Miasto położone jest w pobliżu Włocławka (15 km). Na przełomie XVIII/XIX w. Brześć Kujawski zajmował wraz z należącymi do niego posiadłościami obszar o pow. prawie 405 ha. Do miasta należały następujące wsie i osady: Guźlin, Pikutkowo, Rumunki, Przyborowo, Słone, Wyręb i Piaski. Do obszaru jego wchodziło jezioro Smentowo, karczma Bugaj i młyn Topielec. Lasy miejskie Brześcia rozciągały się na przestrzeni 200 ha.
Rozłożone na niewielkim wzgórzu, w końcu XVIII w., od północy, południa i wschodu otoczone było wałem, a dawniej jeszcze dwie fosy wypełnione wodą. U jego podnóża od strony zachodniej rozlewały się, w obszerny zalew, wody rzeki Zgłowiączanki, przez którą przerzucony był most. Z muru obronnego otaczającego niegdyś miasto pozostały w 1793 r. tylko resztki. Do roku 1820 otoczenie miasta zmieniło swój wygląd. Wały i fosy zostały zlikwidowane, a na ich miejscu założono ogrody. Miasto pod względem zabudowy przypominało kształt półkuli. Długość jego licząc od Bramy Toruńskiej, położonej w północnej części miasta, do Bramy Krakowskiej, znajdującej się na południowych krańcach, wynosiła około 446 m, szerokości zaś około 316,6 m.
Miasto w 1793 r. posiadało 91 domów, 5 z nich znajdowało się na przedmieściu. Nie były to domy masywne. Zaledwie jeden z nich murowany, pozostałe zaś zabudowane z mniej trwałego materiału. Na 74 budynkach pokrycie dachowe stanowiła słoma, na ośmiu – gont a na pozostałych dachówka. Stwarzało to duże niebezpieczeństwo pożaru, zwłaszcza że Brześć Kujawski w tym okresie nie posiadał ani jednej studni, ani sprzętu przeciwpożarowego. W mieście znajdowały się dwa kościoły (parafialny i św. Ducha) oraz klasztor Dominikanów z przylegającym doń kościołem. Budynek ratusza znajdował się pod zarządem magistratu. Resztki zamku książęcego, zniszczonego wojnami w minionym okresie, zostały całkowicie rozebrane przez Prusaków. Na jego miejscu władze pruskie, czerpiąc fundusze ze skarbu publicznego, zbudowały gmach więzienny. Ulice w mieście były wybrukowane, wymagały jednak gruntownej naprawy.
W roku 1816 groźny pożar spowodował duże zniszczenia w zabudowaniach miejskich. Ponadto sytuację Brześcia Kujawskiego pogorszył fakt przeniesienia władz państwowych do Włocławka. Te dwa wydarzenia bardzo ujemnie wpłynęły na dalszy rozwój miasta, które zaczęło się chylić ku upadkowi. Część mieszkańców Brześcia Kujawskiego zrujnowanych pożarem, pozbawionych widoków na polepszenie sytuacji materialnej, zaczęła opuszczać miasto. Magistrat przyszedł pogorzelcom z pomocą, zbudowana została dla ich potrzeb cegielnia. Powoli z dużym wysiłkiem usuwano zgliszcza i odbudowywano miasto. Mieszkańcy Brześcia Kujawskiego wyciągnęli słuszne wnioski, z tej tragedii, zaczęli budować więcej domów murowanych. W roku 1820 istniały już w mieście 124 domy, z których 45 było murowanych a 79 drewnianych. W ciągu następnych dwóch lat przybyło dalszych 12 budynków.
W pierwszej połowie XIX w. zbudowany został na terenie miasta okazały gmach – klasycystyczny ratusz (według projektu Henryka Marconiego), w Którym siedzibę znalazły biura magistratu. W okresie do 1866 r. liczba budynków na terenie miasta zmalała do 116. Nie oznaczało to, że magistrat Brześcia Kujawskiego nie dbał w owym okresie o rozbudowę miasta i jego wygląd zewnętrzny. Przykładem tej troski może być rok 1845, kiedy to zbudowany został jeden dom oraz oddano do użytku ludności 3 studnie, 657 m ulic miejskich posiadało twardą, wybrukowana nawierzchnię. We wspomnianym roku przystąpiono do budowy 3 pomp i mostu na rzece Zgłowiączce oraz rozpoczęto dalsze brukowanie ulic. Miasto wykazywało również należytą troskę o bezpieczeństwo przeciwpożarowe, co przejawiło się w dostarczanym wyposażeniu w sprzęt pożarniczy. W drugiej połowie XIX w. na skutek ożywienia gospodarczego nastąpił wydatny rozwój miasta. W 1880 r. liczba domów wynosiła 160, z tego 120 murowanych, a tylko 40 drewnianych. Ponadto w mieście znajdowało się jeszcze 51 placów wolnych pod zabudowę.
Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: artykuł T. Kieloch, Położenie miasta i jego rozwój przestrzenny, Włocławek 1970; AGAD Warszawa, komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. Nr 457, Opisanie historyczne oraz topograficzno-statystyczne miasta Brześcia Kujawskiego z roku 1820, k. 53; J. Wąsicki, Opisy miast polskich z lat 1793-1794, Poznań 1962; P. Dzainisz, powstanie styczniowe na Kujawach, Bydgoszcz 1966; WAP Bydgoszcz, Akta Naczelnika Powiatu Włoclawskiego dotyczące wiadomości statystycznych 1866, nr inw. 409, karty nienumerowane; WAP Bydgoszcz, Akta Naczelnika Powiatu Włocławskiego, Wiadomości statystyczne 1847-1864, nr inw. 493, karty nienumerowane.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz