W XVII w. ul. Wałowa wzmiankowana była jako ul. Żydowska. Później do 1929 r. ul. Synagoska, a w czasach pruskich zwana również Synagogenstrasse.
Dziś jest tu parking, niegdyś stanowiło to miejsce centrum życia religijnego i społecznego inowrocławskiej żydowskiej społeczności, zamieszkującej właśnie tę część miasta. Stały tutaj wokół synagogi, studnia, łaźnia rytualna, jatki koszerne, piekarnia mac, przytułek dla ubogich (szpital), dom nauki.
Pierwsza inowrocławska synagoga powstała w średniowieczu. Prawdopodobnie niewielka budowla wzniesiona była na osi wschód-zachód (orientowalna) i wyposażona w Aron ha-kodecz (szafę na Torę ustawioną przy wschodniej ścianie), bimę (podium do czytania Tory) i ośmioramienny świecznik (chanukiję), po raz pierwszy wzmiankowana w lustracji z lat 1564-1565. W 1685 r. w czasie „potopu szwedzkiego” Żydzi oskarżeni o współpracę z najeźdźcą zostali wygnani, a synagoga rozebrana, cmentarza nie zniszczono, przetrwał do czasów II wojny światowej.
W 1681 r. Żydzi wracają do Inowrocławia i budują kolejną bożnicę. Dnia 30 sierpnia 1775 r. podzieliła ona los miasta, ulegając zniszczeniu w wielkim pożarze. Wzmiankowana jest wówczas pod nazwą Wielka Synagoga, co pośrednio świadczy o istnieniu drugiej, Małej Synagogi – zlikwidowanej w 1804 r.
Około 1780 r. Wielka Synagoga zostaje odbudowana w klasycystycznym kształcie. Wzniesiona na planie prostokąta. Od zachodu z wejściem i Gwiazdą Dawida w zwieńczeniu szczytu dachu. Salę modlitw dla mężczyzn i osobną dla kobiet oświetlono 12 wielkimi prostokątnymi oknami (po pięć w elewacjach bocznych i dwa od wschodu) nawiązujących do 12 bram Jerozolimy. Budowa w latach 20 XIX w. zamieniona została na fabrykę cygar, nie była bowiem świątynią w rozumieniu chrześcijan. Przebudowana, lecz nazywana Starą Synagogą dotrwała do II wojny światowej, kiedy to została zniszczona. Jedyną pamiątką po inowrocławskiej Starej Synagodze jest tass, czyli srebrna tarcza na Torę.
XVIII-wieczny tass zawiera inskrypcję „szabat”. Barokowatarcza znajduje się w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. W 1805 r. po sąsiedzku wybudowano beit ha-midrasz, pełniący funkcję miejsca studiów i dysput religijnych a także noclegowni dla podróżujących Żydów. Budynek przybrał kształty niewielkiego dworku stojącego między murami obronnymi a Starą Synagoga. W latach 30 XIX w., w związku z włączeniem z funkcji modlitewnych Starej Synagogi, do budynku bejt ha midraszu dobudowano od południa salę modlitewną, którą nazywano Małą Synagogą. Pełniła ona swoje modlitewne funkcje od 9 września 1836 r do 19 września 1908 r. Zastąpiła ją w tej roli Nowa Synagoga przy ul. solankowej. Był zatem czas w Inowrocławiu, między 1908 a 1939 r., że w mieście stały trzy bożnice: Star, Mała i Nowa.
Mała Synagoga przetrwała II wojnę światową, niestety w 1980 r. została zburzona. Stojący w miejscu małej Synagogi klasycystyczny budynek mieszkalny nawiązuje do zniszczonego zabytku.
W pobliżu Małej Synagogi znajdował się jeden z żydowskich cmentarzy, założony w związku z epidemią cholery w 1831 r. pochowano tutaj blisko 120 inowrocławian wyznania mojżeszowego.
Źródła: Informator, Żydzi w Inowrocławiu, oprac. M. Woźniak; Dzieje Inowrocławia, red. M. Biskup, tomy 1-2, Warszawa-Toruń 1978/1982; Inowrocławski Słownik Biograficzny, red. E. Mikołajczak tomy 1-4, Inowrocław 1991-2000; T. Łaszkiewicz, Żydzi w Inowrocławiu w okresie międzywojennym (1919-1939), Inowrocław 1997; Z. Pakuła, Chawerim, Poznańscy Żydzi, Poznań 2018; S. Simon, Żydzi inowrocławscy za czasów Księstwa Warszawskiego, Inowrocław 1939 r., Zbiory Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz