylko zestaw nr 1 (zestawy nr 2 i 4 pozostają nie używane, nr 3 został rozebrany). Podgrzewacze solanki i panwie posiadają formę prostopadłościennych kadzi z blachy stalowej, ustawionych nad kanałami grzewczymi.

Z budynkiem warzelni pozostaje zespolony magazyn soli (z przeł. XIX — XX w.) o konstrukcji ryglowej, z ceglanym wypełnieniem ścian, nakryty dwuspadowym dachem. W jego zachodniej ścianie znajdują się wrota do pomostu ładowniczego (dawniej przy torze bocznicy kolejowej).

W budynkach warzelni i magazynu zachował się system transportu zakładowego z 1905 r. w postaci jednoszynowej kolejki wiszącej, przeznaczonej do przewozu soli z warzelni na suszarnie i do magazynu.

Najdotkliwszą luką w historii miasta jest nieznany tutaj biogram przedsiębiorcy, budowniczego ciechocińskiej saliny — Konstantego Leona Wolickiego. Mikołaj I Romanow skonfiskował cały jego majątek, odebrano mu prawa obywatelskie, zerwano z nim kontrakt o budowie zakładów warzelnianych w Ciechocinku, które w roku 1831 były już w zasadzie ukończone oraz kontrakt drugi, gwarantujący mu „warzenie soli z wody słonej wytryskującej ze źródeł w Ciechocinku i Słońsku”. Budowniczy ciechocińskiej fabryki soli spoczywa w krypcie kościoła w Cieślinie pod Olkuszem. Wizjoner, organizator wielu gałęzi przemysłu Królestwa Polskiego, to postać w Polsce niedoceniona, przemilczana i wymazana z kart historii z przyczyn politycznych. Nawet nie wiemy, jak wyglądał, ponieważ portret, jaki wykorzystywany od 2018 r. w Ciechocinku, jest jedynie domniemaną wizją artysty. Także daty urodzin i śmierci Wolickiego są powielane błędne.

 

Konstanty Wolicki, oprócz budowy fabryki soli w Ciechocinku, zajmował się jednocześnie wieloma zadaniami strategicznymi dla Królestwa Polskiego, przede wszystkim handlem solą kamienną i stworzeniem żeglugi na Wiśle.

Podobnie zasługi księcia Franciszka Ksawerego Druckiego — Lubeckiego w odważnym i konsekwentnym procesie budowania potęgi solowarstwa w Ciechocinku dopominają się większej uwagi badaczy i popularyzatorów. Dr Mariusz Głuszko w książce „Wielcy niedocenieni: Franciszek Ksawery Drucki Lubecki i cud gospodarczy Królestwa Polskiego” napisał:

„W polskiej historii cenimy głównie bohaterów, którzy odnieśli zwycięstwo na polu bitwy lub polegli na polu chwały. Nie cenimy szczególnie tych, którzy siłę państwa widzieli w rozwoju gospodarczym”. Książę Drucki — Lubecki był inicjatorem powołania Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (1825) i Banku Polskiego, na utworzenie którego 29 stycznia 1828 r. car Mikołaj I podpisał dekret. Bank zajął się finansowaniem najważniejszych inwestycji w Królestwie: tak rozpoczęła się potęga Starachowic, Dąbrowy Górniczej, Żyrardowa, zbudowano Kanał Augustowski, budowano drogi, sfinansowane zostały Zakłady Warzelniane w Ciechocinku.

Uwzględniając kierunki wiejących wiatrów w ciechocińskiej dolinie i warunki terenowe, związane z ówczesną zabudową olenderską, Humboldt wskazał, gdzie należałoby pobudować tężnie i jak je orientować. Zalecił wcześniejsze nasadzenie plantacji tarniny. Nie tylko dokonał oceny kosztów budowy poszczególnych obiektów i urządzeń, ale poczynił obliczenia, dotyczące rentowności produkcji soli. Za konieczne uznał ujarzmienie wód powodziowych Wisły, wskazał lokalizację i parametry dwóch wałów przeciwpowodziowych, niezbędnych dla ochrony fabryki. Zaproponował wykup terenów kościelnych oraz działki Johanna Mielke pod budowę warzelni soli. Należy podkreślić, że tereny te rzeczywiście zostały wykupione ponad 30 lat później, co świadczy o znajomości raportu Humboldta przez projektanta i budowniczego zakładów warzelnianych, Johanna Jacoba Graffa.

Friedrich Küster w roku 1798 prowadził odwierty w miejscach wskazanych przez Humboldta, w pobliżu źródeł, które eksplorował już wcześniej Reichert/Reichardt.

Mapa dokumentacyjna, jaka znajduje się w zasobach przedsiębiorstwa „Uzdrowisko Ciechocinek SA” zawiera lokalizację odwiertu, w okolicy dzisiejszych kortów tenisowych na terenie Parku Zdrojowego. Küster proponuje lokalizację gradierni na wyniesieniu w Wołuszewie. Graff i Wolicki rzeczywiście ulokowali w tym właśnie miejscu tężnie, które działają i wzbudzają podziw ekspertów po dziś dzień. Küster powtórzył za Humboldtem posadowienie warzelni soli na wzgórzu słońskim oraz polecił pogłębienie Bierawy, aby można było łodziami dogodnie transportować wytworzony produkt drogą wodną.

Humboldt napisał: Reichert za pomocą małej gradierni udowodnił, że słońską solankę można z powodzeniem zatężyć.

W liście do cara Aleksandra I (22 maja 1825) Wolicki pisze o efektach prac Reicherta/ Reichardta:" W tym celu zaczęto budowę szybu (studni), okrągłego murowanego, tężni do tężenia wody, sprowadzono panwie, mające służyć do wygotowywania stężonej solanki, w celu warzenia soli”.

Kiedy w latach 1802—1803 David Gilly przygotował Mapę Specjalną Południowych Prus, obejmującą tereny Królestwa Polskiego włączone do Prus w wyniku II rozbioru, znalazły się na niej także Słońsk i Ciechocinek. W okolicy południowego krańca dzisiejszego Parku Zdrojowego zaznaczono na niej obiekt, podpisany jako verfallene Saltz Kothe, co tłumacząc na język polski z dolnoniemieckiego znaczy „zniszczona warzelnia soli”.

W 1805 r. Alexander von Mielęcki kontynuował wiercenia w Słońsku i Ciechocinku. Ostatni odwiert był skuteczny, jednak prace zostały przerwane nagle z powodu zwycięstwa Napoleona nad Prusami w roku 1806. Raporty Mielęckiego także zachowały się w archiwach niemieckich, aktualnie pracuje nad ich opracowaniem prof. Hülsenberg. Wiemy, że projekt założenia fabryki soli w Ciechocinku powstał na bazie właśnie tychże wydajnych źródeł, które udało się odkryć Mielęckiemu. Pisze o tym Konstanty Leon Wolicki do cara Aleksandra:

„Roboty w Ciechocinku zacząłem od wynalezienia pomp przez Prusaków zabitych, a na karcie mojej oznaczonych. Odkryłem dwie na gruncie skarbowym w Słońsku i jedną w Ciechocinku, które z powodu wtargnięcia Francuzów nie były dokończone; zapuściłem świder w Nr. 2 na mojej karcie oznaczony”.

Konstanty Leon Wolicki wszelkie roboty wiertnicze rozpoczyna zatem już w roku 1823, wyraźnie orientując się na odwierty oraz budowy zaawansowane już przez Mielęckiego: „Szyb ten dokładnie wyegzaminowany znalazłem, iż podług wszelkich prawideł najporządniej był rozpoczęty. Jest w bliskości niego drugi, już zalazły, jeszcze za Stanisława Augusta zaczęty i także dla napływu zaskórnych wód zaniechany”.

Budowa kompleksu fabryki soli pod kierownictwem technicznym Graffa i zarządem Wolickiego rozpoczęła się oficjalnie 4 lipca 1824 r., a poprzedzona była dwoma kontraktami z 10 czerwca 1824 r., po wielu wcześniejszych, datowanych na rok 1823 przygotowaniach, zakupach i ustaleniach. Pod warzelnię zajęto tereny Wołuszewa i Słońska. Pod tężnie — w większości tereny Wołuszewa oraz część Ciechocinka. Plantację cierni ulokowano w Ciechocinku, częściowo w Wołuszewie i Słońsku. Przejmowanie gruntów od osadników odbywało się drogą wykupu lub przeniesienia w inne miejsce. Pod budowę infrastruktury warzelni wykorzystano także w całości grunty byłego probostwa słońskiego wraz z cmentarzem.

Budowę obiektów zakładów warzelnianych kończono w 1830 roku, jednak brakowało jeszcze tarniny na wypełnienie gradierni. Przygotowania, zmierzające do prawidłowego uruchomienia zakładu, zostały przerwane z powodu nieszczęśliwych dla Słońska i Ciechocinka, ale przede wszystkim dla Wolickiego i Druckiego Lubeckiego, skutkami powstania listopadowego.

Przejście i stacjonowanie tysięcy żołnierzy na terenie warzelni i wokół tężni spowodowało ogromne zniszczenia i straty materialne.

Konstanty Leon Wolicki, budowniczy fabryki soli, wskutek udziału w powstaniu listopadowym został pozbawiony całego majątku i praw obywatelskich. Produkcję soli rozpoczęto 21 października 1832 roku. Dnia 1 lutego 1833 roku zakład w Ciechocinku został oddany pod zarząd Banku Polskiego.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Kościół prawosławny w Ciechocinku

Precyzji, jaką wykazali się budowniczy, którzy postawili cerkiew w Ciechocinku, mogłyby im pozazdrościć nowoczesne ekipy budowlane. Prawosławna cerkiew polowa w Ciechocinku (ul. Wojska Polskiego) powstała bowiem z bali, co akurat dziwne nie jest. Zdumiewa jednak to, że do budowy nie użyto ani jednego gwoździa. Ponoć to budowniczowie, górale z Kaukazu, zostali sprowadzeni do miasta słynącego z uzdrowisk i postawili drewnianą konstrukcję.

Budynek stoi od 1894 r. Świątynię wzniesiono z myślą o rosyjskich pacjentach tutejszego 22. Szpitala Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnego oraz o kuracjuszach, odwiedzających uzdrowiska w Ciechocinku, a będących wyznania prawosławnego.

Cerkiew otrzymała patrona. Nadano jej imię św. Michała Archanioła. Ten święty czuwa nad żołnierzami, dziećmi oraz pielgrzymami i innymi przybyszami, a przecież w Ciechocinku można spotkać wielu przybyszy.

Nie zawsze jednak polowa cerkiew w Ciechocinku była cerkwią. Jeszcze przed drugą wojną światową zmieniono jej przeznaczenie. W budynku po cerkwi mieściło się m.in. kasyno. Chyba ono uratowało budynek cerkwi. Gdy bowiem w okresie międzywojennym palono cerkwie, ta pozostała nietknięta. Akurat wtedy znajdowało się w niej kasyno. Krąży też legenda, że to duchy zabitych żołnierzy (razem ze swoim patronem, św. Michałem Archaniołem) czuwały nad cerkwią, by przetrwała. Następnie była tu szkoła, kino, a jeszcze później prowadzono magazyn.

Historia jednak kołem się toczy i w tym przypadku tak też się stało. Od lat 90. cerkiew znowu jest czynna. Warto zwrócić uwagę nie tylko na jej zdobione, wyjątkowo dokładnie wykonane elementy oraz to, co jest w środku, ale też na kolory budowli. Niebieski oznacza Królestwo Niebieskie, żółty — świętość, a czerwony — miłość Bożą.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025, fot. Renata Nowińska -http://www.kosciolydrewniane.pl

Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku

Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku jest kontynuatorką tradycji starej parafii w Słońsku nad Wisłą. Wieś Ciechocinek, wymieniana w XVI w. jako należąca do parafii słońskiej, z chwilą likwidacji tamtejszego kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w 1824 r., została włączona do okręgu parafialnego Raciążka. Uczęszczanie do oddalonego o 2,5 km kościoła (pw. Wszystkich Świętych i św. Hieronima) w Raciążku, jak również chowanie zmarłych na tamtejszym cmentarzu parafialnym, okazało się wkrótce zbyt uciążliwe dla coraz liczniej przybywających do Ciechocinka kuracjuszy. W związku z tym przewodniczący Zarządu Wód Mineralnych w Ciechocinku, Franciszek Kupiszeński zwrócił się pismem z dnia 18 lipca 1851 r. do administratora diecezji kujawsko-kaliskiej, ks. prałata Michała Jana Marszewskiego, z prośbą o zezwolenie na wybudowanie w Ciechocinku kaplicy i odprawianie w niej nabożeństw w niedziele i święta. Uczynił to w porozumieniu i za namową biskupa sufragana włocławskiego Tadeusza Łubieńskiego. Jednocześnie w tej samej sprawie skierował pismo do Głównego Zarządu Wód Mineralnych w Warszawie. Dnia 30 lipca nadeszło na ręce ks. Jana Kowakiewicza, proboszcza w Raciążku, zezwolenie na otwarcie kaplicy i odprawianie w niej nabożeństw w miesiącach sierpniu i wrześniu. Kaplicę urządzono jeszcze w tym samym roku w sali nowo wybudowanej (na miejscu wyznaczonym w 1847 r. grunta warzelni soli) galerii spacerowej w Parku Zdrojowym i dedykowano Matce Bożej. Poświęcenia kaplicy dokonał w dniu 10 marca 1851 r. biskup Tadeusz Łubieński. W kaplicy znajdował się m.in. drewniany ołtarz, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej fundacji Małgorzaty Kupiszeńskiej, obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z XVII w. (dużej wartości artystycznej), skrzynia okuta, szafa sosnowa. Wymienić należy również liczne argentaria: 2 kielichy, l trybularz, 2 puszki, l monstrancję, 4 naczynia potrójne, 6 ampułek z tacką, 2 łódki, wykonane w znanej warszawskiej fabryce wyrobów platerowanych Józefa Frageta. Poza tym na użytek kapelanów ciechocińskich pozostawały 22 ornaty i 4 kapy.

W 1852 r. w Ciechocinku wybuchła epidemia cholery. W celu ukojenia i pokrzepienia serc pracowników warzelni soli przewodniczący Kupiszeński w dniu 9 IX 1852 r. wystosował list do ks. Kowakiewicza z prośbą o odprawianie w kaplicy nabożeństw codziennie, połączonych z odśpiewaniem modlitwy “Święty Boże”. Oprócz nauk religijnych miały też być udzielane wskazówki jak postępować w wypadku zarażenia się tą śmiertelną chorobą. Kupiszeński poprosił także Kurię Diecezjalną o przysłanie na stałe kapelana z klasztoru ojców reformatów z Włocławka. Administrator diecezji w dniu 30 Vffl 1853 r. skierował prośbę do Banku Polskiego o wyznaczenie funduszu na utrzymanie kapelana. Ustalono, że Bank Polski wyłoży 120 rubli, a Komitet Główny Uzdrowiska — 60. Mieszkanie dla kapelana urządzono w wójtówce, domu wójta wsi Ciechocinek, stojącym w pobliżu obecnego “Grzybka” (dom ten rozebrano w latach 1972—1973). Cmentarz choleryczny wyznaczono na gruntach wsi Wołuszewo, w pobliżu 2-giej tężni.

Pierwszym stałym kapelanem ciechocińskim został wyznaczony od 30 III 1854 r. ks. Jan Rutkowski, były karmelita z Zakrzewa. Oprócz posługi duszpasterskiej przyjął też obowiązki nauczyciela religii w miejscowej szkole elementarnej. W 1862 r. ks. Rutkowski otrzymał probostwo w Starokrzepicach, a na jego miejsce przybył ks. Jacek Jędrecki, który 7 lipca objął swoje obowiązki. Nie pozostał jednak w Ciechocinku dłużej, zniechęcony trudnymi warunkami lokalowymi. Nowy kapelan, ks. Walenty Kuroch, wikariusz z Opatówka, został mianowany 18 marca 1863 r. Gdy jednak wypłacane przez miejscowy Zarząd Banku Polskiego 60 rubli nie mogło wystarczyć na utrzymanie kapelana, ks. Kuroch 16 kwietnia przeniesiony został na wikariat do Kłomnic. Był to rok tragiczny dla Ciechocinka z powodu wylewu Wisły. Ostatecznie namiestnik carski, przekonany o potrzebie stałego kapelana, zobowiązał Zarząd Wód Mineralnych z warzelnią do płacenia rocznie 180 rubli na utrzymanie księdza. Po takim zapewnieniu dnia 27 VIII 1871 r. przybył ks. Felicjan (ze chrztu Mateusz) Lutoborski, zakonnik z klasztoru oo. Reformatów we Włocławku, który zjednał sobie szacunek i życzliwość u ludzi. Nade wszystko jednak, dzięki jego troskliwym zabiegom i wytrwałości, mogła być zrealizowana długo wyczekiwana budowa kościoła.

W 1862 r. Komitet Główny Uzdrowiska określił warunki, na których Zakład Zdrojowy mógłby być wydzierżawiony osobom prywatnym, ustalając zarazem, że kaplica ma być nadal otwarta a utrzymanie kapelana należy do obowiązków dzierżawcy. Niestety, kaplica w galerii spacerowej okazała się rozwiązaniem niezbyt trwałym. W 1868 i 1871 r. w trakcie wylewu Wisły została poważnie uszkodzona przez fale powodziowe. Fakt zalania kaplicy zdrojowiskowej przyczynił się do intensyfikacji starań o zgodę na budowę kościoła. Od 1852 do 1872 r. uzbierano na ten cel 1629 rubli. W 1872 r. poproszono o plac pod budowę kościoła na środku skweru przy Łazienkach Nr I, na co przystał Komitet Wód Mineralnych Ciechocińskich. Plac o powierzchni 30 x 60 sążni został przekazany przez Prezesa Zarządu Adama Ziembińskiego, a odebrany przez inż. powiatowego Fijałkowskiego. Skierowano również prośbę do władz rządowych o zezwolenie na rozpoczęcie prac budowlanych. Gubernator warszawski w dniu 6 VI 1872 r. zapytał ówczesnego administratora diecezji kujawsko-kaliskiej czy nie znajduje przeszkód w spełnieniu prośby Komitetu, który miał już wtedy zgromadzonych na ten cel 9 000 rubli. Dnia 20 czerwca sformułowano odpowiedź potwierdzającą potrzebę budowy świątyni w Ciechocinku i trzy dni później rząd wydał stosowne pozwolenie. Namiestnik swoją zgodę wydał 12 sierpnia 1872 r., a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zawiadomiło gubernatora warszawskiego o zatwierdzeniu tej decyzji 30 września. W dniu 30 marca 1873 r. zawiązał się Komitet Budowy Kościoła, którego prezesem został ziemianin Leon Wodziński h. Jastrzębiec ze Służewa, a członkami: dr Roman Ignatowski — lekarz warzelni soli, Ignacy Szymański — zawiadowca stacji kolejowej w Ciechocinku i ówczesny kapelan — ks. Felicjan Mateusz Lutoborski. Plan kościoła Departament Spraw Duchownych Obcych Wyznań zatwierdził w dniu 23 maja 1873 r. Kamień węgielny pod fundamenty kościoła poświęcił administrator diecezji kujawsko-kaliskiej — ks. kan. Florian Kosiński w dniu 5 lipca 1874 r. Fundatorem świątyni był Zarząd Wód Mineralnych w Ciechocinku, który darował ziemię pod kościół i pod plebanię. Budowę wsparli okoliczni ziemianie, mieszkańcy Ciechocinka i kuracjusze. L. Wodziński ofiarował drewno na budowę, kolej dokonała bezpłatnej zwózki materiałów. Na potrzeby budowy założono własną cegielnię pod Raciążkiem. Ziemianin Feliks Łuszczewski z Zalesia ofiarował 4 757 rubli zapisanych na dobrach Celigów w pow. skierniewickim. Ponadto carski ukaz z dnia 9 maja 1875 r. zezwalał na zbieranie składek do wysokości 15 000 rubli w guberniach warszawskiej i płockiej.

W czerwcu 1877 r. spłonęła galeria spacerowa w parku, a wraz z nią kaplica, z której zdołano uratować tylko obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i antependium ołtarzowe — dar Zofii Ignatowskiej. Ks. Lutoborski kazał wystawić nową prowizoryczną kaplicę o konstrukcji szkieletowej, którą poświęcił ks. kań. Stanisław Chodyński 30 sierpnia 1877 r. podczas wizytacji biskupa Wincentego Teofila Popielą. Kaplicę tę wykorzystywano do 1882 r.

Plan kościoła w Ciechocinku przygotował warszawski budowniczy Edward Cichocki. W trakcie budowy świątynię skrócono o jedno przęsło (długość miała wynosić 70 łokci, szerokość 27,5, a wysokość 22 łokcie). Kościół wybudowano w cegle, w modnym wówczas stylu neogotyckim. We wnętrzu wykorzystano wchodzące dopiero w użycie żeliwo, które posłużyło do konstrukcji filarów, ambony i chóru muzycznego. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne wykonano z drogiego białego marmuru kararyjskiego. W ołtarzu umieszczono obraz Przemienienia Pańskiego, a na zasuwie wizerunek świętych Apostołów Piotra i Pawła. W ołtarzu północnym stanęła figura św. Antoniego, w południowym — Matki Boskiej Łaskawej. W wieżach kościoła umieszczono dwa duże dzwony, a same wieże pokryto blachą miedzianą. Dach świątyni przełożono łupkiem. Wnętrze pokryła wielobarwna polichromia. Złocenia wykonał Czesław Czarnecki. W podziemiach kościoła urządzono trzy kapliczki do wystawienia ciał zmarłych.Benedykcji ukończonej świątyni dokonał ks. prałat Franciszek Stopierzyński w dniu 13 sierpnia 1884 r., a uroczystej konsekracji dokonał, dopiero 15 października 1904 r., biskup włocławski Stanisław Zdzitowiecki. Razem ze świątynią pobudowano murowaną z cegły plebanię, która stanęła w 1881 r. na placu A nr 30. Kościół zyskał status kościoła filialnego, podległego parafii w Raciążku. Od początku jednak starano się o usamodzielnienie i utworzenie w Ciechocinku własnej parafii.

Już w latach 1861—1862 podjęto działania mające na celu wznowienie dawnej parafii słońskiej. Kuria Diecezjalna we Włocławku nie wyraziła wówczas zgody, gdyż w Ciechocinku nie było kościoła, jedynie kaplica. Dnia 14 grudnia 1861 r. mieszkańcy parafii słońskiej wystąpili do administratora diecezji ks. prałata Marszewskiego i do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aby odłączono Słońsk od parafii w Raciążku i oddano pod tymczasową opiekę kapelana w Ciechocinku. Delegat biskupi, ks.Stanisław Golcz, dziekan nieszawski i proboszcz konecki wraz z delegatem rządowym, Franciszkiem Tomczyńskim, burmistrzem Nieszawy, zjechali w dniu 13 października 1862 r. do Słońska, którego mieszkańcy zebrali 750 rubli na wybudowanie kościoła w Ciechocinku i ofiarowywali się również utrzymywać księdza oraz urządzić dla niego lepsze mieszkanie.

Delegaci złożyli wówczas obietnicę spełnienia tych próśb w przyszłości. Wcześniej już, bowiem w styczniu 1862 r. mieszkańcy Ciechocinka ze swej strony wystosowali petycję do Komisji Rządowej o zezwolenie na utworzenie parafii w Ciechocinku i założenie cmentarza. Prośbę podpisał Fryderyk Rejewski w imieniu 200 robotników warzelni soli i 34 gospodarzy ze Słońska i Wołuszewa. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego dnia 25 lutego 1862 r. odpisała do biskupa włocławskiego, że prośba ciechocinian, zgodna z życzeniem władzy diecezjalnej, według postanowienia carskiego z dnia 6/18 III 1817 r. (art. 27), spełnioną być może za zgodą rządu. Dla wyjaśnienia sprawy na miejscu wyznaczyć miano ponownie delegatów od władz świeckich i duchownych. Delegaci dopełnili swych czynności w dniu 13 października 1862 r. Rząd gubernialny dnia 30 listopada tego roku w piśmie do biskupa włocławskiego zgodził się na oddzielenie Słońska od parafii w Raciążku i przeniesienie parafii do Ciechocinka. Parafię miały tworzyć następujące wsie: Ciechocinek Stary i Nowy, Wołuszewo, Słońsk i Siarzewo. Rokowania przeciągnęły się jednak na okres kilkudziesięciu lat i 26 lutego 1910 r. wniesiono kolejną prośbę do biskupa Zdzitowieckiego. Zarząd Wód Mineralnych w Ciechocinku proponował, by parafię w Ciechocinku utworzyły wsie: Ciechocinek Stary i Nowy, Aleksandrówka, Słońsk, Wołuszewo, Wygoda i Wola, liczące łącznie 3300 mieszkańców. Rząd zażądał tylko deklaracji mieszkańców o utrzymaniu proboszcza. Komisja rządowa zjechała w dniu 9 lipca 1910 r., jednak okazało się, iż mieszkańcy Raciążka zgadzają się tylko na utworzenie w Ciechocinku filii, z obowiązkiem opłacania wydatków na kościół w Raciążku. Mieszkańcy projektowanej parafii nie byli ponadto zgodni co do utrzymania proboszcza, więc biskup Zdzitowiecki w odezwie do gubernatora warszawskiego zaproponował ostatecznie utworzenie w Ciechocinku jedynie filii z prawem prowadzenia ksiąg stanu cywilnego. Sprzyjające utworzeniu własnej parafii w Ciechocinku okoliczności nadarzyły się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Ostatecznie parafię erygowano dekretem biskupa włocławskiego Stanisława Zdzitowieckiego z dnia 8 maja 1918 r. Okręg parafialny utworzyły wsie: Ciechocinek, Nowy Ciechocinek, Słońsk Dolny i Górny, Wołuszewo, Wygoda.

Po wielce zasłużonym ks. Felicjanie Lutoborskim, kapelanie w Ciechocinku w 1906 r. objął kanonik Franciszek Mirecki ŚTM, proboszcz w Raciążku i regens kancelarii biskupiej. W 1910 r., gdy ks. Mirecki został ustanowiony proboszczem i dziekanem w Radomsku, jego miejsce zajął ks. Wojciech Helbich, były proboszcz parafii NMP w Pabianicach, wybitny kaznodzieja, prześladowany przez władze rosyjskie za pisanie akt stanu cywilnego po polsku.

Kościół w Ciechocinku dopiero ok. 1905 r. zyskał pełen wystrój architektoniczny W latach 1903—1905 założono witraże wykonane w Zakładzie św. Łukasza w Warszawie. Nabożeństwa uświetniały dźwięki muzyki płynące z 12-głosowych organów roboty braci Blombergów. Polichromia kościoła, wykonana w 1905 r., była w tonacji ciemnej. Jedynie filary i podłucza otworów drzwiowych pomalowano w dwubarwne pasy. Ornamenty na sklepieniach miały imitować nieboskłon. W 1905 r. w galerii arkadowej na fasadzie świątyni stanęły figury świętych odlane przez artystę plastyka Wacława Bębnowskiego. Według opisu z 1923 r. kościół miał od północy zakrystię, w której znajdował się drewniany ołtarz przeniesiony z kaplicy parkowej, a nad nim obraz Ukrzyżowania Pana Jezusa z XVII w. Pod ołtarzem wielkim i zakrystia znajdowała się krypta, w której spoczęły m.in. zwłoki organizatora budowy kościoła ks. Mateusza Felicjana Lutoborskiego (1830—1906).

Pierwotny wystrój kościoła nie dotrwał w całości do naszych czasów, a niektóre jego elementy w okresie późniejszym bywały demontowane i przenoszone na inne miejsce. Największe szkody spowodowały obie wojny światowe, kiedy to Niemcy zdarli miedzianą blachę z wież kościoła i skradli dzwon z prawej wieży. Po okresie okupacji hitlerowskiej starano się o przywrócenie świątyni jej dawnego blasku. W 1949 r. firma “Biernacki” z Krakowa dokonała remontu organów. W 1954 r. założono w kościele centralne ogrzewanie, wymieniono skruszałe cegły i dachówki. W prawej wieży kościoła zawieszono dwa małe dzwony, przeniesione ze Słońska. Zaistniała również potrzeba wykonania we wnętrzu bardziej efektownej polichromii. Jej projektami zainteresował się w 1964 r. ordynariusz diecezji włocławskiej biskup Antoni Pawłowski. Autorami projektów i wykonawcami fresków zostali wybrani plastycy Józef i Łucja Oźminowie z Warszawy. W związku ze zbliżającym się wówczas 1000-leciem chrztu Polski, Diecezjalna Komisja Artystyczna zadecydowała o umieszczeniu nad ołtarzem bocznym po stronie północnej tematu milenijnego w postaci sceny chrztu Mieszka I, nad nią postaci świętych polskich, a poniżej — obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Całą kompozycję miał wieńczyć medalion z orłem piastowskim, datami: 966—1966 i napisem w otoku: Sacrum Poloniae Millenium. Ołtarz południowy przeznaczono na miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu, dlatego planowano umieścić ponad nim scenę Ostatniej Wieczerzy. Całość wieńczyła scena Chrystusa uzdrawiającego sparaliżowanego przy sadzawce Betsaida. Sklepienia pokryto ornamentami geometrycznymi, natomiast fresk na podłuczu łuku tęczowego przedstawiał Dwunastu Apostołów. W nawach bocznych, po usunięciu dawnych gipsowych stacji Drogi Krzyżowej, umieszczono nowe stacje w formie fryzu freskowo-graffitowego biegnącego poniżej parapetów okiennych. Prace związane z wykonaniem polichromii i doborem tematów przeprowadzone zostały pod kierunkiem Konserwatora Diecezjalnego ks. Jana Grajnerta. Nowatorstwo przedstawień, wiele odniesień do współczesności zostało początkowo przyjęte z mieszanymi uczuciami przez wiernych. W drugim etapie renowacji kościoła na ścianach bocznych umieszczono sceny z życia Chrystusa (ściana południowa) oraz z historii Kościoła i jego roli we współczesnym świecie (ściana północna i zachodnia). Wraz z wykonaniem fresków przeprowadzono w kościele prace remontowe: odnowienie instalacji elektrycznej, ustawienie ołtarza dla celebransa zwróconego twarzą w stronę wiernych, wprowadzenie sediliów z ławą dla celebransa i asysty, wybudowanie niszy w bocznej ścianie z półką jako kredencja (wg projektu Michała Oźmina), wstawienie witraży w okrągłych oknach prezbiterium, wykończenie wnętrza kruchty, przemalowanie balustrady chóru i prospektu organowego, wstawienie nowych ławek i konfesjonałów, zmodernizowanie radiofonii, doprowadzenie oświetlenia i ogrzewania elektrycznego, przeniesienie epitafiów z nawy do kruchty i pomalowanie filarów na kolor szary.

Poświęcenie nowego ołtarza nastąpiło dnia 15 sierpnia 1965 r. Dokonał tego wikariusz generalny ks. prałat Kazimierz Małecki. Dnia 1 maja 1966 r. biskup ordynariusz włocławski Antoni Pawłowski poświęcił całość polichromii w prezbiterium, a 10 lutego 1967 — stacje Drogi Krzyżowej. W latach 1967—1968 ukończono freski w nawach bocznych.

