środa, 28 października 2020

Stowarzyszenia w Gniewkowie – lata 1900-1920

Na terenie miasta Gniewkowa działało „Towarzystwo Piusa”. Stowarzyszenie powstało w 1865 r. Członkami jego byli rzemieślnicy i kupcy. Kierowane było z początku przez nauczycieli Polaków, później przez proboszczów lub wikariuszy. Nauczyciele pod wpływem władz pruskich, po roku 1872 musieli opuścić towarzystwo.

Robotnicy w XIX wieku nie mieli własnej klasowej organizacji. Przyczyną tego była mała ilość proletariatu, w dodatku rozbitego, pracującego w małych, kilkuosobowych zakładach. Większe zakłady pracy, jak Cegielnia Michałowo czy cukrownia we Wierzchosławicach zatrudniały przede wszystkim pracowników sezonowych. Dopiero pod wpływem katolickiego duchowieństwa i Towarzystwa Przemysłowego, w 1890 r. powstało Towarzystwo Robotników, które ze swego rodowodu posiadało krenelowany charakter. Towarzystwo to po 10 latach istnienia skupiało w swych szeregach około 130 członków.

W 1906 r. powołana została filia Polskiego Związku zawodowego, do którego należały 53 osoby. Na czele filii stał dr Sujkowski, jego zastępcą został młynarz J. Jankowski, a sekretarzem organista kościoła rzymsko-katolickiego.

W rok później powstaje w Gniewkowie filia konkrecyjnego w stosunku do PZZ, Bochumskiego Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, które miało charakter robotniczy. 

W grudniu 1908 r. obydwie organizacje połączyły się i powstał jeden związek. Związek ten również nie przejawił aktywnej walki na polu ekonomicznym.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

wtorek, 27 października 2020

Ostrowo Mogileńskie – parafia pw. Najśw. Serca Pana Jezusa

Wieś wzmiankowana w 1446 r. jako własność klasztoru sióstr norbertanek w Strzelnie. Kościół być może istniał już w 1446 r. W miejsce drewnianego kościoła zbudowano kolejny drewniany kościół w początkach XVIII w. staraniem Jana Teofila Grzembskiego, prepozyta i infułata strzeleńskiego. Kościół konsekrowano w 1718 r. Obecną świątynię, murowaną z cegły, wzniesiono w 1869 r. w stylu neoromańskim. Kościół konsekrowany w 1965 r.

Zabytki: obraz przedstawiający koronację Matki Boskiej, manierystyczny, pochodzący z początku XVII w., malowany na desce., kielich manierystyczny (1630 r.)m z bogatą dekoracją odlewaną i trybowana i motywach wstęgowo-roślinnych, relikwiarz rokokowy z glorią promienistą i datą 1767 oraz literami X I N P. W P. O, dzwon z 1720 r. z inicjałami toruńskiego ludwisarza Henryka Wredena. Plebania pobudowana w 1869 r. Księgi metrykalne ochrzczonych od 1883 r., małżeństw od 1945 r., zmarłych od 1941 r. Proboszczowie po 1945 r.: ks. Stanisław Badura 1945; ks. Józef Staszak 1947-1963; ks. Edmund Rosiński 1963-1968; ks. Władysław Gaszak 1968-2001, ks. Jerzy Cytryński 2001 r. W parafii jest około 1200 wiernych, którzy świętują w Najśw. Serce Pana Jezusa. Całodzienna adoracja odbywa się 6 marca. 

W skład parafii wchodzą miejscowości: Bielsko, Ciencisko, Jaworowo, Ostrowo Mogileńskie, Ostrowo-leśne., Podbielsko, Przedbórz-leśn., Przyjezierze, Siedluchna-leśn, Zbytowo. Cmentarz został założony w XVII w. Przy kościele działają: Bractwo Świecowe i Bractwo Żywego Różańca.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. polskaniezykła.pl

poniedziałek, 26 października 2020

Kilińska Urszula (ur. 1929 r.)

Kilińska Urszula urodzona 6 czerwca 1929 r. w Kruszwicy. Sportowiec, zasłużona dla wioślarstwa kruszwickiego. Czynna zawodniczka klubu. Największe sukcesy w latach 1949-1952 będąc Mistrzynią i Wicemistrzynią Polski w czwórce ze sternikiem. W latach 1974-2005 pracowała w Zarządzie Klubu Wioślarskiego w Kruszwicy na stanowiskach: gospodarz Klubu, protokólant przez kilka kadencji, członek, a następnie Przewodnicząca Komisji Rewizyjnej. Przez okres 25 lat była zatrudniona w Kujawskich Zakładach Przemysłu Tłuszczowego na stanowisku Kierownik Działu Zbytu. Wielokrotnie wyróżniona i odznaczona za działalność społeczną na rzecz społeczeństwa miasta i gminy Kruszwica.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Z. Szafkowski, 95 lat polskiego wioślarstwa na Gople (1911-2006), Gorzów Wielkopolskim – Kruszwica 2006.

niedziela, 25 października 2020

Kwieciszewo - parafia pw. św. Marii Magdaleny

Wieś pierwotnie była własnością książęcą. W 1145 r.. stała się własnością kanoników regularnych w Trzemesznie. Parafia erygowana została przed 1326 r. Obecny kościół wzniesiony został z fundacji kapituły gnieźnieńskiej w 1522 r. Odnawiany – po spaleniu w 1708 r., 1833, 1877 i 1905 r. W 1913 r. został przedłużony o jedno przęsło ku zachodowi. W 1945 r. został ponownie spalony, a następnie w latach 1954-1960 odnowiony. Kościół zbudowano w stylu późnogotyckim, orientowany, murowany z cegły, a prezbiterium przy użyciu kamienia polnego. Kościół konsekrowany został w 1622 r.

Zabytki: w ołtarzu głównym kopia obrazu MB z Dzieciątkiem z II poł. XVI w. wykonana przez Leonarda Torwirta z Torunia, dzwon odlany w 1711 r. przez Henryka Wredena w Toruniu. Plebania zbudowana w 1899 r., dom katolicki zbudowany prawdopodobnie między 1930 a 1938 r. bez stylu, z płaskim dachem.

Księgi metrykalne prowadzone od 1724 r. Proboszczami po wojnie byli: ks. Czesław Dzikowski 1946-1968; ks. Lech Ciesielski 1968-1995; ks. Józef Wędzikowski 1995-2003, ks. Jarosław Zimny od 2003 r. Parafia liczy około 1500 wiernych. Święto patrona odbywa się 22 lipca, a całodzienna adoracja 7 stycznia. Cmentarz założony został w XIX w. przy kościele działają: Towarzystwo Czytelni Ludowych, Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich i Schola Dziecięca.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005.

sobota, 24 października 2020

Solec Kujawski w czasie zaboru pruskiego


Folwark Zamkowy, tak jak i pozostałe starostwa na zajętym terenie, przejął w posiadanie rząd i przekazał je staroście Bucholzowi w dziedziczna dzierżawę. Tym samym objął on prom oraz karczmę. Folwark należał, tak jak inne wsie holenderskie, Kabat, Jezierce, Rudy, Żółwin i Otorowski Młyn, do nowo założonego urzędu w Niszczewicach, podczas gdy Przyłubie i Grodzyna dołączone zostały do urzędu dóbr skarbowych w Gniewkowie, a Łęgnowo, Otorowo, Plątnowo i Makowiska do urzędu w Bydgoszczy. 

Wprowadzenie pruskich ustaw i administracji odbywało się wszędzie bez trudności i sprzeciwu. Trudności powstały jedynie przy przedłużaniu umów dzierżawnych dla należących do Urzędu Domeny Państwowej w Bydgoszczy wsi holenderskiech, dotyczących emfiteutyczne umowy czasowo-dzierżawne, zamieniał na umowy o wieczystą dzierżawę dziedziczną oraz nałożył przy tej okazji chłopom pańszczyznę ręczną i z zaprzęgarni. Głównie chodziło tu o podwody budowlane oraz udział w polowaniach na wilki. Podczas gdy Łęgnowo podporządkowało się tym warunkom, świadczeniu pańszczyzny stanowczo sprzeciwiły się trzy gminy: Otorowo, Makowiska i Fordonek. Już przed upływem umowy dzierżawnej, a mianowicie w roku 1781, zachodnio-pruska Komisja Wojny i Domeny Państwowej, powołując się na wypowiedzi starych ludzi, że już za polskich czasów na prośby bydgoskich władz takie świadczenia wykonywano w zamian za piwo i wódkę, próbowała wymóc podobne świadczenia. W projekcie umów spadkowych żądano zatem dla Otorowa trzech dni robót szarwarczych, a od pozostałych dwóch wsi o jeden dzień mniej. Kiedy wsie nadal się opierały i nie chciały przyjąć tych warunków, potraktowano ich zachowanie jako opór i „bardzo złą i niestosowną wyniosłość”, a nawet nieposłuszeństwo. W razie gdyby nadal się opierały, groziła im sprzedaż gospodarstw innym chłopom, którzy gotowi byli takie usługi świadczyć. Oni musieliby natomiast sobie zawczasu szukać nowego miejsca pobytu, a gdyby takiego jako chłopi nie znaleźli, to musieliby wyżywić się jako robotnicy dniówkowi. Ich gospodarstwa zostały faktycznie zgłoszone do sprzedaży i znalazło się wystarczająco dużo rolników z okolic Torunia i Grudziądza, którzy te wyborne gospodarstwa chętnie chcieli przejąć. Pomysł wsi, aby świadczenia zamienić na pieniądze, rozgniewany rząd odrzucił i ostrzegł, że nie będzie płacił wyrównania za budynki i ogrodzenia. Pokorną prośbę skierowano bezpośrednio do króla, ten zaś ustosunkował się do niej negatywnie i wydał odpowiednie polecenia. Na specjalny rozkaz Jego Królewskiej Wysokości i z dnia 22 października 1785 r. bydgoska Deputacja Kameralna miała chłopom nakazać prawne środki przymusu. W końcu chłopi ustąpili i zmuszeni zostali do przestrzegania prawa. Jednak w 1792 r. od podpisania umowy uchylili się jeszcze gospodarze: Andreas Schallkom, Daniel Pittekau i David Fritz, ich gospodarstwa miały być odebrane i zlicytowane. W końcu i ta ustąpiła i ostatecznie w roku 1797 zawarta została umowa dziedzicznej dzierżawy.

W 1783 r. utworzony został Powiatowy Urząd Sądowniczy w Fordonie, do którego przydzielono Solec oraz wsie szlacheckie. Wsie królewskie należały do sądu bydgoskiego. Powiatowy Urząd Sądownictwa w Fordonie w kolejnych latach coraz częściej zajmował się sprawami soleckimi, szczególnie związanymi z burmistrzami. Na pełnego temperamentu burmistrza Graffa, który objął stanowisko po tymczasowym burmistrzu Schroederze, niejednokrotnie skarżył się solecki urzędnik skarbowy do spraw konsumenckich. Graff, który nie cieszył się najlepszym uznaniem wśród obywateli i chłopów z Olędrów Miejskich, utopił się 30 września 1795 r. w Wiśle i w ten sposób zakończył wszelkie sporne sprawy. Sytuacja nie uległa jednak poprawie także pod rządami jego następcy burmistrza Wicherta, który często egzekwował swoje żądania kijem i którego dopiero groźba „transakcji” zmusiła do poprawnego postępowania”.

W 1794 r. Solec stał się widownia wywołanego przez Tadeusza Kościuszkę powstania narodowego. Na polecenie przywódcy narodowego generał Jan Henryk Dąbrowski wyruszył z rzeszą około 8 tys. powstańców przeciwko Inowrocławiowi i Bydgoszczy, dotkliwie pobił koło Łabiszyna pruskiego pułkownika huzarów Szekeleyego i zawrócił go do Bydgoszczy. Dnia 2 października zajęto Bydgoszcz, a w walkach ulicznych Szekely został śmiertelnie ranny. Zamierzając niespodziewanym uderzeniem zdobyć Toruń i Bydgoszcz, Dąbrowski przeprowadził swoje wojsko przez przez Wisłę koło Fordonu i Solca. Plan się nie powiódł i dąbrowski zmuszony był ponownie wycofać się za Wisłę. Przez czternaście dni Solec był wielkim polskim obozem wojennym i oczywiście bardzo przy tym ucierpiał. W podaniu obywateli z listopada 1794 r. do króla pisano, że są „prawie totalnie zrujnowani, a przy tym tak upadli”, że nie są w stanie naprawić szkód. Należy dodać, że część ludności dwa lata wcześniej dotknięta została przez pożar. W 1792 r. spaliły się doszczętnie budynki ośmiu obywateli, w tym browar i spichrz Johana Fischa oraz gospodarstwa Adama Lieserta i Petera Vogta. Rząd wsparł poszkodowanych dostarczając drewno budowlane z soleckiego lasu. Las, który obywatele otrzymali w posiadanie na podstawie przywileju z roku 1325, władza pruska zajęła. Był on – w związku ze złą gospodarką w ostatnich stuleciach – w złym stanie, tak, że nadleśniczy von Seydlitz w sprawozdaniu do ministerstwa sprawę tę dokładnie naświetlił. Rewir ten określił jako „szczególnie zły, prawie całkowicie wypalony, grunty tak zniszczone, że zarośla i samosiew nie odżyją. Rewiry pozbawione są gęstwiny i zwierzyny”.

Starania miasta w pierwszych latach nowego stulecia odzyskanie swojego lasu zostały przez wojnę 1806-1807 przerwane. I tym razem nie oszczędzano Solca od przemarszu wojsk, kwaterników i rekwizycji. Francuzi spustoszyli miasto, a szczególnie okropnie grasowali w katolickiej farze. Okrutnie postąpili z księdzem, zakuli go i obrabowali kościół z najbardziej wartościowych przedmiotów. Przy tej okazji zniszczono wiele dokumentów kościelnych. Również ciężko dotknięte zostały okoliczne wioski. Szkody, których Francuzi dokonali w samych tylko 23 gospodarstwach Niemieckich Przyłubia w latach 1806-1807 wyniosły 3332 talarów i 12 srebrnych groszy.

W wyniku paktu pokojowego w Tylży w 1807 r. okręg nadnotecki, a tym samym Solec o okoliczne wsie przeszły pod panowanie Księstwa Warszawskiego. Przekształcenie administracji na wzór francuski nie przyniosło żadnych zmian dla Solca. Niemiecki burmistrz Otto pozostał na swoim urzędzie.

W drodze do Rosji przemaszerował przez Solec i położone nad Wisłą niemieckie wsie oddziału Wielkiej Armii. Starzy gospodarze z Przyłubia słyszeli od swoich dziadków, którzy byli naocznymi świadkami wydarzeń, jak aroganccy byli Francuzi i jak niemieccy chłopi próbowali swoje bydło i konie chować w lesie i tylko potajemnie nocą przywozić im siano z łąk. Mimo to nie byli w stanie przeszkodzić kradzieży 27 koni o wartości 6503 złotych. Poza tym musiano dostarczyć za 5633 złote artykuły żywnościowe i za 2171 złotych paszy dla koni. Ale również opowiadali ludzie, jak skromni francuscy żołnierze, opatuleni w szmaty, po wielkim nieszczęściu w Rosji, prosili o kawałek chleba. Podczas wojny Solec był magazynem wojskowym do którego okoliczne wsie musiały dostarczać zboże, słomę i siano.

Wsie musiały zapewnić tyle podwód i zakwaterowania, że „sąsiedztwo” nie było już w stanie płacić odszkodowania, a sołtys należycie rozliczyć się wobec gminy. Nie wiemy, w jakim stopniu wystawione poszczególnym gminom przez rosyjskich dowódców listy żelazne uchroniły chłopów przed zaborczymi czynami rosyjskich żołnierzy. W wyniku ustaleń Kongresu Wiedeńskiego  Solec powrócił do Prus, a zarazem rozpoczął się dla miasta i jego okolicy czas odbudowy.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: P. Rudolf, Z historii Solca Kujawskiego i okolicznych wsi, Solec Kujawski 2003; Akta archiwum soleckiego, W. Kothe, Deutsche Bewegnug und pressische Polityk im Posener Lande 1848-1848, Posen 1931; P. Rudolf, die Entstehung der evangelischchen Kirche in Schulitz, [w:] deutsche Rundschau in  Polen, R. 58, nr 107.

piątek, 23 października 2020

Szczepanowo – parafia pw. św. Bartłomieja Ap.

Parafia powstała w XIV w. Posiada kościół murowany zbudowany w 1848 r. Konsekracja nastąpiła w 1895 r. Plebania, dom katechetyczny pochodzi z 1930 r. księgi metrykalne ochrzczonych i zmarłych z 1960 r., a małżeństw od 1947 r. proboszczami po wojnie byli: ks. Maksymilian Mrugas 1945-1958; ks. Franciszek Nowak 1958-1977 i ks. Bernard Jankowski od 1977 r.

Parafia liczy około 890 wiernych, święto patrona przypada na św. Bartłomieja Ap., a adoracja odbywa się 17 czerwca. Do parafii należą miejscowości: Annowo, Ostrówce, Szczepanowo, Szczepankowo, Witkorowo, Wolice Górne, Wójcin. Cmentarz znajduje się w Szczepanowie.

Przy parafii działają: Koło ministrantów, Matki Różańcowe i Klub Seniora – Schola Centorum.




Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. polskaniezwykla.pl

czwartek, 22 października 2020

Szpital w Strzelnie dawniej

Dawniej przy parafii w Strzelnie istniał szpital, rodzaj przytułku, uposażony przez prepozyta i konwent. Według opisu z 18 stycznia 1453 r. przebywali w nim: nieszczęśliwi, ubodzy i chorzy, którzy jako uposażenie otrzymywali od fundatorów dziesiątą miarę od zbóż mielonych w dwóch wiatrakach stojących przy drodze do wsi Młyny. W pobliżu szpitala znajdował się ogród warzywny, o którym dowiadujemy się z wizytacji archidiakonatu kruszwickiego z 1763 r., z informacja iż szpital posiadał to dobro od czasu fundacji. W tym czasie przebywało w szpitalu sześciu ubogich, a szpital posiadał fundusz w wysokości 100 złp u mieszczan.

Plac, na którym zbudowany był kościół pw. Św. Ducha i towarzyszący mu szpital, mieścił także cmentarz ogrodzony płotem drewnianym. Na cmentarzu znajdowała się kostnica murowana. 

Ciekawe informacje zawiera opis szpitala z lat 1779-1780:

„Szpital, nie wiedzieć którego roku, z drzewa, pod grotami, wystawiony, w którym po prawej ręce izba wielka o dwóch oknach. Piec z kaflów zielony. Kominki 2 murowane. Z niej drzwi czworo do komórek. Izbej tej bab 6 i dziadej kominek i z każdej drzwi do dwóch komórek. W jednej komornik mieszka, a w drugiej dwie panny szlacheckie ubogie. Domostwo to choć stare, też jeszcze w całości”. 

Wizytator biskupi nakazał połączyć fundusze i uposażenie kościołów Św. Krzyża, Św. Ducha oraz szpitala z funduszami i uposażeniem kościoła pw. Św. Trójcy.

Z opisu wynika, że warunki bytowe w szpitalu strzeleńskim były dobre. Wśród mieszkańców działał komornik, wynajmujący pomieszczenie w szpitalu, za które płacił komorne zarządowi szpitala. 


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: R. Kabaciński, Historia Miasta Strzelna, Bydgoszcz 2001; ABM, Strzelno kl. B1, f. 13-14; ABP, Strzelno kl. B1, f. 124-124v, Strzelno 13 V 1573; AAG: E16, f. 1006; E19, f. 67; f. 68v-69 i E19.

środa, 21 października 2020

Piechcin – parafia pw. MB Częstochowskiej i św. Barbary

Parafia została erygowana przez kard. Stefana Wyszyńskiego w 1980 r. Kościół parafialny wybudowano w latach 1980-1991. Konsekrowany został w 1991 r. plebania jest połączona z domem katechetycznym zbudowanym w latach 1980-1991 r. Księgi metrykalne sięgają 1981 r. proboszczem był w latach 1980-1988 o. Konstanty Saternus OFM, a po nim ks. Stefan Balcerzak 1988 r. Parafia liczy około 3000 wiernych, święto patronalne przypada na 26 sierpnia, a adoracja odbywa się 21 lipca.

Do parafii należą ulice: Barcińska, Bielawska, Dworcowa, 11 Listopada, Okrężna, Pałacowa, Podgórna, Radłowska, Skalników, Słoneczna, Wiertników, Zaleska oraz miejscowości: Aleksandrowo, część Radowo, Wapienno, Zalesie Barcińskie. Przy parafii działają: Ruch „Święto-Życie”; III Zakon Świecki św. Franciszka; Akcja Katolicka; Rycerze św. Wojciecha; Żywy Różaniec Ojców; Żywy Różaniec Matek; Bractwo św. Barbary; Chórek Dziecięcy; koło Charytatywne i Ognisko Misyjne.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. mapio.net

wtorek, 20 października 2020

Administracja Gniewkowa po okupacji niemieckiej 1939-1945 r.

W styczniu 1945 r. władzę w Gniewkowie przejęła radziecka komendantura wojenna. Komendantem był mjr Serokin. Ludność miasta przystąpiła do tworzenia polskich cywilnych organów władzy. Wybrano burmistrza – byłego powstańca wielkopolskiego Feliksa Adamskiego. Powołano Milicję Obywatelską, która jako pierwsze zadanie otrzymała zabezpieczenie zakładów przemysłowych.

W dniu 10 marca 1945 r. powołano Miejską Radę Narodową oraz Komisję Żywnościową, której pierwszoplanowym zadaniem było zdobycie żywności dla mieszkańców miasta. Komisja ta działała do września 1945 r. Pięć dni później utworzona została Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej. ORMO liczyło 20 członków. Władze miasta działały bardzo sprawnie, członkowie byli politykami, działaczami miejskimi, znali dobrze środowisko i jego możliwości.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

poniedziałek, 19 października 2020

Lubostroń – parafia pw. Urszuli Ledóchowskiej

Parafia została erygowana przez kard. Józefa Glempa dnia 27 sierpnia 1991 r. kościół parafialny konsekrowany został 27 sierpnia 1996 r. przez abp. Henryka J. Muszyńskiego. Plebania pochodzi z 1995 r. Księgi metrykalne prowadzone od 1991 r. proboszczami byli: ks. Piotr Rutkowski 1991-2001, ks. Wojciech Schejn 2001. parafia liczy około 900 wiernych, święto patronalne przypada na 29 maja, a adoracja odbywa się 13 maja. Do parafii należą miejscowości: Lubostroń, Oporowo, Oporówek, Smerzyn i część Załachowa. Przy Kościele działają: Żywy Różaniec, Diakonia Piękna Domu Bożego i zespół Charytatywny.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. mapio.net

niedziela, 18 października 2020

Solec Kujawski w czasie wojny ze Szwecją 1655-1660


W roku 1635 ogromny pożar zamienił Solec w popiół i przyniósł ludności nędzę i niedostatek. Król Władysław wspomniał o tym nieszczęściu w wydanym przez siebie potwierdzeniu przywilejów miasta z 22 marca 1635 r.  W wymienionym akcie królewskim czytamy: „ Po to, aby nasi poddani mogli jak najszybciej ochłonąć z nieszczęścia, które przyniósł ten pożar i odbudować obiekty publiczne, a szczególnie budynek sądu, udzielimy ze szczególnej łaski poddanym naszym, wcześniej wspomnianym obywatelom szczególne dobrodziejstwo, że zboże, które w ich własnych spichrzach zbożowych zostanie z całej okolicy złożone, nie zostanie kupione przez obywateli żadnego innego miasta, ani też przez wspomnianych obywateli wysłane statkami do Gdańska, pod karą konfiskaty całego wymienionego zboża”. 

Druga wojna szwedzka (1655-1666) nie oszczędziła Solca. Sejm w Warszawie postanowił, aby wszystkie prowincje bronione były przez pospolite ruszenie szlacheckie. W sprawozdaniu sejmiku kujawskiego, który w październiku 1655 roku obradował w Brześciu, omówiona została bieda wojenna, która dotknęła ziemię kujawską. Przedstawiono w nim, w upiększonym łacińskimi słówkami urzędowym stylu, jak to Szwedzi dusili ziemię dotkliwymi obciążeniami, ogniem i mieczem spustoszyli całe województwo, a wszystkie miasta i wsie chcieli obrócić w żar i popiół. W celu formowania wojsk zarządzone zostały pilne i wysokie, przekraczające majątek ludności, podatki. Solec i Bydgoszcz kilkakrotnie wykazywały poważne zaległości podatkowe. Szwedzkie armie zwycięsko przemaszerowały przez całą Polskę. Polski król musiał uciekać na Śląsk.

Okazały zamek bydgoski został w 1656 r. zniszczony. Wówczas odmieniła się karta wojenna. Przykład mnichów z Jasnej Góry koło Częstochowy ponownie wzniecił w całym kraju wolę oporu. W marcu 1656 r. bydgoszczanie wycięli szwedzki garnizon i otworzyli bramy miasta sławnemu wodzowi polskiej armii Stefanowi Czarnieckiemu.

Prawdopodobnie również w Solcu zgorzkniała przez liczne napady ludność nieoczekiwanie naszła nocą i wymordowała stacjonujący w mieście szwedzki oddział wojskowy. Przysłane do ukarania miasta wojska szwedzkie niebawem miały spalić Solec i zrównać go z ziemią. Całkowite zniszczenie Solca dokonało się podczas wojny północnej w latach 1700-1721.Mimo, że miasto nie zostało całkowicie zniszczone (przetrwało około 20 domostw, działało dwóch garncarzy, dwóch rybaków, dwóch piekarzy i piwowar, ziemia leżała odłogiem),to jednak mocno było zniszczone. Obywatele opuszczonych domostw zostali zabici bądź uciekli. Wioskom całego terenu nie powodziła się wcale lepiej. Prawie każda włóka była nie obrobiona, wszystko leżało odłogiem i nigdzie na wsi nie było ani jednego pługa. W Otorowie i Makowiskach dzierżawcy opuścili swoje gospodarstwa. Bardzo ciężko dotknięte było Przyłubie. Zniszczony został nie tylko majątek, ale także kwitnąca wieś olęderska. Jedyny chłop, który pozostał, złożył na bydgoskim zamku przysięgę, że poza nim w obu wsiach jak dotąd nie ma żadnych mieszkańców. Ziemia była opuszczona i leżała odłogiem, mały młyn wodny stał spustoszony.

Mniej tragicznie wyglądał należący do Solca Otorowski Młyn. Były tam jeszcze czynne dwa koła; tak samo jedynym kamieniem mielił zboże również „Nowy Młyn”, pozostałe dwa stały puste. Młyn w Rudach także należący do Solca, został doszczętnie spalony, taki los spotkał młyn w Czersku.

Solec i okolice zwolnione były na trzy lata z podatków. Również kościół w Solcu poniósł w czasie tej strasznej wojny wielkie straty i w związku z tym jako rekompensatę otrzymał grunty uprawne. Po pięcioletniej wojennej zgrozie wsie soleckie pozostały wyludnione, ograbione i w większości opuszczone. Szczególnie dotknięci zostali wojną olędrzy, ich budynki spłonęły, bydło zrabowano, a oni sami wraz z rodzinami pozostali w biedzie, mordowani przez żołnierzy szwedzkich, bądź umierali z głodu.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła; Codex diplomaticus Marioris Poloniae, wyd. E. Raczyński, Poznań 1840; Scriptores rerum Prussicarum, ed. Th. Hirsch, M. Toeppen, t. 2, Leipzig 1863; J. Voigt, Geschichte Preussens, Konigsberg 1830; e. Schmidt, Aus Brombergs Vorzeit, Bromberg 1902; P. Rudolf, Z historii Solca Kujawskiego i okolicznych wsi, Solec Kujawski 2003; A. Pawiński, Dzieje ziemi kujawskiej oraz akta historyczne do nich służące, t. 2, Warszawa 1883; W. Krymski, Z dziejów Solca, Związek Strzelecki, porównanie czynu soleckiej społeczności z czynem mnichów z Częstochowy; APP, bydgoskie księgi grodzkie, relacje, 1657-1665, k. 156 i APP, bydgoskie księgi grodzkie, relacje 1657/1665, k. 172, k. 186-187.

sobota, 17 października 2020

Szadłowice – parafia pw. św. Bartłomieja

Parafię erygowano około 1326 r. Drewniany kościół z 1763 r. został rozebrany po 1885 r. Obecną świątynię parafialną zbudowano w 1890 r. w stylu neogotyckim konserwowano w 1891 r. reprezentuje styl neogotycki. Z parafii wywodzi się założyciel Zgromadzenia Chrystusowców – ks. Ignacy Posadzy. Kościół był odrestaurowany w 2000 r. 

Zabytki: ołtarz główny neogotycki, obraz Maryi i Panny niepokalanie poczętej, (barok XVII/XVIII w.), rzeźby zakonnika i zakonnicy) rokokowe z 2 połowy XVIII w.), krucyfiks późnobarokowy (XVIII w.), krzyż z XIX w., z płaskorzeźbami obrazującymi narzędzia Męki Pańskiej oraz postaciami św. Marii Magdaleny, św. Stanisława bp. I św. Wawrzyńca. 

Plebania pobudowana w 1994 r. proboszczami po 1945 r. byli; ks. Antoni Węsierski 1945-1953; ks. Franciszek Januchowski 1953-1959; ks. Wiktor Kasprzak 1959-1962; ks. Jan Sikorski 1962-1964; ks. Albin Obiegły 1964-1988; ks. Ireneusz Oliwkowski 1988 r. kaplica na cmentarzu w Szadłowicach, poświęcona została w 1975 r.

parafia liczy około 1100 wiernych, świętuje na św. Bartłomieja, a adoracja odbywa się 1 lutego. Parafia swym zasięgiem obejmuje: Latkowo, Sklamierowice, Słońsko, Szadłowice i Więcławice. Przy kościele działają matki Różańcowe.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. parafiaszdlowice.pl

piątek, 16 października 2020

Janikowo w średniowiecznych dokumentach pisanych

Janikowo najprawdopodobniej wzięło swoja nazwę od zdrobnienia imienia Jan, po staropolsku Janik – możliwe, że właściciela wsi. Przyrostek -owo, a także -ewo jest popularną formą dla nazewnictwa miejscowości w regionie kujawsko-wielkopolskim. 

Pierwsza informacja źródłowa o Janikowie pochodzi z 1472 r. Dokument zawiera informację o tym, że król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził przekazanie przez Bogusza z Ostrowa wsi Janikowo bratu Władysławowi. Ze źródła z 1489 r. wynika, że we wsi było 6 półłanów, 4 łany opustoszałe i folwark, co wskazuje na niewielkie gospodarcze znaczenie wsi i peryferyjny charakter zarówno w ramach parafii Ostrowo, jak i dynamicznie rozwijającej się w tym okresie wsi w parafii w Ludzisku i w Trlągu.

Wzmianka o wsi pochodzi także z II połowy XVI w. W latach 1560-1582 właścicielką Janikowa była Pani Sierosławska. Wieś nie była wówczas w dobrej kondycji. W późniejszym czasie z Janikowa przeprowadziło się wielu chłopów do innych wsi. 


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: E. Krause, Monografia historyczna Gminy i Miasta Janikowo – od pradziejów ludzkości do końca XX wieku, Janikowo 2002; Zarys monograficzny Kruszwicy, pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965.

czwartek, 15 października 2020

Rojewo – parafia pw. NMP Wspomożycielki Wiernych

Parafia została erygowana w dniu 15 sierpnia 1976 r. Świątynia parafialna to kościół poewangelicki, zbudowany w 1905 r., przyjęty wraz z plebanią w 1945 r. W 1980 r. nastąpiło poświęcenie pomnika z figurą św. Józefa. Księgi metrykalne ochrzczonych od 1945 r., a małżeństw i zmarłych od 1949 r. proboszczami po 1945 r. byli: ks. Bernard Jekiel; ks. Henryk Domżalski, ks. Edward Okoński. Parafia liczy około 980 wiernych, świętuje 24 maja, a adoracja odbywa się 12 kwietnia. Parafia obejmuje miejscowości: Jaszczółtowo, Jurancice, część Płonkowa, Rojewo i Topola. Cmentarz jest wspólny z parafią Płonkowo.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. parafiarojewo.pl

środa, 14 października 2020

Zyski Brześcia Kujawskiego w latach międzywojennych

W okresie międzywojennym pewne zyski, miasto czerpało z targowiska miejskiego. Stan obiektu był nie najlepszy. Zastrzeżenia budziły panujące tam warunki sanitarne. Pomimo tego jednak władze miejskie, jak i ogniwa kontrolne uznawały, że obiekt ten był wystarczający dla miejscowych potrzeb. Miasto dzierżawiło również jatki. Miasto czerpało również zyski z założonej w 1930 r. Komunalnej Kasy Oszczędnościowej w Brześciu Kujawskim, a także z dzierżawy ziemi uprawnej, stanowiącej własność miasta.

Innym źródłem dochodów było wydzierżawienie terenów łowieckich i dostępowanie prawa do polowania na gruntach miejskich. Pewne zyski czerpało miasto z udzielenia prawa prowadzenia karczm i punktów wyszynku napojów alkoholowych.

Oprócz wymienionych, Brześć Kujawski czerpał zyski z nakładania podatków komunalnych na mieszkańców.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: artykuł T. Kieloch, Położenie miasta i jego rozwój przestrzenny, w: Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970; PAP,WP, sygn. 62/I/23, opis miasta Brześcia Kujawskiego z 22 września 1923 r., fot. Urząd Miejski 1928 r. Brześć Kujawski w: fotopolska.eu

wtorek, 13 października 2020

Rojewice – parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Początek istnienia parafii wiąże się z 1932 r. W Rojewicach znajduje się kościół parafialny Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jest to obiekt poprotestancki, zbudowany w XIX w., w stylu neogotyckim, poświęcony w 1945 r. Kaplica w Glinnie Wielkim została spalona przez Niemców w 1939 r. W plebanii mieścił się w czasie okupacji obóz dla Żydów polskiego pochodzenia. Plebania mieści się w dawnej pastorówce. 

Księgi metrykalne od 1945 r. Proboszczami po 1945 r. byli: ks. Zygfryd Raiter 1945-1946; ks. Stanisław Łukaszyk 1946-1949; ks. Henryk Klutt 1945-1950; ks. Bronisław Śliwiński 1950; ks. bernard Jekel 1951-1954; ks. Józef Frąckowski 1954-1961; ks. Henryk Wojcieszyk 1961-1967; ks. Józef Stawski 1967-1971; ks. Edward Podkowski 1971-1973; ks. Ignacy Mączyński 1973-1978; ks. Kazimierz Pilarski 1978-1984; ks. Jerzy Nowak 1984-1996; ks. Wojciech Danecki 1996 r. Parafia liczy 1200 wiernych, świętuje w uroczystość Najśw. Serca Pana Jezusa, a adoracja odbywa się 3 lipca. 

Parafia obejmuje: Bród Kamienny, Glinno Wielkie, Glinki, Jezuicka Struga, Liszkowice część, Magdaleniec, Osieczek, Osiek Wielki, Rojewice, Starą Wieś, Zawiszyn. Parafia posiada cmentarz, a  także działają tu organizacje: Żywy Różaniec, Koło Wspierania Powołań Kapłańskich i Ognisko Misyjne.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. parafiarojewice.pl

poniedziałek, 12 października 2020

Poświęcenie Kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Chełmcach 11.10.2020 r.

Wczoraj parafia pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej miała swoje wielkie święto. Kościół został poświęcony. Parafianie po 177 latach doczekali się konsekracji ołtarza i świątyni. Parafia wzmiankowana była już 763 lata temu. Wspólnota liczy zatem przynajmniej osiem wieków.

Liczby, które pozwoliłem sobie przedstawić, dają do myślenia. Parafia należy do jednych z najstarszych na naszych ziemiach. W niedzielę odnowiony kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej poświęcił Prymas Polski abp Wojciech Polak. Świątynia przeszła w ostatnim czasie szereg prac remontowych i renowacyjnych.

Obecna świątynia została zbudowana w 1843 r. Wcześniej istniał kościół drewniany ale podzielił los innych Kujawskich świątyń budowanych z tego łatwopalnego budulca. Na Kujawach spłonęło wiele kościołów rzymskokatolickich. Pożar dotknął również drewniany kościół w Chełmcach. W drewnianej świątyni znajdowały się trzy ołtarze. W głównym ołtarzu był obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem, a na zasłonie widniało wyobrażenie św. Katarzyny patronki kościoła. Ołtarze boczne umieszczono w nawie głównej. Świątynia została rozebrana na początku XIX wieku.

Na uwagę zasługuję również plebania, która pochodzi z okresu dwudziestolecia międzywojennego oraz cmentarz. Cmentarz parafialny w Chełmcach od początku jest związany z istnieniem kościoła. Do najstarszych grobów na cmentarzu parafialnym w Chełmcach należy grób rodziny Kozłowskich. Pochodzi on z pierwszej połowy XVI wieku. Oznaczony jest herbem, prawdopodobnie Jastrzębiec.

W pewnym czasie w Chełmcach istniały jednocześnie dwa kościoły. Niestety świątynia ewangelicka nieocalała do dzisiejszych czasów.

Mszy św. przewodniczył i konsekracji dokonał ksiądz arcybiskup Wojciech Polak Prymas Polski. Obecni byli księża dekanatu kruszwickiego, z dziekanem księdzem Wojciechem Daneckim na czele, długoletni proboszcz chełmieckiej parafii ksiądz Bronisław Haniewicz oraz synowie parafii: ksiądz prałat Władysław Mielcarek, ksiądz Przemysław Grzybowski i ksiądz Remigiusz Malewicz. W imieniu parafian księdza Prymasa powitali Pan Jerzy Stanny i Pani Barbara Lewandowska – członkowie Rady Parafialnej. Na koniec gorące podziękowania złożył ksiądz proboszcz Roman Płaczek.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło. Fot. Andrzej Gralak.

niedziela, 11 października 2020

Fabiszak Józef (1897-1983)

Fabiszak Józef (1897-1983), ur. 15.03.1987 r. w Czołowie; walczył w powstaniu wielkopolskim, służył w 31 pułku piechoty Wojska Polskiego w Łodzi i Włocławku; zmarł 12 kwietnia 1983 r. w Radziejowie; WKP (1966).


Źródło: Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego w Redecz Krukowy.

sobota, 10 października 2020

Płonkowo - parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego i św. Benedykta, Jana, Mateusza, Izzaka i Krystyna – Pierwszych Męczenników Polskich

Początki istnienia parafii sięgają XIV w. Powstała ona prawdopodobnie około 1375 r. Drewniany XVIII w. kościół został spalony przez Niemców w 1939 r. Budowa nowego murowanego kościoła trwała w latach 1979-1981. Został konsekrowany w 1982 r. przez kard. Józefa Glempa. 

Do cenniejszych zabytków kościoła należą: monstrancja, figura Zmartwychwstałego Chrystusa i krzyż – pasyjka na głównej ścianie prezbiterium. Plebania została wzniesiona w XIX w., przebudowana w 1984 r. Księgi metrykalne chrztów pochodzą z 1780 r., małżeństw od 1800 r., a zmarłych od 1790 r. 

