Strzelno w okresie pierwszych lat zaboru pruskiego

W wyniku pierwszego zaboru, w styczniu 1773 r. Strzelno wraz z przyległymi obszarami zostało wcielone do monarchii pruskiej. Kościół został poddany kontroli państwowej, a większa część majątku, podobnie jak dobra świeckie – starostwa i tenuty królewskie, została przejęta przez władzę niemiecką. Miasto stało się własnością króla pruskiego. Strzelno znalazło się w okręgu nadnoteckim, stanowiącym składową część Prus Zachodnich. 

Strzelno funkcjonowało, jako własność króla pruskiego, podlegało bezpośrednio kamerze bydgoskiej i wchodziło  w skład zarządu domen w Inowrocławiu, któremu podlegały, prócz Strzelna, sam Inowrocław, Kruszwica, Murzynno i Mogilno. Władze w mieście sprawował radca podatkowy, nadzorując sprawy gospodarcze oraz władze miejskie.

W osadzie klasztornej w tym okresie mieszkało około 100 osób. Nie korzystano z usług służby. Byli to między innymi rzemieślnicy: szewc, płóciennik, młynarz, krawiec, kominiarz, kowal, cieśla-budowniczy. W pobliżu działała karczma, a na gruncie klasztornym mieszkał karczmarz prowadzący karczmę w mieście. Mieszkańcy nie uprawiali ziemi ale zajmowali się chowem zwierząt: koni, krów i jałówek.

Miasto liczyło 554 mieszkańców, niektórzy zatrudniali służbę. Mieszczanie również zajmowali się chowem zwierząt, posiadali łącznie 717 sztuk, wśród nich były także owce, świnie, woły, krowy, konie. Zajmowano się ziemią, wysiewano rocznie 89,5 t różnego rodzaju nasion roślin konsumenckich. Najwięcej siano żyta i jęczmienia, nie brakowało na polach także owsa, pszenicy, grochu, tatarki, lnu i konopi.

W skład rzemieślników miejskich wchodzili między innymi: szewcy (16 osób), kuśnierze (11), krawcy (10) i bednarze (4), kominiarze (3).

Władze pruskie wzmocniły oddziału wojskowe, których zadaniem w 1775 r. była walka z ewentualnymi działaniami przeciwzaborczymi Polaków, tym bardziej, że w Inowrocławiu na ratuszu i bramach miejskich pojawił się uniwersał króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego z datą 13 maja 1775 r., zabraniający ludności składania przysięgi hołdowniczej. W hołdzie inowrocławskim Strzelno było reprezentowane przez dwie delegacje: klasztorną i miejska. W imieniu miasta przysięgę złożył burmistrz J. F. Kohler. 

Złożenie przysięgi i hołdu w Inowrocławiu w dniu 22 maja 1775 r. było bardzo ważnym wydarzeniem dla nowej władzy, można traktować ten dzień jako okres wstępny, podczas którego dokonano wielu zmian organizacyjnych i politycznych, mających na celu przystosowanie zabranych ziem do funkcjonowania w strukturze nowego państwa. W wyniku działań władz zaborczych Strzelno jakby rozdzieliło się na dwie części: staropolska jurydyka miejska i Strzelno przy klasztorne. W ramach nowych zarządzeń przybywali do miasta niemieccy koloniści. Przepisów o prawie miejskim nie stosowano do ludności żydowskiej, zezwalając jej na trudnienie się handlem hurtowym i detalicznym. Władze pruskie wprowadziły instytucje tzw. wolnych majstrów, pozwalając w ten sposób na uprawianie rzemiosła z pominięciem cechów, tworząc możliwość przenikania do miasta kolonistów, którzy otrzymywali na swoją działalność zasiłki finansowe. 

Opracowanie B. Grabowski, źródła: J. Topolski, Pruskie uzurpacje graniczne w dobie pierwszego rozbioru Polski (1772-1777), Zn UAM 1968, Historia, z. 8, s. 62; Historia państwa i prawa Polski, t. III, red. J. Bardach i M. Senkowska-Głuck, Warszawa 1981, s. 24-27; APB, Strzelno, Premonstratenki C 51, k. 8; W. Zientarki, P. Podejko, Nieznany ośrodek muzyczny XVIII w Pieranie na Kujawach, Z dziejów muzyki polskiej w, Bydgoszcz 1961; Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: R. Kabaciński, Historia Miasta Strzelna, Bydgoszcz 2001; R. Kabaciński, W czasach staropolskich, Dzieje Pakości, red. W. Jastrzębski, Warszawa-Poznań 1978, s. 74. Fot. Widok miasta Strzelna od północy wg. Karola Albertiego z 1798 r. ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.