wtorek, 28 kwietnia 2020

Administracja Brześcia Kujawskiego w czasach zaborów

W pierwszej połowie XIX w. Brześć Kujawski spełniał bardzo ważna funkcję administracyjną w regionie. W okresie od 1793 do 1816 r. był siedziba władz powiatowych, zaś w latach 1830-1836 w mieście znajdowały się biura Komisarza obwodu Kujawskiego, który władza swoja obejmował całokształt życia politycznego, społecznego i gospodarczego na podległym mu terenie. Po przeniesieniu w dniu 15 sierpnia 1836 r. urzędu obwodu kujawskiego do Włocławka Brześć Kujawski spadł do rangi drugorzędnego miasteczka w powiecie.

W roku 1796 w Brześciu Kujawskim utworzony został inkwizytoriat dla powiatu brzeskiego. Urząd ten miał za zadanie prowadzenie śledztwa osób ściganych przez prawo oraz sprawowanie nadzoru nad więzieniami i domami pracy. Od tego czasu aż do wprowadzenia reformy sądownictwa, tj. do roku 1876, w Brześciu kujawskim znajdowały swoją siedzibę organa sprawiedliwości – Sąd Policji poprawczej dla okręgu włocławskiego, kowalskiego i radziejowskiego oraz Sąd Pokoju okręgu włocławskiego. W mieście istniało więzienie, które należało do cięższych w Królestwie Polskim. Odbywali tu kary przestępcy kryminalni. W 1865 r. znajdowało się w nim 213 więźniów, najwięcej, bo aż 145 odbywało kary za kradzieże.

W okresie Królestwa Polskiego Brześć kujawski należał do pogranicznego urzędu pocztowego w Służewie. W mieście znajdowała się jedynie ekspedycja pocztowa.

Zgodnie z ordynacją wyborczą obowiązującą w ostatnich latach XVIII w. magistrat miasta wybierali mieszczanie. Burmistrza zatwierdzał starosta. Kadencja tak magistratu, jak i burmistrza trwała jeden rok. Oprócz zagadnień administracyjnych i gospodarczych w zakres kompetencji magistratu wchodziły i sprawy policyjne, polegające między innymi na prowadzeniu dochodzeń w sprawach cywilnych.

Skład personalny magistratu Brześcia Kujawskiego w 1793 r. przedstawiał się następująco; stanowisko burmistrza piastował Walery Kwiatkowski, radnymi byli: Kazimierz Brostowicz, Andrzej Jędaszewicz, Józef Laszyński, Kasper Orlapiński, Feliks Pniewski, Albrecht Rudzyński i Sebastian Rudzyński, funkcję pisarza miejskiego pełnił Leopold Mietkiewicz. Spośród urzędników magistratu jedynie sekretarz miejski otrzymywał stałą pensję, która wynosiła rocznie 100 polskich florenów. Pozostali urzędnicy zwolnieni byli od podatków, które w przybliżeniu wynosiły 300 florenów polskich rocznie. W tym składzie osobowym magistrat miasta dostał się pod zabór pruski. Żaden z urzędników nie znał języka niemieckiego. Władze pruskie nie chcąc przerywać działalności urzędu, nie mając odpowiednich kandydatów, zaprzysięgły tymczasowo magistrat w istniejącym stanie osobowym.

W okresie zaboru pruskiego miasto znajdowało się pod nadzorem specjalnym urzędnika, tzw. radcy podatkowego. Do jego obowiązków należały sprawy administracyjne oraz wojskowe polegające na poborze rekruta. Nie posiadał on władzy sądowniczej ani prawa karania.

Zagadnienie organizacji miast i wsi za czasów Księstwa Warszawskiego regulował dekret z dnia 23 lutego 1908 r., który odbiegał od przepisów konstytucji. W myśl dekretu organizacja władz miejskich w Brześciu kujawskim przedstawiała się następująco. Na czele miasta stał burmistrz mianowany przez króla i podlegający podprefektowi. W zarządzeniu miastem pomagali mu ławnicy honorowi, których mianował podprefekt spośród miejscowych obywateli umiejących czytać i pisać. Ci z kolei musieli być zatwierdzeni przez ministra spraw wewnętrznych.  

Organem samorządowym była rada miejska, składająca się, w zależności od liczby mieszkańców, z 3 do 10 osób. Radnych minował prefekt z listy kandydatów przedstawionej przez branie posiadaczy miejskich. Rada miejska spełniła  funkcje organu uchwalającego, wykonanie zaś tych uchwał spoczywało na burmistrzu. Kompetencje rady dotyczyły majątku i urządzeń miejskich jak również rozkładały one podatki przypadające na miasto.

W czasach Królestwa Polskiego miastem zarządzał magistrat z burmistrzem na czele. Do obowiązków magistratu należało wykonywanie zarządzeń władz zwierzchnich oraz sprawy gospodarcze miasta. Przyjęcie obowiązków burmistrza odbywały się uroczyście w biurze magistratu, deputacji kwaterniczej, starszych zgromadzeń rzemieślniczych, znaczniejszych mieszczan miasta, dozorców bożniczych, sołtysów i dozorcy lasu kameralnego. Kandydat na burmistrza składał uroczyście przysięgę na wierność carowi w obecności wymienionych osób. Przy przejmowaniu obowiązków burmistrza i kasjera magistratu, kandydaci na te stanowiska musieli płacić kaucję ustalona dekretem namiestnika Królestwa z dnia 30 maja 1818 r. na kwotę 1488 zł i 18 gr. 

W 1838 r. skład osobowy magistratu oraz uposażenie miesięczne urzędników przedstawiały się następująco: burmistrz Gustaw Kohler – 150 zł, kasjer August Hisrszewski – 75 zł, sekretarz Wojciech Spingiewicz – 50 zł, kancelaria Ignacy Otowski – 25 zł. Oprócz wymienionych urzędników na pensjach urzędowych znajdowali się: lekarz miejski Gustaw Stenel – 16,20 zł, akuszerka Marianna Groszkowska – 8,10 zł, dwóch policjantów po 25 zł, dwóch stróżów nocnych po 16,20 zł. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: artykuł T. Kieloch, Położenie miasta i jego rozwój przestrzenny, w: Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970; PAP Włocławek, Rachunek kasy, s. 58-68; W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964, 1 mapa.

sobota, 25 kwietnia 2020

Działalność polityczna w Gniewkowie po II wojnie światowej


W lutym 1945 r., powstała w Gniewkowie organizacja polityczna – Polska Partia Robotnicza. Jej założycielami byli m.in. Stanisław Lewandowski, Franciszek Majewski, Jan Nowicki i inni. Sekretarzem został wybrany Stanisław Lewandowski.

Organizacja rozwinęła aktywną działalność polityczno-propagandową. Jej członkowie brali udział we wszystkich poczynaniach władz miejskich, jak również w akcji parcelacyjnej w pobliskich majątkach rolnych.

Po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej w mieście, w krótkim czasie powstają Podstawowe organizacje Partyjne PPR przy instytucjach i zakładach pracy. Do stycznia 1947 r. PR na terenie miasta liczyła 270, a w gminie 680 członków.

W trzy miesiące po powstaniu PPR zostaje w mieście reaktywowana Polska Partia Socjalistyczna, ilościowo jest ona liczniejsza od PPR. W styczniu 1947 r. skupia w swych szeregach 351 członków.

W tym samym okresie organizuje się młodzież gniewkowska. W mieście powstaje Związek Walki Młodych. Również w styczniu 1947 r. liczy 126 członków.

Wszystkie organizacje biorą aktywny udział w pracach przedwyborczych do Sejmu, do którego wybory odbyły się 19 stycznia 1947 r. 

W Gniewkowie działało również PSL, które w końcu grudnia 1946 r., a więc tuż przed wyborami, zostało rozwiązane, a jego aktywniejsi członkowie aresztowani.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

wtorek, 21 kwietnia 2020

Strzelno – parafia pw. Świętej Trójcy

Powstanie parafii związane było z ufundowaniem w Strzelnie klasztoru sióstr norbertanek w XII w. Kościół parafialny pochodzi z 4 ćw. XII i początku XIII w. Jest budowlą orientowaną, trójnawową, czteroprzęsłową, arkadowo-kolumnową, z transptem występującym poza lico naw bocznych oraz dwuprzęsłowym, pierwotnie trójnwawowym prezbiterium z absydą. Fasada kościoła, dwuwieżowa, od XVIII w. barokowa. Elementy konstrukcyjno-dekoracyjne) kolumny, gzymsy, wsporniki, ościeża i tympanony portalowe) wykonane z pisakowca. Do korpusu świątyni przylegają kaplice: Serca Jezusowego, św. Barbary, św. Norberta i św. Restytuta.

Świątynia boga jest w zabytki, wyróżnić należy kolumny i tympanony romańskie, ołtarz główny Św. Trójcy (barok) z obrazem Koronacji NMP; ołtarz ukrzyżowania (barok) z cudownym krucyfiksem oraz relikwiami męczenników rzymskich: ołtarz barokowe – NMP z kopią cudownego obrazu z Maria Zell, św. Józefa, św. Anny, św. Norberta, św. Antoniego i św. Teresy, Madonna gotycka, trumienka z relikwiami św. Restytuta, popiersie ks. A. Kanteckiego, chrzcielnica z czarnego marmuru – barokowa, epitafia ks. Sierkowskiego, Pawła Wolskiego, J. Łuczyckiego i M. Łukowskiego, monstrancja barokowa z XVIII w.; monstrancja barokowa mała; kielich barokowy (XVIII w.); kielich neogotycki (1892); barokowy pacyfikał (relikwiarz ponorbertański), trzy dzwony harmoniczne w wieży św. Prokopa z I poł. XVIII w. 

Plebania budowana przed 1627 r. na wcześniejszych fundamentach (piwnice gotyckie) – dawna siedziba prepozytów strzelińskich. Wikariat pochodzący z XVII w. (fragmenty murów gotyckich). W budynku tym mieścił się do 1837 r. klasztor sióstr norbertanek. Księgi metrykalne ochrzczonych od 1821 r., małżeństw od 1859 r., zmarłych od 1853 r. proboszczowie po 1945 r.: ks. Józef Jabłoński 1945-1980; ks. Alojzy Święciochowski 1980-1997; ks. Otton Szymków 1997 r.

Parafia liczy około 7000 wiernych, święto patrona przypada na Św. Trójcy oraz MB Różańcowej, adoracja odbywa się 10 sierpnia. W granicach parafii znajdują się miejscowości: Bławaty, Bławatki, Kurzabiela-Leśn,m Łąkie, Miradz, Młyny, Sławsko Dolne, Strzelno Klasztorne. Stary cmentarz został wzniesiony około 1820 r. Nowy cmentarz został założony w 1936 r. Przy parafii działają: Arcybractwo Honorowej Straży NSPJ; Żywy Różaniec; Grupa Młodzieżowa „Emmaus”; Stowarzyszenie Wspierania powołań Kapłańskich; Zespół Charytatywny i Duszpasterstwo Specjalistyczne Grupy Anonimowych Alkoholików.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005.

sobota, 18 kwietnia 2020

Kowal XII-XV wiek

Nie znamy dokładnej daty powstania Kowala. Możliwe, że osada istniała już w początkach kształtowania się naszej państwowości. Długosz pisał, że na wyspie Krzewiata, znajdował się gród warowny, a w jego pobliżu osada służebna zamieszkiwana w większości przez rzemieślników (kowali), wykonywających posługi na rzecz grodu.

Pierwsza wzmianka źródłowa o Kowalu pochodzi z 20 stycznia 1185 r. Wówczas książę mazowiecki Leszek wydał dokument, w którym nadał kanonikom włocławskim wieś Kowale wraz z kościołem. W XIII wieku książę Kazimierz Kujawski traktował Kowal jako jedną ze swych rezydencji. W latach 1242-1252 wydał tutaj kilka ważnych dokumentów. 

Na początku XIV wieku Kowal stał się siedzibą kasztelanii. Dnia 30 kwietnia 1310 r. na zamku w Kowalu urodził się przyszły król Kazimierz III Wielki. W czasie wojny z Władysławem Łokietkiem Krzyżacy dwukrotnie, w 1327 i 1331 r., napadali i zniszczyli zamek w Kowalu wraz z osadą, a w 1332 r. zajęli Kujawy, ustanawiając w Kowalu komturie.

Kowal wrócił do Polski po pokoju kaliskim w 1343 r. Kazimierz Wielki odbudował i wzmocnił zamek. Nadał także Kowalowi prawa miejskie, magdeburskie lokując go na 52 łanach. Znaczenie miasta wzrosło wraz z rozwojem handlu między miastami krzyżackimi i Rusi. Kowal leżał na szlaku wiodącym z Torunia do Lwowa. W połowie XIV wieku istniała tutaj komora celna.

W 1387 r. Abraham Socha, wojewoda płocki, opanował miasto wraz z zamkiem na rzecz księcia Ziemowita. Ponownie przyłączył Kowal do Polski Władysław Jagiełło. Król ten na zamku kowalskim przyjął w roku 1420 panów czeskich z Wernerem z Rankowa na czele, którzy ofiarowali mu koronę Czech.

Kowal w tym czasie należał do znaczniejszych miast województwa brzesko-kujawskiego. Stanowił siedzibę starostów grodowych, rezydujących na zamku i sprawujących władzę administracyjną i sądowniczą na terenie powiatu kowalskiego. 

W roku 1459 Kowal został zobowiązany do wysłania 8 pieszych na wojnę z Krzyżakami. 


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: biuletyn informacyjny: Kowal, Miasto Królewskie, drukarnia DIX na zlecenie Urzędu Miejskiego w Kowalu.

wtorek, 14 kwietnia 2020

Polski Czerwony Krzyż w Kruszwicy 1955-1989 r.

W kwietniu 1955 r. liczba członków Koła Czerwonego Krzyża w Kruszwicy wyniosła 97 członków, w tym 22 kobiet. Wiele uwagi w tym czasie poświęcono szkoleniom sanitarnym. W latach 50-tych przeprowadzana każdego roku „Tydzień zdrowia” i nagłaśniano „Dni przeciwgruźlicze”. PCK zajmowało się także pracami sanitarno-porządkowymi w mieście. 

Przewodniczącym Koła kruszwickiego był od 27 marca 1953 r. Franciszek Wesołowski, zastępował Go dr Jan Zawadzki, sekretarzem był Łucjan Bubacz, a obowiązki skarbnika objął Władysław Bugalski. Ponadto członkami zarządu zostali: Jadwiga Rusiecka, Maria Pochylska, dr Edmund Zientarski, Izabela Bożejewicz i Henryk Wesołowski. W rewizji zasiadali: Bolesław Marcinkowski, Joanna Wesołowska, Ignacy Pawlak i Maksymilian Knoll.

Dnia 3 lipca 1955 r. na wody jeziora Gopła spuszczona została łódź PCK, która otrzymała nazwę „Goplana”. Lódź miała za zadanie patrolować brzegi jeziora, ratownicy na „Goplanie” wyli wyszkolonymi ratownikami.

W 1956 r. PCK kruszwickie zbierało podpisy pod apelem sztokholmskim. Domagali się zaprzestania działań wojennych w Korei. W tym też roku Koło rozpoczęło propagandę walki z alkoholizmem.

W latach 1955-1958 Koło przeprowadziło szereg kursów tj. o anatomii człowieka, ratowniczych, o chorobach zakaźnych, o walce z chorobami społecznymi, o umiejętności transportowania poszkodowanych w wypadku i udzieleniu pierwszej pomocy.

W 1958 r. PCK włączyło się do akcji szczepień przeciw chorobie Heine-Medin’a.

W 1959 r. PCK w Kruszwicy obchodziło swoje święto – 100-Lecie istnienia Czerwonego Krzyża.

W 1960 r. drużyny sanitarne PCK brały udział w zabezpieczaniu sanitarnym uroczystości inauguracyjnych obchodów dla uczczenia Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy z udziałem przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego. 

Dnia 16 czerwca 1963 r. odbyła się w Kruszwicy uroczystość 100-Lecia stałego Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. W programie był pochód drużyn sanitarnych, ćwiczenia ratownicze, eliminacje w zawodach ratowniczych drużyn sanitarnych na szczeblu wojewódzkim.

Dnia 1 lipca 1973 r. w Kruszwicy powołano Punkt Opieki nad chorym w domu PCK. Kierownikiem Punktu została Anna Mielcarek. W kwietniu 1976 r. Utworzono Klub Honorowych Dawców Krwi PCK przy Stacji Hodowli Roślin w Polanowicach. Prezesem Klubu został wybrany Władysław Rogowski. Na początku maja 1976 r. powołano do działania Zarząd Miejsko-Gminny Polskiego Czerwonego Krzyża. Prezesem został wybrany Zdzisław Wójtowicz – z-ca naczelnika Miasta i Gminy Kruszwica. 

20 maja 1979 r. w Kruszwicy odbyły się Wojewódzkie Uroczystości 60-Lecia PCK. Na budynku Przychodni Rejonowej została odsłonięta tablica pamiątkowa. W tym samym roku, latem, Stefan Stybor został wybrany członkiem Zarządu Głównego PCK.

W marcu 1980 r. Zarząd PCK w Kruszwicy otrzymał Odznakę Honorową „Za szczególne zasługi dla rozwoju województwa bydgoskiego”.

Dnia 27 listopada 1981 r. wręczono sztandar klubowi HDK PCK przy Kmbinacie PGR Kobylniki – Piaski. Wręczenia dokonał członek Zarządu Głównego PCK – Stefan Stybor. W maju 1982 r. w Przychodni Rejonowej, otwarto Kącik – Wystawę obrazującą działalność PCK na terenie Kruszwicy. Na wystawie można było obejrzeć kroniki, zdjęcia, odznaki i dyplomy zgromadzone przez członków kruszwickiego PCK. W tym też roku wręczony został sztandar Klubowi Honorowych Dawców krwi przy SHR w Polanowicach. Prezesem Klubu był Władysław Rogowski. W październiku 1983 r. nowym prezesem PCK Kruszwica został Stefan Stybor. 

Dnia 17 marca 1988 r. przy Cukrowni Kruszwica powstał Klub HDK PCK, prezesem którego został wybrany Błażej Sobecki. W 1989 r. wyróżnione zostało szkolne Koło Polskiego Krzyża przy Zespole Szkół Zawodowych im. Kazimierza Wielkiego w Kruszwicy – Medalem Henri Dunanta. W tym też roku PCK obchodziło 70-Lecie istnienia. Nowym prezesem wybrano dr Zbigniewa Jankiewicza. W ramach Uroczystości odbyło się w mieście wiele imprez artystycznych i sportowych.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: S. Stybor, R. Tschurl, Z dziejów Polskiego Czerwonego Krzyża w Kruszwicy w latach 1919-2002, Kruszwica 2002; T. Brauer, Samorząd miejski Kruszwicy, Dawniej i dziś, Kruszwica 1994 r., fragmenty pochodzą z protokołów i sprawozdań spisywanych przez zarząd PCK w Kruszwicy w latach 1955-1989; zapiski kronikarskie Franciszka Wesołowskiego na 10-lecie Koła PCK w Kruszwicy.

piątek, 10 kwietnia 2020

Życie kulturalne w Brześciu Kujawskim XIX i na pocz. XX w.

Miasto pozbawione było w okresie porozbiorowym osiągnięć kulturalnych i oświatowych. W początkach XIX w. istniała jeszcze na terenie miasta szkółka parafialna założona w wiekach średnich. Uczyli w niej księża i organista. Stała ona na niskim poziomie, a głównym jej celem było przygotowanie chłopców do posług kościelnych. W 1798 r. władze pruskie zezwoliły zorganizować w mieście jednooddziałową szkołę elementarną. Na 140 zapisanych dzieci uczęszczało do niej 73. Nauczycielami tej szkoły byli ks. Dominik Grabowski i Jan Brzeszczewski. W pierwszych latach XX w. nastąpiło w mieście ożywienie w dziedzinie oświaty. W roku 1902 istniała nadal jedna szkoła, którą prowadził Antoni Radowski. Natomiast po roku 1905 dzięki działalności oddziału Polskiej Macierzy Szkolnej, na czele której stał ks. Stefan Kuliński, zaczęto budować szkoły w terenie. W Brześciu Kujawskim zwiększono liczbę oddziałów do pięciu i wybudowano nowy gmach szkolny na podwórzu klasztornym. Liczba nauczycieli w następnych latach zwiększyła się i w 1914 r. było ich w mieście już pięciu. Ponadto w 1990 r. w cukrowni uruchomiono jednooddziałową szkołę dla dzieci pracowników. Prowadził ją Zygmunt Sołecki.

Oprócz szkół istniały również na początku XX w. inne placówki wychowawcze. Do nich zaliczyć należy ochronki dla dzieci. Jedną założono w 1904 r. dla dzieci pracowników cukrowni, drugą zaś uruchomiono w 1905 r. dla dzieci miejskich. Miejska ochronka utrzymywana była ze składek ludności oraz funduszów magistratu.

W 1902 r. założona została przy parafii tajna wypożyczalnia książek. Miała ona na celu budzenie ducha narodowego wśród mieszkańców miasta. Po powstaniu Polskiej Macierzy Szkolnej zorganizowano publiczną bibliotekę, która uległa likwidacji z chwilą rozwiązana Macierzy. Wypożyczanie książek przejęła ponownie biblioteka parafialna. 

Dnia 8 stycznia 1911 r. powstało w mieście Kółko Rolnicze. Prezesami byli kolejno ks. Stefan Kuliński, Henryk Przymuski i Jan Bruzda. Główne zadanie tego kółka polegało na szerzeniu oświaty rolniczej i podnoszeniu rolnictwa na wyższy poziom. Cel ten starano się osiągnąć poprzez pogadanki, wycieczki i pokazy gospodarskie. Kółko sprowadzało również narzędzia rolnicze, nawozy sztuczne, nasiona i rozprowadzało je wśród rolników. 

Pewną rolę w życiu kulturalnym miasta spełniała Ochotnicza Straż Pożarna założona w 1899 r. Pierwszym jej prezesem był Józef Przywieczerski, a naczelnikiem Antoni zajda. W latach I wojny światowej objęła ona posterunki straży obywatelskiej i utrzymywała ład i porządek na terenie miasta. 

W okresie porozbiorowym istniał na terenie miasta szpital – przytułek zbudowany na przełomie XVIII/XIX w. przez księdza proboszcza Lewińskiego. Był to budynek drewniany, kryty słomą o dwóch małych izbach. W 1793 r. znajdowało w nim schronienie czterech ubogich ludzi, którzy żywili się z żebraniny na terenie miasta, jedynie w poniedziałki otrzymywali posiłki od proboszcza. W 1818 r. liczba ubogich znajdujących opiekę w szpitali-przytułku wynosiła 6 osób. W 1901 r. z funduszu szpitala zbudowany został nowy, obszerniejszy dom z 4 izbami. Po wybuchu i wojny światowej, z braku środków na utrzymanie, upadła działalność tej dobroczynnej instytucji. W 1905 r. na terenie miasta z inicjatywy ks. Stefana Kulińskiego zorganizowane zostało koło Rady Opiekuńczej, którego głównym celem było niesienie pomocy biednym. W latach 1916-1918 prowadziło ono tania kuchnię, z której w okresach zimowych wydawano do 250 obiadów dziennie. Fundusze na ten cel czerpano ze zbiórek organizowanych po wsiach, dworach oraz z różnych imprez.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: artykuł T. Kieloch, Położenie miasta i jego rozwój przestrzenny, w: Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970.

niedziela, 5 kwietnia 2020

Pierwsza krew w Markowicach wrzesień 1939 r.

W 1939 r. do Markowic wkroczyli żołnierze niemieccy. Doszło do zaciętej walki z patrolem niemieckim 8 września. Kowal z majątku Haydebrecka w Markowicach, Marcin Zgodziński wraz z Wojciechem Krężelewskim wsparci przez innych pracowników tegoż majątku oraz kilku uciekinierów zaatakowali wkraczających na podwórze majątkowe Niemców. Do walki przyłączył się będący w pobliżu oddział wojska polskiego, który z dwóch stron otoczył wieś. Patrol niemiecki został zlikwidowany. Spalono pałac Haydebrecków, sądząc, że w nim znajdowała się broń i amunicja. Ze strony polskiej zginęła Józefa Matelska, uciekinierka, a kilku zostało rannych, wśród nich Marcin Zgodziński, który pierwszy siekierą rozpoczął walkę.

12 września wkroczyły wojska niemieckie. Ludność została spędzona na majdan wsi. Wybrano 126 mężczyzn i postawiono przed plutonem egzekucyjnym, uzbrojonym w karabiny maszynowe. W ostatniej chwili egzekucja została odwołana. 

Gestapo zabrało ks. Mariana Wydubę omi, proboszcza, który dopiero od kilku tygodni był na to stanowisko mianowany i po pewnym czasie rozstrzelało w Kurzej Bieli nad grobem, który musiał sam sobie wykopać w lesie. Zabrano też Wojciecha Krężelewskiego i stracono w lesie wymysłowickim. Mogiły nie udało się odnaleźć. Ks. Józef Cebula superior został aresztowany. Męczono go w więzieniu w Inowrocławiu i Mauthausen. 

Podczas okupacji zginęło z klasztoru markowickiego 13 Oblatów poza wspomnianymi. Kościół i klasztor został ograbiony z cennych paramentów i licznych wot. Okupant wydał rozkaz wywozu  Cudownej Statuy Marii Boskiej do muzeum w Berlinie, którą jednak uratowali parafianie, ukrywając ja przed gestapo w różnych miejscach. 

Z kościoła zabrano monstrancję podarowaną przez króla Jana III Sobieskiego, kosztowny ornat darowany również przez króla Sobieskiego. Kościół zamieniono na magazyn, a następnie na warsztat naprawczy samochodów. Z wyjątkiem kaplicy św. Józefa wszystko w kościele zostało uszkodzone.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie publikacji ks. Kazimierza Józefa Łabińskiego OMI, Bezcenny Skarb Ziemi Kujawskiej, Sanktuarium Matki Boskiej Pani Kujaw Królowej Miłości i Pokoju w Markowicach, Markowice 1987

czwartek, 2 kwietnia 2020

Solec Kujawski nazwa i herb miasta

Solec Kujawski położony jest na drodze między Bydgoszczą a Toruniem na lewym brzegu rzeki Wisły. Miasto wzmiankowane już w 1244 r., w odniesieniu do położenia innej miejscowości na Kujawach. Korzystnie położone nad rzeką Wisłą, z prawem magdeburskim. 

Nazwa miasta związana jest z ważnym towarem handlowym w epoce średniowiecza, jakim była sól. Osada kilkakrotnie zmieniła nazwę: Solecz, Solyecz albo Soliecz, Solitz, Sulec, Szolec, Szulice, z których powstał także niemiecki Schulitz, a następnie zmieniona przez niemiecką ludność wiejską z okolic miasta w jej gwarze na Sulz. Wszystkie formy pochodzą jednak od polskiego słowa „sól’. Solec Kujawski musiał spełniać ważną rolę w handlu solą na Kujawach. Towar był przewożony zapewne Wisłą. Aby odróżnić miasto od innego z tą nazwą dodano nazwę „Kujawski” i tak w XX wieku posługujemy się nazwą Solec Kujawski.

W czasach zaborów, Solec nie posiadał herbu. W późniejszym czasie, posługiwano się pieczęciami (rok 1781), które zostały skopiowane z odcisków pochodzących z XVI i XVII w. Pieczęć przedstawiała św. Stanisława z literą S po obu stronach. Artysta malarz Otto Hupp zaprojektował dla miasta nowy herb. Herb został zatwierdzony przez radnych miasta 18 października 1898 r., zatwierdził go też rząd. Przedstawia on na niebieskim tle srebrzysty zamek z dwoma szpiczastymi wieżami i otwartą bramą. Pomiędzy wieżami znajduje się popiersie świętego Stanisława, który w 1079 r. został zamordowany przez króla Bolesława Śmiałego przed ołtarzem jednego z krakowskich kościołów, a następnie w roku 1253 został kanonizowany przez papieża Innocentego IV i ogłoszony świętym. Jest on patronem państwa polskiego, a także katolickiego kościoła w Solcu Kujawskim. Na spinającej ornat biskupi szarfie widnieje data 1325 – rok powstania miasta. Obok drzwi znajduje się po każdej ze stron złota litera „S”.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła; Codex diplomaticus Marioris Poloniae, wyd. E. Raczyński, Poznań 1840; Scriptores rerum Prussicarum, ed. Th. Hirsch, M. Toeppen, t. 2, Leipzig 1863; J. Voigt, Geschichte Preussens, Konigsberg 1830; e. Schmidt, Aus Brombergs Vorzeit, Bromberg 1902; APP, bydgoskie księgi grodzkie, relacje 1600-1604 i inskypcje z 1596 r, k. 14; Lib. Bapt., 1759; AMS, II. 1, nr 3, cz 2; Por. O. Hupp, Die Wappen und Siegel der deutschen Stade, Flacken und Dorfen, Frankfurt am Main 1898; M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich 1932; P. Rudolf, Z historii Solca Kujawskiego i okolicznych wsi, Solec Kujawski 2003.