Po 1945 r. proboszczami byli: ks. Bernard Jekel do 1959 r.: ks. Henryk Domżalski 1959-1973; ks. Józef Sołtysiak 1973-2003, ks. Józef Bachorz 2003 r. Parafia liczy 720 wiernych, świętuje w Niedzielę po 14 sierpnia, a adoracja odbywa się 29 stycznia. W skład parafii wchodzą miejscowości: Dąbie, Dobiesławice, Kaczkowo, Kępa Kujawska, Leśnianki, Łukaszewo, Mierogoniewice, Płonkowo i część Płonkówka. Przy kościele działa Żywy Różaniec.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. plonkowo.parafia.net.pl

czwartek, 8 października 2020

Słowo o zagrodnikach strzelińskich XV w.

Z dokumentów XV-wiecznych pochodzi wiele wzmianek o zagrodnikach (ortulani, hortulani) i zagrodach, działających w samym Strzelnie i najbliższej okolicy klasztornej. Te ostatnie otaczały klasztor jakby wachlarzem, od południa do północy, a jego punkty kulminacyjne wyznaczały: miejsce zwane Cegiełka, folwark Naskrętny oraz Czestryjewo, położone wzdłuż dróg z Pyzdr i Poznania do Torunia i Bydgoszczy *Gdańska), funkcjonujące w tej postaci od przełomu XIV i XV w. Cegiełka i Czestryjewo były osadami (folwarkami) klasztornymi o  wyraźnie jednorodnych cechach gospodarczych, w tym przypadku chodziło o osady specjalizujące się w produkcji ceramicznej (cegła, dachówka) oraz młynarstwie, które musiało stanowić w życiu gospodarczym włości klasztornej ważna dziedzinę wytwórczości, skoro niedaleko na południe od Strzelna znajdowała się wieś Młyny o wczesnośredniowiecznej metryce.

Mieszkańcy Cegiełki, Naskrętnego i Czestyjewa, określani w źródłach jako zagrodnicy, byli niewątpliwie poddanymi klasztornymi, trudniącymi się uprawą ziemi folwarczej norbertanek, znanymi z wcześniejszych źródeł. W samym Strzelnie źródła przekazały tradycję, z 2 połowy XIV w., że na Czestryjewie byli osadzeni Niemcy. Macierzą Strzelna było opactwo św. Wincentego we Wrocławiu i mogli oni być tu sprowadzeni przez norbertanki, ponieważ formy gospodarowania były podobne. 


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: H. Samsonowicz, Handel dalekosiężny na ziemiach polskich, s. 291; R. Kabaciński, Historia Miasta Strzelna, Bydgoszcz 2001; W Hesel, Z. Hilczer-Kurnatowska, Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. VI, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, s. 107; B. Geremek, Problem siły roboczej w Prusach w pierwszej połowie XV w., 1957, s. 200-202; K. Buczek, O chłopach w Polsce piastowskiej, cz. II, 1975, t. 41, s. 62-66; B. Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, warszaw 1997, s. 313; APB, Strzelno kl. A 38.

niedziela, 4 października 2020

Parchanie – parafia pw. św. Wojciecha

Historia parafii sięga XI w. Spoczywają tutaj dwaj biskupi: Wenencjusz – zmarły w 1055 r. i Andrzej Rzymianin – zmarły w 1081 r. Pierwszy kościół powstał około 1000 r. W 1655 r. został spalony przez Szwedów. Nowy kościół zbudowano w 1711 r. staraniem biskupa kujawskiego z Włocławka – Bonawentury Niedzielskiego-Madalińskiego. W XIX w. groził on najprawdopodobniej zawaleniem, dlatego w 1840 r. pobudowano nową murowaną świątynie. W 1900 r. otrzymała ona masywną wierzę w stylu neobarokowym.

Zabytki: figura św. Jana Chrzciciela, Niepokalanej św. Mari Magdaleny, ołtarze, monstrancja, cztery kielichy i duże puszki. Plebania zbudowana w 1887 r., restaurowana w latach 1903-1904, salka katechetyczna przy parafii, a także budynki mieszkalne i gospodarcze. Księgi metrykalne z 1800 r., zmarłych jeszcze starsze spisywane od 1760 r. Proboszczowie po 1945 r.: ks. Marian Jernajczyk 1945-1947; ks. Bronisław Pluciński 1947-1982; ks. Marcin Kierzkowski 1982. 

Parafia liczy około 1030 wiernych, świętuje na św. Wojciecha i NMP Różańcowej, a całodzienna adoracja odbywa się 28 stycznia. Parafia obejmuje miejscowości: Balczewo, Marcinkowo, Modliborzyce, Parchanie, Parchanki i część Rejna. Cmentarz w Parchanie został założony w 1861 r.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. polskaniezwykla.pl

piątek, 2 października 2020

Rzeźnia w Brześciu Kujawskim w okresie międzywojennym

W okresie międzywojennym, na terenie Brześcia Kujawskiego działała rzeźnia miejska. Było to przedsiębiorstwo o małej zdolności produkcyjnej, służące wyłącznie do celów usługowych. Rzeźnia była czynna przez cztery dni w tygodniu. Jej zdolność przerobowa wynosiła 10 sztuk bydła rogatego lub 40 sztuk trzody chlewnej dziennie. Rzeźnia nie prowadziła własnej działalności produkcyjnej w postaci wyrobu różnego typu przetworów mięsnych. Jej rola ograniczona była wyłącznie do samego uboju bydła i weterynaryjnego badania mięsa. Urządzenia zakładu były prymitywne, a stan sanitarny pozostawiał wiele do życzenia. Podobnie jak elektrownia, rzeźnia była przedsiębiorstwem nierentownym, które nie wnosiło żadnego wkładu w tworzenie budżetu miasta. 


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: artykuł T. Kieloch, Położenie miasta i jego rozwój przestrzenny, w: Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970; PAP,WP, sygn. 62/I/23, opis miasta Brześcia Kujawskiego z 22 września 1923 r.