Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku

Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku jest kontynuatorką tradycji starej parafii w Słońsku nad Wisłą. Wieś Ciechocinek, wymieniana w XVI w. jako należąca do parafii słońskiej, z chwilą likwidacji tamtejszego kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w 1824 r., została włączona do okręgu parafialnego Raciążka. Uczęszczanie do oddalonego o 2,5 km kościoła (pw. Wszystkich Świętych i św. Hieronima) w Raciążku, jak również chowanie zmarłych na tamtejszym cmentarzu parafialnym, okazało się wkrótce zbyt uciążliwe dla coraz liczniej przybywających do Ciechocinka kuracjuszy. W związku z tym przewodniczący Zarządu Wód Mineralnych w Ciechocinku, Franciszek Kupiszeński zwrócił się pismem z dnia 18 lipca 1851 r. do administratora diecezji kujawsko-kaliskiej, ks. prałata Michała Jana Marszewskiego, z prośbą o zezwolenie na wybudowanie w Ciechocinku kaplicy i odprawianie w niej nabożeństw w niedziele i święta. Uczynił to w porozumieniu i za namową biskupa sufragana włocławskiego Tadeusza Łubieńskiego. Jednocześnie w tej samej sprawie skierował pismo do Głównego Zarządu Wód Mineralnych w Warszawie. Dnia 30 lipca nadeszło na ręce ks. Jana Kowakiewicza, proboszcza w Raciążku, zezwolenie na otwarcie kaplicy i odprawianie w niej nabożeństw w miesiącach sierpniu i wrześniu. Kaplicę urządzono jeszcze w tym samym roku w sali nowo wybudowanej (na miejscu wyznaczonym w 1847 r. grunta warzelni soli) galerii spacerowej w Parku Zdrojowym i dedykowano Matce Bożej. Poświęcenia kaplicy dokonał w dniu 10 marca 1851 r. biskup Tadeusz Łubieński. W kaplicy znajdował się m.in. drewniany ołtarz, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej fundacji Małgorzaty Kupiszeńskiej, obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z XVII w. (dużej wartości artystycznej), skrzynia okuta, szafa sosnowa. Wymienić należy również liczne argentaria: 2 kielichy, l trybularz, 2 puszki, l monstrancję, 4 naczynia potrójne, 6 ampułek z tacką, 2 łódki, wykonane w znanej warszawskiej fabryce wyrobów platerowanych Józefa Frageta. Poza tym na użytek kapelanów ciechocińskich pozostawały 22 ornaty i 4 kapy.

W 1852 r. w Ciechocinku wybuchła epidemia cholery. W celu ukojenia i pokrzepienia serc pracowników warzelni soli przewodniczący Kupiszeński w dniu 9 IX 1852 r. wystosował list do ks. Kowakiewicza z prośbą o odprawianie w kaplicy nabożeństw codziennie, połączonych z odśpiewaniem modlitwy “Święty Boże”. Oprócz nauk religijnych miały też być udzielane wskazówki jak postępować w wypadku zarażenia się tą śmiertelną chorobą. Kupiszeński poprosił także Kurię Diecezjalną o przysłanie na stałe kapelana z klasztoru ojców reformatów z Włocławka. Administrator diecezji w dniu 30 Vffl 1853 r. skierował prośbę do Banku Polskiego o wyznaczenie funduszu na utrzymanie kapelana. Ustalono, że Bank Polski wyłoży 120 rubli, a Komitet Główny Uzdrowiska — 60. Mieszkanie dla kapelana urządzono w wójtówce, domu wójta wsi Ciechocinek, stojącym w pobliżu obecnego “Grzybka” (dom ten rozebrano w latach 1972—1973). Cmentarz choleryczny wyznaczono na gruntach wsi Wołuszewo, w pobliżu 2-giej tężni.

Pierwszym stałym kapelanem ciechocińskim został wyznaczony od 30 III 1854 r. ks. Jan Rutkowski, były karmelita z Zakrzewa. Oprócz posługi duszpasterskiej przyjął też obowiązki nauczyciela religii w miejscowej szkole elementarnej. W 1862 r. ks. Rutkowski otrzymał probostwo w Starokrzepicach, a na jego miejsce przybył ks. Jacek Jędrecki, który 7 lipca objął swoje obowiązki. Nie pozostał jednak w Ciechocinku dłużej, zniechęcony trudnymi warunkami lokalowymi. Nowy kapelan, ks. Walenty Kuroch, wikariusz z Opatówka, został mianowany 18 marca 1863 r. Gdy jednak wypłacane przez miejscowy Zarząd Banku Polskiego 60 rubli nie mogło wystarczyć na utrzymanie kapelana, ks. Kuroch 16 kwietnia przeniesiony został na wikariat do Kłomnic. Był to rok tragiczny dla Ciechocinka z powodu wylewu Wisły. Ostatecznie namiestnik carski, przekonany o potrzebie stałego kapelana, zobowiązał Zarząd Wód Mineralnych z warzelnią do płacenia rocznie 180 rubli na utrzymanie księdza. Po takim zapewnieniu dnia 27 VIII 1871 r. przybył ks. Felicjan (ze chrztu Mateusz) Lutoborski, zakonnik z klasztoru oo. Reformatów we Włocławku, który zjednał sobie szacunek i życzliwość u ludzi. Nade wszystko jednak, dzięki jego troskliwym zabiegom i wytrwałości, mogła być zrealizowana długo wyczekiwana budowa kościoła.

W 1862 r. Komitet Główny Uzdrowiska określił warunki, na których Zakład Zdrojowy mógłby być wydzierżawiony osobom prywatnym, ustalając zarazem, że kaplica ma być nadal otwarta a utrzymanie kapelana należy do obowiązków dzierżawcy. Niestety, kaplica w galerii spacerowej okazała się rozwiązaniem niezbyt trwałym. W 1868 i 1871 r. w trakcie wylewu Wisły została poważnie uszkodzona przez fale powodziowe. Fakt zalania kaplicy zdrojowiskowej przyczynił się do intensyfikacji starań o zgodę na budowę kościoła. Od 1852 do 1872 r. uzbierano na ten cel 1629 rubli. W 1872 r. poproszono o plac pod budowę kościoła na środku skweru przy Łazienkach Nr I, na co przystał Komitet Wód Mineralnych Ciechocińskich. Plac o powierzchni 30 x 60 sążni został przekazany przez Prezesa Zarządu Adama Ziembińskiego, a odebrany przez inż. powiatowego Fijałkowskiego. Skierowano również prośbę do władz rządowych o zezwolenie na rozpoczęcie prac budowlanych. Gubernator warszawski w dniu 6 VI 1872 r. zapytał ówczesnego administratora diecezji kujawsko-kaliskiej czy nie znajduje przeszkód w spełnieniu prośby Komitetu, który miał już wtedy zgromadzonych na ten cel 9 000 rubli. Dnia 20 czerwca sformułowano odpowiedź potwierdzającą potrzebę budowy świątyni w Ciechocinku i trzy dni później rząd wydał stosowne pozwolenie. Namiestnik swoją zgodę wydał 12 sierpnia 1872 r., a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zawiadomiło gubernatora warszawskiego o zatwierdzeniu tej decyzji 30 września. W dniu 30 marca 1873 r. zawiązał się Komitet Budowy Kościoła, którego prezesem został ziemianin Leon Wodziński h. Jastrzębiec ze Służewa, a członkami: dr Roman Ignatowski — lekarz warzelni soli, Ignacy Szymański — zawiadowca stacji kolejowej w Ciechocinku i ówczesny kapelan — ks. Felicjan Mateusz Lutoborski. Plan kościoła Departament Spraw Duchownych Obcych Wyznań zatwierdził w dniu 23 maja 1873 r. Kamień węgielny pod fundamenty kościoła poświęcił administrator diecezji kujawsko-kaliskiej — ks. kan. Florian Kosiński w dniu 5 lipca 1874 r. Fundatorem świątyni był Zarząd Wód Mineralnych w Ciechocinku, który darował ziemię pod kościół i pod plebanię. Budowę wsparli okoliczni ziemianie, mieszkańcy Ciechocinka i kuracjusze. L. Wodziński ofiarował drewno na budowę, kolej dokonała bezpłatnej zwózki materiałów. Na potrzeby budowy założono własną cegielnię pod Raciążkiem. Ziemianin Feliks Łuszczewski z Zalesia ofiarował 4 757 rubli zapisanych na dobrach Celigów w pow. skierniewickim. Ponadto carski ukaz z dnia 9 maja 1875 r. zezwalał na zbieranie składek do wysokości 15 000 rubli w guberniach warszawskiej i płockiej.

W czerwcu 1877 r. spłonęła galeria spacerowa w parku, a wraz z nią kaplica, z której zdołano uratować tylko obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i antependium ołtarzowe — dar Zofii Ignatowskiej. Ks. Lutoborski kazał wystawić nową prowizoryczną kaplicę o konstrukcji szkieletowej, którą poświęcił ks. kań. Stanisław Chodyński 30 sierpnia 1877 r. podczas wizytacji biskupa Wincentego Teofila Popielą. Kaplicę tę wykorzystywano do 1882 r.

Plan kościoła w Ciechocinku przygotował warszawski budowniczy Edward Cichocki. W trakcie budowy świątynię skrócono o jedno przęsło (długość miała wynosić 70 łokci, szerokość 27,5, a wysokość 22 łokcie). Kościół wybudowano w cegle, w modnym wówczas stylu neogotyckim. We wnętrzu wykorzystano wchodzące dopiero w użycie żeliwo, które posłużyło do konstrukcji filarów, ambony i chóru muzycznego. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne wykonano z drogiego białego marmuru kararyjskiego. W ołtarzu umieszczono obraz Przemienienia Pańskiego, a na zasuwie wizerunek świętych Apostołów Piotra i Pawła. W ołtarzu północnym stanęła figura św. Antoniego, w południowym — Matki Boskiej Łaskawej. W wieżach kościoła umieszczono dwa duże dzwony, a same wieże pokryto blachą miedzianą. Dach świątyni przełożono łupkiem. Wnętrze pokryła wielobarwna polichromia. Złocenia wykonał Czesław Czarnecki. W podziemiach kościoła urządzono trzy kapliczki do wystawienia ciał zmarłych.Benedykcji ukończonej świątyni dokonał ks. prałat Franciszek Stopierzyński w dniu 13 sierpnia 1884 r., a uroczystej konsekracji dokonał, dopiero 15 października 1904 r., biskup włocławski Stanisław Zdzitowiecki. Razem ze świątynią pobudowano murowaną z cegły plebanię, która stanęła w 1881 r. na placu A nr 30. Kościół zyskał status kościoła filialnego, podległego parafii w Raciążku. Od początku jednak starano się o usamodzielnienie i utworzenie w Ciechocinku własnej parafii.

Już w latach 1861—1862 podjęto działania mające na celu wznowienie dawnej parafii słońskiej. Kuria Diecezjalna we Włocławku nie wyraziła wówczas zgody, gdyż w Ciechocinku nie było kościoła, jedynie kaplica. Dnia 14 grudnia 1861 r. mieszkańcy parafii słońskiej wystąpili do administratora diecezji ks. prałata Marszewskiego i do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aby odłączono Słońsk od parafii w Raciążku i oddano pod tymczasową opiekę kapelana w Ciechocinku. Delegat biskupi, ks.Stanisław Golcz, dziekan nieszawski i proboszcz konecki wraz z delegatem rządowym, Franciszkiem Tomczyńskim, burmistrzem Nieszawy, zjechali w dniu 13 października 1862 r. do Słońska, którego mieszkańcy zebrali 750 rubli na wybudowanie kościoła w Ciechocinku i ofiarowywali się również utrzymywać księdza oraz urządzić dla niego lepsze mieszkanie.

Delegaci złożyli wówczas obietnicę spełnienia tych próśb w przyszłości. Wcześniej już, bowiem w styczniu 1862 r. mieszkańcy Ciechocinka ze swej strony wystosowali petycję do Komisji Rządowej o zezwolenie na utworzenie parafii w Ciechocinku i założenie cmentarza. Prośbę podpisał Fryderyk Rejewski w imieniu 200 robotników warzelni soli i 34 gospodarzy ze Słońska i Wołuszewa. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego dnia 25 lutego 1862 r. odpisała do biskupa włocławskiego, że prośba ciechocinian, zgodna z życzeniem władzy diecezjalnej, według postanowienia carskiego z dnia 6/18 III 1817 r. (art. 27), spełnioną być może za zgodą rządu. Dla wyjaśnienia sprawy na miejscu wyznaczyć miano ponownie delegatów od władz świeckich i duchownych. Delegaci dopełnili swych czynności w dniu 13 października 1862 r. Rząd gubernialny dnia 30 listopada tego roku w piśmie do biskupa włocławskiego zgodził się na oddzielenie Słońska od parafii w Raciążku i przeniesienie parafii do Ciechocinka. Parafię miały tworzyć następujące wsie: Ciechocinek Stary i Nowy, Wołuszewo, Słońsk i Siarzewo. Rokowania przeciągnęły się jednak na okres kilkudziesięciu lat i 26 lutego 1910 r. wniesiono kolejną prośbę do biskupa Zdzitowieckiego. Zarząd Wód Mineralnych w Ciechocinku proponował, by parafię w Ciechocinku utworzyły wsie: Ciechocinek Stary i Nowy, Aleksandrówka, Słońsk, Wołuszewo, Wygoda i Wola, liczące łącznie 3300 mieszkańców. Rząd zażądał tylko deklaracji mieszkańców o utrzymaniu proboszcza. Komisja rządowa zjechała w dniu 9 lipca 1910 r., jednak okazało się, iż mieszkańcy Raciążka zgadzają się tylko na utworzenie w Ciechocinku filii, z obowiązkiem opłacania wydatków na kościół w Raciążku. Mieszkańcy projektowanej parafii nie byli ponadto zgodni co do utrzymania proboszcza, więc biskup Zdzitowiecki w odezwie do gubernatora warszawskiego zaproponował ostatecznie utworzenie w Ciechocinku jedynie filii z prawem prowadzenia ksiąg stanu cywilnego. Sprzyjające utworzeniu własnej parafii w Ciechocinku okoliczności nadarzyły się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Ostatecznie parafię erygowano dekretem biskupa włocławskiego Stanisława Zdzitowieckiego z dnia 8 maja 1918 r. Okręg parafialny utworzyły wsie: Ciechocinek, Nowy Ciechocinek, Słońsk Dolny i Górny, Wołuszewo, Wygoda.

Po wielce zasłużonym ks. Felicjanie Lutoborskim, kapelanie w Ciechocinku w 1906 r. objął kanonik Franciszek Mirecki ŚTM, proboszcz w Raciążku i regens kancelarii biskupiej. W 1910 r., gdy ks. Mirecki został ustanowiony proboszczem i dziekanem w Radomsku, jego miejsce zajął ks. Wojciech Helbich, były proboszcz parafii NMP w Pabianicach, wybitny kaznodzieja, prześladowany przez władze rosyjskie za pisanie akt stanu cywilnego po polsku.

Kościół w Ciechocinku dopiero ok. 1905 r. zyskał pełen wystrój architektoniczny W latach 1903—1905 założono witraże wykonane w Zakładzie św. Łukasza w Warszawie. Nabożeństwa uświetniały dźwięki muzyki płynące z 12-głosowych organów roboty braci Blombergów. Polichromia kościoła, wykonana w 1905 r., była w tonacji ciemnej. Jedynie filary i podłucza otworów drzwiowych pomalowano w dwubarwne pasy. Ornamenty na sklepieniach miały imitować nieboskłon. W 1905 r. w galerii arkadowej na fasadzie świątyni stanęły figury świętych odlane przez artystę plastyka Wacława Bębnowskiego. Według opisu z 1923 r. kościół miał od północy zakrystię, w której znajdował się drewniany ołtarz przeniesiony z kaplicy parkowej, a nad nim obraz Ukrzyżowania Pana Jezusa z XVII w. Pod ołtarzem wielkim i zakrystia znajdowała się krypta, w której spoczęły m.in. zwłoki organizatora budowy kościoła ks. Mateusza Felicjana Lutoborskiego (1830—1906).