Celem usprawnienia komunikacji w kościele w 1982 r. wykuto drzwi od strony północnej i południowej. Wzrost liczby mieszkańców Ciechocinka i sezonowy napływ kuracjuszy spowodowały konieczność rozbudowy kościoła w celu powiększenia jego powierzchni użytkowej. Projekt rozbudowy przygotował prof. dr inż. arch. Jan Tajchman. Prace trwały w latach 1984—1989 pod nadzorem technika budowlanego Mieczysława Lewandowskiego z Torunia. Celem przebudowy było zaspokojenie programu użytkowego przy najmniejszym zniszczeniu dawnej kompozycji. Zdaniem projektanta dobudowana część powinna była wykorzystać w jakimś stopniu elementy dotychczasowej kompozycji. Podporządkowanie nowej bryły starej starano się osiągnąć przez zastosowanie tego samego materiału budowlanego (cegły) i większe rozdrobnienie bryły. W części nadziemnej wprowadzono nowe “transept”, prezbiterium, zakrystię i biuro. Łączna powierzchnia dobudowanego prezbiterium i transeptów wyniosła 704 m2 i miała pomieścić ok. 1980 osób. W podziemiu powstało 5 pomieszczeń o powierzchni 394 m2 (kaplica przeznaczona została dla 200 osób). Prace budowlane podzielono na dwa etapy. W pierwszym, po rozebraniu części istniejących zakrystii, wybudowano część podziemną z kaplicą, nowe prezbiterium, pseudotransept i zakrystie bez rozbierania wcześniejszego starego prezbiterium i istniejących zakrystii. Po zakończeniu tych prac i udostępnieniu wiernym kaplicy w tzw. kościele dolnym, rozebrano stare prezbiterium i zakrystie. Pierwszy etap rozbudowy w stanie surowym z więźbą i dachem zakończono 22 listopada 1986 r. W lipcu 1987 r. ukończono prace budowlane w dolnej części kościoła. Odtąd msze św. odprawiano w kościele dolnym, a górna część świątyni została wyłączona z użytku. Trwały tutaj dalsze prace nad połączeniem kościoła istniejącego z dobudowanym. Dopiero dnia 15 października 1989 r. nastąpiło poświęcenie rozbudowanego kościoła. Poświęcenia dokonał biskup włocławski Henryka Muszyńskiego. Za projekt i realizację rozbudowy neogotyckiego kościoła parafialnego „w Ciechocinku Stowarzyszenie Architektów Polskich przyznało Janowi Tajchmanowi nagrodę roku 1989. Jednocześnie Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa przyznało prof. Tajchmanowi nagrodę za wybitne osiągnięcia twórcze.

Kolejne prace remontowe przeprowadzono w latach 90-tych. W kwietniu 1993 r. zamontowano dwa nowe witraże i dokonano renowacji części starych. W 1994 r. przeniesiono ambonę na pierwszy filar na prawo od strony prezbiterium. W 1995 r. zainstalowano nowe nagłośnienie. W 1997 r. założono nowoczesne promiennikowe ogrzewanie kościoła. Rok później wykonano instalację elektryczną na zewnątrz świątyni. W 1999 r. dostosowano główne wejście do kościoła dla potrzeb ludzi niepełnosprawnych. W miesiącu lutym 2000 r. unowocześniono 3 dzwony kościelne (które otrzymały napęd elektryczny), jak również nagłośnienie, uwzględniające potrzeby ludzi niedosłyszących, a także w kwietniu ukończono malowanie wnętrza kościoła.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Tężnie w Ciechocinku

 

Tężnie solankowe to drewniane konstrukcje, na których spływa solanka, czyli woda o wysokim stężeniu soli. Solanka paruje, tworząc mikroklimat bogaty w jod i inne pierwiastki śladowe, które mają korzystny wpływ na układ oddechowy, krążenia i odpornościowy. Budowle służą więc nie tylko do produkcji soli, ale także do naturalnych inhalacji.

Są największym tego typu kompleksem w Europie. Składają się z trzech tężni, które mają ponad 15 metrów wysokości i łącznie 1741,5 metra długości. Pierwsze dwie tężnie powstały w latach 1824—1828, a trzecia w 1859 r. Ich budowę zaprojektował Jakub Graff, profesor Akademii Górniczej w Kielcach, a zainicjował ją Stanisław Staszic, znany z działalności na rzecz rozwoju polskiego przemysłu i nauki. Staszic chciał wykorzystać złoża soli, które odkryto pod Ciechocinkiem, do celów gospodarczych i leczniczych. Jego pomysł okazał się trafiony, bo tężnie stały się symbolem i atrakcją tego uzdrowiska.

Zbudowane z drewna sosnowego i dębowego, a ich rusztowania wypełnione są tarniną. Tarnina ma właściwości bakteriobójcze i dobrze wchłania solankę, która jest pompowana na górę tężni i rozprowadzana po całej powierzchni. Solanka spływa po tarninie, tworząc kaskady i zraszając powietrze. Budowle są otoczone parkiem, w którym rosną drzewa i kwiaty, a także znajdują się ławki, fontanny i place zabaw. W pobliżu tężni stoi drewniany wiatrak, który jest kolejnym zabytkiem i znaną ozdobą Ciechocinka.

Tężnie przeszły kilka remontów i modernizacji, aby zachować swój wygląd i funkcjonalność. Ostatnia rewitalizacja zakończyła się w 2023 r. i kosztowała 22 miliony złotych, z czego większość pochodziła z funduszy unijnych. Rewitalizacja objęła dwie tężnie, przepompownię solanki i zagospodarowanie terenu wokół nich. Dzięki temu tężnie odzyskały swój blask i są gotowe na kolejne lata służby dla zdrowia i urody.

