Karnawał, czyli staropolskie zapusty

Według „Encyklopedii Katolickiej” - słowo karnawał pochodzi od łacińskich słów „carne” - mięso i „vale” - żegnać lub „levare” - odrzucić. Karnawał to okres trwający

(w zależności od epoki, kraju i regionu) od Nowego Roku, Objawienia Pańskiego, lub św. Antoniego Pustelnika (17 stycznia) do wtorku przed Środą Popielcową.

Karnawał zapoczątkowano już w czasach pogańskich, kiedy to obchodzono święta lupercalia (dawne rzymskie święto poświęcone pasterskiemu bogu plemion italskich chroniącemu przed wilkami, obchodzone w nocy z 14 na 15 lutego) i bacchanalia (starorzymskie obrzędy na cześć boga Bachusa, potocznie określenie hucznej zabawy). Pozostałością po tych świętach są biesiady karnawałowe, tańce i maszkary, czyli bale kostiumowe.

W ostatki, czyli wigilię Środy Popielcowej, na wsiach chłopcy przebierali się za zwierzęta, np. tury, niedźwiedzie. Pojawiały się również postacie Cyganów i Żydów. Przebierańcy wędrowali od domu do domu i zabierali kawalerów lub panny, za których dostawali okup w karczmie. Tam też odbywały się zabawy z tańcami, którym towarzyszyły skoki przez kłodę. Kobiety skakały „na len” a panowie „na owies”. Wierzono bowiem, że len i owies wyrosną tak wysokie jak wysokie były skoki. Tańce winny kończyć się przed północą, choć często młodzież balowała do rana. Starsi mawiali, że o północy diabeł staje u wrót karczmy i spisuje tych co po północy wychodzą.

Księża wielokrotnie potępiali zapustne zabawy, arcybiskup gnieźnieński Stanisław Karnkowski wprowadził na czas karnawału specjalne nabożeństwo zwane czterdziestogodzinnym, aby zapobiec grzesznej rozpuście.

Ciekawostka jest podanie, iż jeden z ambasadorów Solimana II, patrząc na te płoche zabawy, wracając do Stambułu, rozpowiadał, że w pewnej porze roku chrześcijanie dostają wariacji i że dopiero jakiś proch sypany im potem w kościołach na głowy leczy takową przypadłość.

Opracowanie Justyna Grabowska, na podstawie źródeł: J. M. Sochocki, Karnawał w dawnej Polsce i dziś, w: Niedziela Ogólnopolska 7/2012, str. 39, cyt. za: http://www.niedziela.pl/artykul/97138/nd/Karnawal-w-dawnej-Polsce-i-dziś; Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, T. III, Warszawa 1985; Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, T. IV, Warszawa 1985. "Na polowanie saniami" autor Władysław Chmieleński - skan obrazu.