Pierwotny wystrój kościoła nie dotrwał w całości do naszych czasów, a niektóre jego elementy w okresie późniejszym bywały demontowane i przenoszone na inne miejsce. Największe szkody spowodowały obie wojny światowe, kiedy to Niemcy zdarli miedzianą blachę z wież kościoła i skradli dzwon z prawej wieży. Po okresie okupacji hitlerowskiej starano się o przywrócenie świątyni jej dawnego blasku. W 1949 r. firma “Biernacki” z Krakowa dokonała remontu organów. W 1954 r. założono w kościele centralne ogrzewanie, wymieniono skruszałe cegły i dachówki. W prawej wieży kościoła zawieszono dwa małe dzwony, przeniesione ze Słońska. Zaistniała również potrzeba wykonania we wnętrzu bardziej efektownej polichromii. Jej projektami zainteresował się w 1964 r. ordynariusz diecezji włocławskiej biskup Antoni Pawłowski. Autorami projektów i wykonawcami fresków zostali wybrani plastycy Józef i Łucja Oźminowie z Warszawy. W związku ze zbliżającym się wówczas 1000-leciem chrztu Polski, Diecezjalna Komisja Artystyczna zadecydowała o umieszczeniu nad ołtarzem bocznym po stronie północnej tematu milenijnego w postaci sceny chrztu Mieszka I, nad nią postaci świętych polskich, a poniżej — obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Całą kompozycję miał wieńczyć medalion z orłem piastowskim, datami: 966—1966 i napisem w otoku: Sacrum Poloniae Millenium. Ołtarz południowy przeznaczono na miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu, dlatego planowano umieścić ponad nim scenę Ostatniej Wieczerzy. Całość wieńczyła scena Chrystusa uzdrawiającego sparaliżowanego przy sadzawce Betsaida. Sklepienia pokryto ornamentami geometrycznymi, natomiast fresk na podłuczu łuku tęczowego przedstawiał Dwunastu Apostołów. W nawach bocznych, po usunięciu dawnych gipsowych stacji Drogi Krzyżowej, umieszczono nowe stacje w formie fryzu freskowo-graffitowego biegnącego poniżej parapetów okiennych. Prace związane z wykonaniem polichromii i doborem tematów przeprowadzone zostały pod kierunkiem Konserwatora Diecezjalnego ks. Jana Grajnerta. Nowatorstwo przedstawień, wiele odniesień do współczesności zostało początkowo przyjęte z mieszanymi uczuciami przez wiernych. W drugim etapie renowacji kościoła na ścianach bocznych umieszczono sceny z życia Chrystusa (ściana południowa) oraz z historii Kościoła i jego roli we współczesnym świecie (ściana północna i zachodnia). Wraz z wykonaniem fresków przeprowadzono w kościele prace remontowe: odnowienie instalacji elektrycznej, ustawienie ołtarza dla celebransa zwróconego twarzą w stronę wiernych, wprowadzenie sediliów z ławą dla celebransa i asysty, wybudowanie niszy w bocznej ścianie z półką jako kredencja (wg projektu Michała Oźmina), wstawienie witraży w okrągłych oknach prezbiterium, wykończenie wnętrza kruchty, przemalowanie balustrady chóru i prospektu organowego, wstawienie nowych ławek i konfesjonałów, zmodernizowanie radiofonii, doprowadzenie oświetlenia i ogrzewania elektrycznego, przeniesienie epitafiów z nawy do kruchty i pomalowanie filarów na kolor szary.

Poświęcenie nowego ołtarza nastąpiło dnia 15 sierpnia 1965 r. Dokonał tego wikariusz generalny ks. prałat Kazimierz Małecki. Dnia 1 maja 1966 r. biskup ordynariusz włocławski Antoni Pawłowski poświęcił całość polichromii w prezbiterium, a 10 lutego 1967 — stacje Drogi Krzyżowej. W latach 1967—1968 ukończono freski w nawach bocznych.

Celem usprawnienia komunikacji w kościele w 1982 r. wykuto drzwi od strony północnej i południowej. Wzrost liczby mieszkańców Ciechocinka i sezonowy napływ kuracjuszy spowodowały konieczność rozbudowy kościoła w celu powiększenia jego powierzchni użytkowej. Projekt rozbudowy przygotował prof. dr inż. arch. Jan Tajchman. Prace trwały w latach 1984—1989 pod nadzorem technika budowlanego Mieczysława Lewandowskiego z Torunia. Celem przebudowy było zaspokojenie programu użytkowego przy najmniejszym zniszczeniu dawnej kompozycji. Zdaniem projektanta dobudowana część powinna była wykorzystać w jakimś stopniu elementy dotychczasowej kompozycji. Podporządkowanie nowej bryły starej starano się osiągnąć przez zastosowanie tego samego materiału budowlanego (cegły) i większe rozdrobnienie bryły. W części nadziemnej wprowadzono nowe “transept”, prezbiterium, zakrystię i biuro. Łączna powierzchnia dobudowanego prezbiterium i transeptów wyniosła 704 m2 i miała pomieścić ok. 1980 osób. W podziemiu powstało 5 pomieszczeń o powierzchni 394 m2 (kaplica przeznaczona została dla 200 osób). Prace budowlane podzielono na dwa etapy. W pierwszym, po rozebraniu części istniejących zakrystii, wybudowano część podziemną z kaplicą, nowe prezbiterium, pseudotransept i zakrystie bez rozbierania wcześniejszego starego prezbiterium i istniejących zakrystii. Po zakończeniu tych prac i udostępnieniu wiernym kaplicy w tzw. kościele dolnym, rozebrano stare prezbiterium i zakrystie. Pierwszy etap rozbudowy w stanie surowym z więźbą i dachem zakończono 22 listopada 1986 r. W lipcu 1987 r. ukończono prace budowlane w dolnej części kościoła. Odtąd msze św. odprawiano w kościele dolnym, a górna część świątyni została wyłączona z użytku. Trwały tutaj dalsze prace nad połączeniem kościoła istniejącego z dobudowanym. Dopiero dnia 15 października 1989 r. nastąpiło poświęcenie rozbudowanego kościoła. Poświęcenia dokonał biskup włocławski Henryka Muszyńskiego. Za projekt i realizację rozbudowy neogotyckiego kościoła parafialnego „w Ciechocinku Stowarzyszenie Architektów Polskich przyznało Janowi Tajchmanowi nagrodę roku 1989. Jednocześnie Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa przyznało prof. Tajchmanowi nagrodę za wybitne osiągnięcia twórcze.

Kolejne prace remontowe przeprowadzono w latach 90-tych. W kwietniu 1993 r. zamontowano dwa nowe witraże i dokonano renowacji części starych. W 1994 r. przeniesiono ambonę na pierwszy filar na prawo od strony prezbiterium. W 1995 r. zainstalowano nowe nagłośnienie. W 1997 r. założono nowoczesne promiennikowe ogrzewanie kościoła. Rok później wykonano instalację elektryczną na zewnątrz świątyni. W 1999 r. dostosowano główne wejście do kościoła dla potrzeb ludzi niepełnosprawnych. W miesiącu lutym 2000 r. unowocześniono 3 dzwony kościelne (które otrzymały napęd elektryczny), jak również nagłośnienie, uwzględniające potrzeby ludzi niedosłyszących, a także w kwietniu ukończono malowanie wnętrza kościoła.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025.