W związku z jubileuszem 200 lat tężni w Ciechocinku, władze miasta i uzdrowiska przygotowały wiele atrakcji i imprez dla mieszkańców i turystów. Jubileusz zainaugurowano 16 lutego 2024 roku, podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej Ciechocinka, która odbyła się w Teatrze Letnim. W programie całorocznych obchodów znalazły się m.in. wystawy, konferencje, koncerty, festiwale, pikniki, zloty, konkursy, kino plenerowe i pokazy laserowe. Szczegółowy kalendarz wydarzeń można znaleźć na stronie internetowej miasta i uzdrowiska.

Jednym z najważniejszych punktów obchodów jest planowane wpisanie tężni solankowych w Ciechocinku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Tężnie spełniają wszystkie kryteria, aby uzyskać ten prestiżowy tytuł, który podkreśli ich wyjątkową wartość historyczną, kulturową i przyrodniczą. Wpis na listę UNESCO będzie nie tylko wyróżnieniem, ale także zachętą do dalszej ochrony i promocji tężni.

Tężnie w Ciechocinku to nie tylko zabytek, ale także źródło zdrowia i urody. Odwiedzając to miejsce, można nie tylko podziwiać ich architekturę i historię, ale także skorzystać z ich leczniczych właściwości. Budowle zapewniają niepowtarzalny mikroklimat, który poprawia samopoczucie i odporność, a także pomaga w walce z wieloma dolegliwościami. Konstrukcje są także miejscem relaksu i wypoczynku, gdzie można się odprężyć i nabrać sił. Tężnie to prawdziwa atrakcja Ciechocinka, która zasługuje na uwagę przez swoje piękno i bogatą historię.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Restauracja „Zdrojowa” dawny hotel „Casino Europa” w Ciechocinku

 

Budynek wybudowany w 1932 r. to prawdziwa perła architektury i jedna z wizytówek zabytkowego Ciechocinka. „Casino Europa”, jak nazywano go w okresie międzywojennym, pełniło funkcję eleganckiego miejsca spotkań kuracjuszy i elit z całej Polski. Było symbolem luksusu i prestiżu, goszczącym artystów, polityków i przedstawicieli śmietanki towarzyskiej tamtych czasów. Imponujący gmach otaczają malownicze tereny zielone — parkowa przestrzeń idealna na spacery oraz promenada ozdobiona barwnymi dywanami kwiatowymi, które zmieniają się w zależności od pory roku. Miejsce to jest wyjątkowym punktem na mapie Ciechocinka, przyciągającym nie tylko miłośników historii, ale także tych, którzy cenią piękno otoczenia.

Dziś dawne Casino Europa tętni życiem jako restauracja „Zdrojowa”, która stanowi popularne miejsce spotkań zarówno mieszkańców, jak i odwiedzających. Oferuje nie tylko wyśmienite posiłki i aromatyczną kawę, ale także rozrywkę w postaci fajfów i dancingów przy muzyce na żywo. To idealne miejsce na relaks i odrobinę nostalgii w klimacie dawnych lat.

W sąsiedztwie budynku znajdują się także liczne sklepy oraz apteka, które uzupełniają lokalną ofertę usług. Dawne Casino Europa to miejsce, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością, tworząc przestrzeń pełną uroku i wyjątkowej atmosfery, którą warto odkryć podczas wizyty w Ciechocinku.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Kino „Sfinks” i „Zdrój” Ciechocinek

 

W uzdrowisku od 1910 r. funkcjonowało kino Sfinks. Był to drewniany obiekt usytuowany przy obecnej ulicy Piłsudskiego, naprzeciw słynnej ławeczki okalającej sosnę. Na ławeczce tej ponoć chętnie siadywała słynna aktorka Mieczysława Ćwiklińska.

W dniu 14 września 1957 r. do użytku oddano działające do dzisiaj przy ulicy Żelaznej kino Zdrój. Pierwszym seansem inaugurującym otwarcie nowego kina był amerykańsko — brytyjski film „Człowiek w żelaznej masce”. Kino przyciągało rzesze kuracjuszy i mieszkańców Ciechocinka. Mogli oni oglądać filmy, które ledwie zdążyły wejść na ekrany. Pięć lat temu budynek kina został rozbudowany i wyremontowany. Zyskał 600 m² dodatkowej powierzchni. Na parterze umiejscowiono Miejską Bibliotekę Publiczną z czytelnią i kącikiem dla dzieci. Natomiast pierwsze i drugie piętro to pomieszczenia Miejskiego Centrum Kultury.

Oczywiście przewodnią funkcję pełni kino. Mimo, że znajduje się ono na piętrze, łatwo na salę widowiskową docierają również osoby niepełnosprawne, gdyż zamontowano tu obszerną i wygodną windę. Kino wyposażone jest w projektor pozwalający na wyświetlanie filmów w zapisie cyfrowym i duży ekran oraz wygodne fotele. Sala wykorzystywana jest także, jako sala widowiskowa. Odbywają się tutaj różnego rodzaju imprezy, np. konkursy muzyczne, recytatorskie, przedstawienia w wykonaniu dzieci i młodzieży, spotkania, akademie i konferencje.

20 listopada odbył się jubileusz 60-lecia kina Zdrój, który zgromadził byłych i obecnych pracowników instytucji oraz gości. Nie mogło zabraknąć oczywiście gwiazd polskiego kina — imprezę uświetnili swą obecnością Sonia Bohosiewicz i Włodzimierz Kowalewski.

W recepcji Sanatorium Uzdrowiskowego „Chemik” oraz na tablicy ogłoszeń jest zawsze dostępny aktualny repertuar seansów filmowych oraz informacje o imprezach.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025.