Stowarzyszenia miasta Strzelna w 1930 r.

1. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Zarząd: prezes – Jan Dałkowski, sekretarz – Aleksander Lasocki, skarbnik – Józef Musiałkiewicz, liczba członków 90.

2. Związek Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej. Zarząd: prezes – Stanisław Hanasz, sekretarz – Władysław Kuźniarek, skarbnik – Jan Przybylski, liczba członków 70.

3. Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Zarząd: prezes – Władysław Trzecki, sekretarz – Adam Wachulski, skarbnik – Stefan Płócienniczak, liczba członków 70.

4. Związek Podoficerów Rezerwy. Zarząd: prezes – Teodor Strzelecki, sekretarz -Mieczysław Paternoga, skarbnik – Florian Listing, liczba członków 24.

5. Związek Hallerczyków. Zarząd: prezes – Kazimierz Jaroszewski, sekretarz – Stanisław Skowron, skarbnik – Leon Baczyński, liczba członków 21.

6. Narodowa Organizacja Kobiet. Zarząd: przewodnicząca – Wanda Siemianowska, sekretarz – Helena Janiszewska, skarbnik – Czesława Piątkowska, Liczba członków 60.

7. Towarzystwo Panien „Jedność”. Zarząd: przewodnicząca – Zofia Bartosińska, sekretarz – Latosińska, skarbnik – Jadwiga Płócienniczak, liczba członków 60.

8. Towarzystwo Przemysłowców. Zarząd: prezes – Stefan Płócienniczak, sekretarz – Franciszek Sawicki, skarbnik – Franciszek Gilewski, liczba członków 52.

9. Towarzystwo Kupców. Zarząd: prezes – Albin Radomski, sekretarz – Czesław Baliński, skarbnik – Wojciech Ruciński, liczba członków 34.

10. Kółko Rolnicze. Zarząd: prezes – Józef Zabłocki, sekretarz – Tabaczyński z Ciechrza, skarbnik – Marcin Dopierała z Młynów, liczba członków 287.

11. Towarzystwo Katolickich Robotników. Zarząd: prezes – Józef Malinowski, sekretarz – Antonii Kowalski, skarbnik – Tomasz Kaźmierczak, liczba członków 86.

12. Zjednoczenie Zawodowe Polskie. Zarząd: prezes – Kazimierz Gołach, sekretarz – Stanisław Wieczorek, skarbnik – Ludwik Kwiatkowski, liczba członków 25.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie spisu H. Łada, Wieści ze Strzelna z 13.09.1988 r., N. Trojanowski, Moje Wspomnienia, Strzelno 1997. Fot. http://www.altshot.com/pl-pl/stare-zdjecia/strzelno

Zbigniew Chałupczak

Chałupczak Zbigniew, żużlowiec, zawodnik Unii Inowrocław i Unii Leszno, urodzony 4 kwietnia 1931 roku w Inowrocławiu. Od 1948 roku startował w Unii Inowrocław. W kwietniu 1949 roku brał udział w Turnieju Indywidualnym w Inowrocławiu, gdzie zajął trzecie miejsce. W lipcu tego roku, podczas Wielkich Igrzysk Sportowych, z okazji V rocznicy ogłoszenia Manifestu PKWN, zajął pierwsze miejsce w inowrocławskich zawodach. W październiku 1949 roku, również w Inowrocławiu zajął pierwsze miejsce w Czwórmeczu. W 1950 roku podczas toruńskiego Turnieju Indywidualnego zajął pierwsze miejsce. W kwietniu, w Gnieźnie, podczas Trójmeczu także był stanął na podium z pierwszym miejscem. W maju tego roku zajął trzecie miejsce w inowrocławskim Trójmeczu, a 15 czerwca 1950 roku w Żninie był pierwszy wśród maszyn 350 ccm. W biegu zwycięzców pobił rekord toru, który dwa lata wcześniej ustanowił Alfred Smoczyk. 17 czerwca 1950 roku zajął drugie miejsce w Trójmeczu, w Inowrocławiu. Chałupczak wiele razy startował w turniejach indywidualnych, zazwyczaj z bardzo dobrym skutkiem. W sierpniu 1950 roku dwa razy w Trójmeczach zdobył trzecie miejsca. W 1951 roku powstały Centralne Zrzeszenia Sportowe. Chałupczak został powołany do Leszna. Z Unią Leszno zdobył tytuł drużynowego Mistrza Polski.¹ Jeździł do 1952 roku, na emeryturze zajął się astronomią. Nazywany przez Kruszwiczan nestorem miłośniczego ruchu astronomicznego.²

Opracowanie B. Grabowski, źródła:

1Zbigniew Chałupczak, [w:] radiopik.pl historiaunia-leszno

2Portal: historiaunia-leszno – Zbigniew Chałupczak.

Uroczystości 700-lecia miasta Gniewkowa

We wrześniu 1968 r. Gniewkowo zorganizowało obchody 700-lecia nadania miastu praw miejskich.  Dla upamiętnienia rocznicy nadania praw miejskich miasta Gniewkowa wybito pamiątkowy medal, który wręczono najbardziej zasłużonym dla miasta. Wśród wyróżnionych m.in. byli nestor lekarzy kujawskich, Jan Drecki oraz wieloletni nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 1 w Gniewkowie, Leon Skowroński.

Na ta doniosłą uroczystość przybyli goście z Warszawy, Bydgoszczy i Inowrocławia. Ministerstwo Obrony Narodowej reprezentował gen. bryg. Zdzisław Szydłowski. Prezydium Wojewódzkiej i Powiatowej Rady Narodowej reprezentowali ich przewodniczący w osobach Aleksandra Schmidta i Mariana Kalwisińskiego. 

Za całokształt prac społecznych wykonanych dla miasta przez zakłady pracy i społeczność gniewkowską miasto zostało wyróżnione medalem „Za szczególne zasługi dla województwa bydgoskiego”. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

Leon Skowroński

Urodził się 29 maja 1903 r. w Krzywosądzie, koło Ostrowa Wielkopolskiego. 

Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Rogoźnie Wielkopolskim przybył do Gniewkowa i od 1 września 1925 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel. Pracował w szkolę przez 50 lat aż do emerytury. 

Jako oficer rezerwy, w sierpniu 1939 r. został zmobilizowany do 59 pp w Inowrocławiu. W jego składzie, jako dowódca 2 kompanii walczył między innymi w bitwie nad Bzurą i w dniu 18 września 1939 r. dostał się do niewoli. Przebywał w obozie jenieckim w Eichastadt, a następnie do końca wojny w Murnau.

W marcu 1946 r. powrócił do Gniewkowa i przystąpił do pracy nauczycielskiej w Szkole Podstawowej nr 1 oraz w Szkole Zawodowej. Był cennym pedagogiem, nauczycielem matematyki, uczył również śpiewu, rysunku i prac ręcznych.

Poza praca zawodową aktywnie uczestniczył w pracach społecznych. Prowadził chór szkolny, który  zdobył czołowe miejsca w przeglądach rejonowych i wojewódzkich. Był działaczem Związku Nauczycielstwa Polskiego, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, Związku Inwalidów Wojennych oraz Polskiego Związku Pszczelarskiego. Zmarł 15 września 1985 r.

Został odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939 r.”, Odznaka zasłużony Nauczyciel PRL oraz Medalem Pamiątkowym 700-lecia Gniewkowa.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993. 

Słowo o Izbicy Kujawskiej

Izbica Kujawska to kilkutysięczne miasto, położone na Kujawach wschodnich, niedaleko źródeł Noteci – należy do grupy najstarszych miast w regionie. Najstarsze ślady działalności człowieka na ziemi izbickiej znajdują się we wsi Wietrzychowice, gdzie ludzie pierwotni z tzw. kultury pucharów lejkowatych (ok. 2500 r.p.n.e.) zbudowali potężne grobowce megalityczne, zwane „kujawskimi piramidami”.

Pierwsze wzmianki historyczne o miejscowości pochodzą z XI w., gdy Izbica – wówczas wieś – należała do potężnego rodu Awdańców. Im też zawdzięcza założenie parafii w pierwszej połowie XIII w. W następnych wiekach znaczenie wsi wzrosło do tego stopnia, że już w 1311 r. wspomniano Izbicę jako miasto szlacheckie.

W roku 1394, ówczesny właściciel Izbicy, Maciej uzyskał od króla Władysława Jagiełły akt lokacyjny miasta na prawie magdeburskim. Izbica, jako miasto, w następnych stuleciach zacieśniła swoje związki z naturalnym zapleczem wiejskim. Aż do XIX w. miasto było własnością kolejnych rodów szlacheckich, m.in. Kretkowskich, Latalskich i Skarbków.

Miasto rozwijało się aż do „potopu szwedzkiego”, kiedy to w wyniku działań wojennych zostało spalone i wyludnione. Skarbkowie – właściciele miasta – uzyskali od króla Augusta III, w 1754 r., lokację miasta zwanego Nową Izbicą. Położone na wschód od starego miasta, faktycznie stanowiło z nim jeden organizm społeczny i gospodarczy.

W XVIII w. Izbica wcielona została do Prus, a później stała się częścią zaboru rosyjskiego. Nowy właściciel Izbicy – Augustyn Slubicki (1781-1833), generał napoleoński, poseł do Sejmu Królestwa Polskiego, podniósł poziom kultury rolnej w majątkach, rozwinął sukiennicze rzemiosło. Słubickiemu Izbica zawdzięcza regulację placów i ulic.

Wybuch powstania styczniowego miał duży wpływ na przyszłe losy miasta. We wsi Ciepliny, 10 lutego 1863 r. oddział powstańców Kazimierza Mielęckiego stoczył nie rozstrzygniętą bitwę z oddziałem rosyjskim. Była to pierwsza bitwa na Kujawach w tym powstaniu. Następne miesiące to kolejne przemarsze oddziałów powstańczych Edmunda Calliera i Younga de Blankenheima, oraz stoczone bitwy i potyczki pod Brdowem, Pasieką i w samej Izbicy. Mieszkańcy miasta aktywnie uczestniczyli w tych wydarzeniach. Ta lekcja patriotyzmu spełniła swoja pozytywną rolę w następnych latach, gdy miasto i jego mieszkańcy zostali poddani uciskowi ze strony zaborcy.

W 1867 r. Izbica utraciła prawa miejskie, została zepchnięta przez zaborcę do roli osady z siedzibą gminy.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: K. Dorcz, J. Hederych, Piramidy kujawskie, Izbica Kujawska, 1993, s. 4; J. Hederych, Izbica Kujawska w XX wieku, [w:] Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, tom. 12, Włocławek 1998, s. 113-115.

Zmarł wieloletni kierownik kruszwickiego Biura Obsługi Ruchu Turystycznego w Kruszwicy - kapitan kruszwickiej „Rusałki” Henryk Zajączkowski

Organizował rejsy po Gople, był w tym świetny. Opowiadał o malowniczej nadgoplańskiej przyrodzie i o historii gminy Kruszwica. Był kierownikiem Biura Oddziału PTTK w Kruszwicy. W czasie godzinnego rejsu można było odpocząć, zrelaksować się, pooddychać innym powietrzem popijając kawę i jedząc ciasteczko na „Rusałce” w drodze do Ostrowa, chętnie słuchaliśmy jego historii.

Kapitan Henryk Zajączkowski przekazał ster statku i kierownictwa nad biurem PTTK, w sobotę 10 kwietnia 2021 roku. W naszej pamięci pozostanie obraz człowieka uśmiechniętego, życzliwego, znakomitego animatora imprez turystycznych. Dzięki regionaliście turyści poznali urok naszego miasta Kruszwicy, jeziora Gopło, a także mieli przyjemność przepłynąć się słynną „Rusałką”. Kruszwicę promował podczas licznych imprez targowych, reprezentując Nadgoplańskie PTTK.

Oprac. B. Grabowski, źródła: https://pomorska.pl/ http://pttk.elblag.com.pl/ http://www.pttk-kruszwica.pl/ https://inowroclaw.naszemiasto.pl/ http://www.ikruszwica.pl/ https://mojakruszwica.pl/

Strajki szkolne w Gniewkowie – początek XX wieku

W latach 1904-1906 na terenie Wielkopolski, a tym samym i na Kujawach i w Gniewkowie, rozgorzała nowa walka o utrzymanie w szkołach w klasach najmłodszych języka polskiego w nauczaniu religii. Władze pruskie chcąc całkowicie wyrugować język polski wprowadziły w szkołach podstawowych, również w najmłodszych klasach, naukę religii w języku niemieckim. Eliminacja języka polskiego w nauczaniu religii wywołała opór wśród rodziców i pod ich namową dzieci zastrajkowały.

Strajk polegał na odmowie używania języka niemieckiego na lekcjach religii. Obejmował on szkoły w Gniewkowie, Suchatówce, Wielowsi, Płonkowie i Ośniszczewku. Strajk rozpoczął się w 1906 r., a zakończył w 1907 r. W lutym 1907 r. kierownik szkoły w Gniewkowie dostarczył burmistrzowi miasta wykaz 88 jeszcze strajkujących dzieci z 48 rodzin. W tym było 11 dzieci z sześciu rodzin rzemieślniczych. Pozostałe to dzieci robotników. Strajkujące dzieci rzemieślników pochodziły z rodzin, których rodzice również pracowali jako siła najemna, np. w zakładzie budowlanym, cukrowni czy młynie. Wszystkie dzieci były bite i szykanowane przez nauczycieli należących do szowinistycznej organizacji Hakata.

Petycje pisane przez rodziców strajkujących dzieci do władz pruskich oraz do arcybiskupa poznańsko-gnieźnieńskiego nie przyniosły żadnych pozytywnych rezultatów. Natomiast rodzice tych dzieci byli szykanowani przez niemieckich właścicieli zakładów, w których pracowali. Wymierzano im wysokie kary grzywny, a bardziej oporni zwalniani byli z pracy.

Strajki nie wpłynęły na zmianę decyzji władz pruskich. Uświadomiły im jednak, że po prawie 125-letniej germanizacji, Kujawianie nie zapomnieli języka polskiego, a walka o polskość tych ziem i kultywowanie języka polskiego pomimo szykan, trwała nadal.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

Ewangeliarz Kruszwicki 1160/1175 r.

Jednym z najciekawszych zabytków piśmiennych Kruszwicy jest Ewangeliarz Kruszwicki. Powstanie datuje się na 1160/1175 r. Ewangeliarz stworzono w benedyktyńskim sryptorium w Helmarshausen nad Wezerą. Prawdopodobnie został sprowadzony do Kruszwicy przez księcia Mieszka III Starego, po powrocie z wyprawy krzyżowej.

Księga nosi tytuł "Liber quattuor Evangelistarum", jest oprawiona w czerwonym aksamicie i okuta srebrną, zdobioną blachą. Na pergaminowych kartach zapisane są minuskułą późnoromańską kanony św. Euzebiusza, łaciński tekst czterech Ewangelii, poprzedzony przedmową św. Hieronima oraz różne błogosławieństwa i egzorcyzmy. Inicjały zdobione są złotem lub srebrem na tle purpurowym lub niebieskim.

Księga zawiera 33 całostronicowe wielobarwne ilustracje, które świadczą o kunszcie anonimowego artysty. Ewangeliarz przechowywany był do 1848 r. w księgozbiorze kapituły kruszwickiej, a później w Archiwum Archidiecezji w Gnieźnie.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: Muzeum w Gnieźnie.

Geograf bawarski o Goplanach

W poł. IX wieku, zanotowano nazwę rejonu Gopła w ówczesnej literaturze geograficznej. Geograf bawarski, w anonimowym rękopisie opracował na podstawie raportów frankońskich (wywiad wojskowy, może handlowy) liczbę 400 grodów (możliwe że więcej) Glopean-Goplan. Jeżeli miały być to grody obronne liczba ich, uwzględniając realia, wydaje się mocno zawyżona. Notującemu chodziło zapewne o liczbę osiedli wszystkich typów. W tym odniesieniu jest ona prawdopodobniejsza i może świadczyć o potędze i rozmiarach państwa Goplan.

Centrum tego wielkiego skupiska osadniczego było prawdopodobnie na terenie Kruszwicy. Istnieją archeologiczne dowody na jego nadgoplańskie położenie. W latach 70-tych odkryto dowody zasiedlenia w omawianym czasie. Doktor Wojciech Dzieduszyński wraz z ekipą badaczy dostarczyli sporo ciekawych znalezisk potwierdzających bytowanie osadników nadgoplańskich.

Kruszwica w tym okresie odegrała wielką rolę administracyjną i gospodarczą. W drugiej połowie IX w. rozrastające się państwo Goplan doszło do rubieży drugiego silnego centrum kształtowania się państwowości polskiej z ośrodkiem w Gnieźnie.

Doszło do walki dynastycznej między ośrodkami. Jak twierdzi prof. Witold Hensel, w pierwszej fazie walk zwyciężali Goplanie, w drugiej – kontrofensywa Polan przyniosła zwycięstwo gnieźnieńskiej dynastii. Niezależnie od zmiennych losów wojny, zwycięstwo było na pewno udziałem władcy Gniezna. Kujawy bezpowrotnie straciły szansę stania się ośrodkiem krystalizacji samodzielnego państwa. Przegrana nie była klęską. Zmiana dokonała się tylko na szczytach plemiennej władzy. Kierunek rozwoju Kujaw nie uległ zmianie. Mieszkańcy ich, pod berłem Piastów, wspólnie kontynuowali budowę narodowego państwa Polaków.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Cz. Sikorski, Miasto na Soli, Warszawa 1988; M. Borucki, Ziemia Kujawska pod względem historycznym, geograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882; A. Kośko, A. Cofta-Broniewska, Z dziejów badań archeologicznych na Kujawach, Inowrocław 1985 i W poszukiwaniu rodowodów społeczeństwa Kujaw, Inowrocław 1985.