Istniał również renesansowy zamek, której znamy z opisu – lustracji dóbr królewskich w latach 1564-1565, oraz ze sztychu Pufendorfa z 1657 r., ukazującego zamek od strony zachodniej, otoczony murami. Z obydwu źródeł wynika, że zamek książęcy był to okazały budynek murowany, dwupiętrowy, kryty dachem dwuspadowym, o sześciu osiach okiennych z ozdobnymi wieżyczkami na zwieńczeniu elewacji północnej i południowej. Od strony północnej przylegała do zamku wysoka kwadratowa wieża – trzypiętrowa, kryta dachem czterospadowym, o dwóch osiach okiennych w każdej elewacji.
Od strony północnej prowadziła do zamku murowana brama ze zwodem na łańcuchach, za którą był niewielki dziedziniec zamkowy. Jak wynika z lustracji, jeszcze w XVI w. dachy pokryte były gontami; jedynie dach wieży z bramą wejściową pokryto dachówką.
Zamek brzeski posiadał jeszcze jedną małą wieżę, po stronie południowej – przy murach zamkowych – przeznaczoną na więzienie. Budynki gospodarcze zajmowały plac przed bramą, tuż przy murach miejskich.
Lustracja z lat 1564-1565 wspomina jeszcze o moście od strony zachodniej, zbudowanym na palach dębowych, z poręczami, po obu stronach którego znajdowały się ganki, których dachy kryte były dachówką. Jednak na sztychu Pufendorfa, robionym z natury w 1657 roku, most już nie istniał.
Do dziś zachowały się ślady dawnego zamku – w bryle Szkoły Podstawowej nr 1. Ruiny zamku, spalonego przez szwedów przetrwały do III rozbioru Polski. W końcu XVIII wieku Prusacy zagarnąwszy tę dzielnicę Polski wybudowali na gruzach zamku potężny gmach z przeznaczeniem na więzienie.
Jest to budowa na rzucie prostokąta, o trzech kondygnacjach, kryta dachem mansardowym. Partia środkowa wydzielona – zwieńczona tympanonem. W piwnicach gmachu do dziś istnieją ślady terroru pruskiego. Mówią o tym cele więzienne, zachowane w stanie niezmienionym, do którego prowadza drzwi wykonane z grubych desek dębowych, obite żelaznymi listwami.
W południowo-zachodniej części miasta znajdował się rynek brzeski. Z jego narożników wybiegają ulice, a północną pierzeje rynku przecina uliczka, która prowadziła do północnej bramy miasta. Poszczególne pierzeje zajmowały domy bogatych patrycjuszy miejskich.
Pośrodku rynku prawdopodobnie stał ratusz, wzmiankowany w dokumencie Kazimierza Wielkiego z 1362 r. - w związku ze sprzedażą wójtostwa brzeskiego. Natomiast późniejszy ratusz renesansowy widoczny jest na sztychu Pufendorfa. Był to okazały budynek, dwupiętrowy, o pięciu osiach okiennych, zwieńczony attyką i ozdobnymi szczytami elewacji północnej i południowej. Od strony wschodniej przylegała do gmachu okazała wieża, kryta wysokim hełmem z ostro zakończoną wieżyczką.
Na sztychu Pufendorfa widzimy ratusz brzeski z 1657 r; w tym samym roku został spalony przez Szwedów. Prawdopodobnie w stanie ruiny dotrwał do początku XIX w., kiedy to w myśl „Przepisów Ogólnych Policji Budowniczej z 1820 r.” - w ramach regulacji rynków, rozbierano ratusze stojące pośrodku, a budowano nowe gmachy włączając je w ogólną zabudowę.
Punktem centralnym Brześcia, który zachował typowy układ urbanistyczny, charakteryzujący się dla okresu średniowiecznej Polski – jest nadal rynek – tylko ratusz nie stoi już pośrodku, a w zachodniej jego pierzei. Zbudowany w 1824 r. według projektu Henryka Marconiego – zaliczany jest do grupy klasycystycznych ratuszy mazowieckich. Budynek piętrowy, z kwadratową wieżą pośrodku, zwieńczoną balustradą ze słupkami. Główne wejście prowadzi przez czterokolumnowy joński portyk, zwieńczony trójkątnym szczytem.
Dawna zabudowa rynku już nie istnieje; domy otaczające rynek spalili Szwedzi w 1657 r. Zabudowa obecna, podobnie jak i całego miasta, pochodzi z pierwszej i w mniejszym stopniu z drugiej połowy XIX w.
Ze źródeł wynika, że w XVI i XVIII w. w dzielnicy żydowskiej Brześcia Kujawskiego istniała synagoga. Niestety brak na jej temat bliższych danych we wzmiankowanych źródłach.
Pierwotne miasto prawdopodobnie obwarowane było drewnianą palisadą i fosą. Mury miejskie widoczne na sztychu Pufendorfa, których fragmenty można oglądać jeszcze dziś posiadał Brześć w 1339 r.
Bramy miejskie znajdowały się przypuszczalnie przy kościele Dominikanów, przy czym charakterystyczne dla miast średniowiecznych jest tu usytuowanie kościoła dominikanów w północno-zachodnim narożniku miasta, przy murach miejskich, co miało związek ze wzmożeniem obronności miasta. Od strony południowej obronność tę umacniał kościół parafialny, lokowany zwykle w pobliżu placu rynkowego; U wylotu l. Zamkowej była prawdopodobnie furta miejska, a obok szpitala św. Ducha (wzmiankowany w 1294 r.) stał kościół pw. św. Ducha.
Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: A. Gwagnin z Werony, Z Kroniki Sarmacyi europejskiej, wyd. K. Turowski, Kraków 1860; A. Bartczakowa, Ratusze klasycystyczne na Mazowszu, Biuletyn Historii sztuki, R. XXV 1963, nr 2; M. Borucki, Ziemia Kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882; J. Długosz, Dzieje Polski ksiąg dwanaście, kraków 1867-70, tom III; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XIV w., w: Ziemia Kujawska, tom II, Inowrocław-Włocławek 1968; Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. I. Zakrzewski, tom I-IV, Poznań 1877-1901; S. Kuliński, Monografia Brześcia Kujawskiego, włocławek 1935; A. Kancewicz, Plany przeglądowe miast polskich, warszawa 1929; R. Leszczyńska, Działalność koserwatorska Juliusza Makarewicza, ochrona Zabytków R. XXI 1968, nr 2; S. Librowski, Wizytacje diecezji włocławskiej, Archiwa Biblioteki i Muzeum Kościelne, Lublin 1965; Lustracje województw Wielkopolskiego i Kujawskiego, Bydgoszcz 1961; Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza, Włocławek 1970; S. Łoza, architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954; Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967; Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego tom I, pod red. B. Chlebowski, warszawa 1888.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz