Podziemie antykomunistyczne w Kruszwicy

Zachowane źródła pozwalają na odtworzenie informacji na temat tworzącego się podziemia antykomunistycznego na obszarze Kruszwicy. Mowa tu o Stronnictwie Narodowym i Jednosce Leśnej.

Organizacja młodzieżowa Stronnictwa Narodowego w grudniu 1947 roku w Kruszwicy dowodzona była przez Jerzego Strobera (określany mianem „prezesa”) oraz Henryka Woźniaka. Stronnictwo Narodowe na obszarze nadgoplańskiej gminy odwoływano się do spuścizny ideowej Romana Dmowskiego. Celem organizacji było oddziaływanie ideologiczne na młodzież szkół średnich oraz utworzenie struktur zdolnych do podjęcia zbrojnego wystąpienia przeciw komunistom. W zakresie działalności organizacji znalazł się kolportaż ulotek, wysyłanie listów do działaczy komunistycznych i malowanie napisów na murach. Grupa posiadała także broń: pięć pistoletów, jeden karabin, amunicja. Posiadali również dwie maszyny do pisania. Organizacja liczyła 58 członków. Na czele Stronnictwa Narodowego stał komitet, który dzielił się na wydział polityczno-propagandowy, organizacja, wojskowy i funduszy. W miarę jej rozwoju powstały placówki w Inowrocławiu (dowódca Eugeniusz Kordoński 4 członków), Gniewkowie (Kazimierz Majchrzak 3 członków) i Strzelnie (Karol Chylewski 8 członków). Działalność organizacji oparto na systemie trójkowym. Zebrania odbywały się według zaplanowanej kolejności.

W styczniu 1950 roku aresztowano Jerzego Stobera (który początkowo przez UBP w Inowrocławiu miał zostać zwerbowany jako tajny współpracownik). Jego zeznania doprowadziły do kolejnych aresztowań. Stober wyrokiem sądu został skazany na dożywocie (później wyrok złagodzono do 15 lat więzienia). 36 osób otrzymało kary pozbawienia wolności od 2 do 13 lat. 16 członków Stronnictwa Narodowego uwolniono. W likwidacji organizacji wzięło udział 10 oficerów śledczych i operacyjnych w tym z PUBP w Inowrocławiu, Mogilnie, Poznaniu oraz WUBP w Bydgoszczy.

Drugą organizacją zawiązaną w okresie tworzących się struktur PRL była Jednostka Leśna założona w Chełmcach. Jej założycielami było trzech uczniów tamtejszej szkoły podstawowej: Hieronim Adamczyk, Zenon Zdrojewski oraz Mieczysław Herba. Pierwsza zbiórka tajnej organizacji odbyła się wiosną 1950 roku. Dowódcą grupy został Adamczyk ps. „Hamlet”. Jednostka liczyła 7 członków (Hieronim Adamczyk, Zenon Zdrojewski, Mieczysław Herba, Antoni Sobociński, Julian Sosnowski, Ludwik Głowacki i Stanisław Ogrodowski) w wieku od 14 do 16 lat. Działalność grupy ograniczała się do zebrań i spraw organizacyjnych. W jej posiadaniu był jeden rewolwer, karabin i powielacz. 14 maja 1952 roku został zatrzymany Hieronim Adamczyk. W wyniku jego jego zeznań aresztowano pozostałych członków organizacji. Ze względu na ich młody wiek oraz znikomą działalność po przesłuchaniach, zatrzymanych zwolniono z aresztu.

Źródła: Kujawy Walczą wystawa w saloniku literacko-artystycznym, na podstawie materiałów IPN, tekst przesłał regionalista Józef Siej.