Troszkę o zabytkach w Kruszwicy i okolicy

Kruszwica obfita jest w zabytki i miejsca historyczne, czego dowodem są pozostałości dawnego osadnictwa. Centrum aglomeracji, zlokalizowany został na półwyspie Rzępowskim, stanowi dwie wyspy – Rzepną i Zamkową połączonych z brzegiem jeziora Gopło przez zasypanie mielizny i bagna w 1922 r. Południowy kraniec półwyspu, dawna wyspa Rzepna, to grodzisko ludności kultury łużyckiej z lat ok. 500-400 p.n.e. Natomiast Wyspa Zamkowa to teren wczesnośredniowiecznych grodzisk, grodziska średniowiecznego i zamczyska.

Również w rejonie Starego Rynku i Rynku, znajdziemy relikty wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego układu urbanistycznego, a także osad zgrupowanych przy kościołach Najświętszej Marii Panny i św. Klemensa, nakryte siecią ulic lokacyjnego miasta. Plan miasta lokacyjnego wytyczono najprawdopodobniej po 1422 r. Jest on charakterystyczny dla małych miast o nie w pełni wykształconym, regularnym układzie przestrzennym. Oś jego stanowiła droga w kierunku Poznania (dzisiejsze ulice: Niepodległości i Poznańska) rozszerzająca się w duży, prostokątny rynek.

Na wschodnim brzegu jeziora znajduje się zespół przestrzenny osad związanych z przeprawą mostową i szpitalnym kościołem św. Gotarda oraz folwarkiem zamkowym czyli grodzkim (dzisiejsze Grodztwo).

Około XI/XII w. wybudowano między wschodnim brzegiem Gopła i bagna Bachorzy bazylikę św. Piotra. Obok zlokalizowano budynki ewentualnego klasztoru, późniejsze kurie kanoniczne oraz osadę służby kościelnej Świątniki i folwark kruszwickiego proboszcza Probostwo.

Przypuszczalnie benedyktyni do Kruszwicy przybyli około połowy XI w. z opactwa St. Trond możliwe, że za pośrednictwem klasztoru w Brauweiler. Klasztor w Brauweiler był założony przez Ryksę, matkę Kazimierza Odnowiciela, dla którego Kruszwica przez pewien czas była wielkopolską ostoją, stąd można doszukiwać się związków między obydwoma klasztorami. Po klęsce Kruszwicy w 1096 r. zakonnicy opuścili klasztor., w źródłach brak jednak jakichkolwiek wzmianek o kruszwickim klasztorze, natomiast wiadomo, że przy bazylice rezydowała kapituła kanoniczna kleru diecezjalnego. Za dowód pobytu benedyktynów w Kruszwicy przyjąć można plan bazyliki charakterystyczny dla kościołów tego Zakonu po reformie kluniackiej oraz przetrwałe tu do XVII w. kultu benedyktyńskich świętych.

Kolegiata kruszwicka jest najczęściej odwiedzana przez turystów zaraz po Górze Zamkowej.

Zamek zbudowano z fundacji króla Kazimierza Wielkiego krótko po 1343 r., czyli około 200 lat po wzniesieniu kościoła pw. św. Piotra i Pawła. Do 1466 r. był warownią na pograniczu Polski i państwa Zakonu krzyżackiego. Po 1466 r. dominowały jego funkcje administracyjne, był siedzibą kasztelanii i starostwa grodowego. Zamek zmodernizowano w XVI w. Zamek zniszczyli Szwedzi w 1657 r. Zamek popadł w ruinę, stanowił budulec dla innych budowli w Kruszwicy i Inowrocławiu. W 1802 r. uratowano wieżę, wzmocniono i przystosowano do zwiedzania w 1896 r. W dalszych latach wieża była modernizowana, a Góra Zamkowa stała się wizytówką miasta.

Do ciekawych zabytkowych konstrukcji zaliczyć trzeba również wieżę ciśnień położoną tuż przy „dużym moście” między wieżą a kościołem św. Piotra i Pawła. Warto na chwilę zatrzymać się przy obiekcie i sfotografować dzieło postępu technicznego minionego wieku.

Budownictwo w XIX w. to głównie budowle drewniane, dlatego niewiele z tego czasu zachowało się obiektów do dziś. Kruche konstrukcje łatwo ulegały pożarowi i niszczyły się tak jak wiatrak w Chrośnie, młyn we wsi który stanowić może kolejny punkt do zwiedzania w naszej okolicy, jednak budowla wymaga renowacji.

Cała okolica zdobiona jest kapliczkami i krzyżami przydrożnymi, są ich dziesiątki. Spacerując po naszej gminie nie sposób przejść i nie zwrócić na nie uwagi. Niektóre są bardzo stare tj. kapliczka św. Jana w Piaskach (XIX w.).

Podróżując z Kruszwicy zachodnim brzegiem Gopła w kierunku południowym mijamy Łagiewniki, wieś założoną we wczesnym średniowieczu. W Polanowicach znajduje się masa zabytków, do najciekawszych należą kościół św. Klemensa i Marka i cmentarz z klasycystycznymi nagrobkami z początków XX w., a także dwór rodziny von Gierke. W Rechcie znajduje się piękny drewniany kościółek z 1753 r. Warto odwiedzić również Lachmirowice miejsce szczególnie bogate w zabytki archeologiczne z czasów rzymskich. W Mirosławicach znajduje się park z połowy XVIII w., a w Kościeszkach kościół św. Anny z 1766 r. W zasadzie każda wieś w okolicy Kruszwicy posiada długa historyczną metrykę. Na naszej stronie znajdziecie państwo więcej informacji o dworach, zabytkach i odkryciach archeologicznych, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia Kruszwicy.

Opracowanie B. Grabowski:

• Obrazek 1) Kościół w Rechcie
• Obrazek 2) Chrzcielnica średniowieczna z kościoła pw. św. Piotra i Pawła
• Obrazek 3) Wiatrak w Chrośnie