Krótka historia parafii pw. św. Marka Ew. i wsi Polanowice

Pierwszy kościół zbudowany z drewna spłonął w 1547 r. Po nim ponownie wybudowano drewniany kościół, który przetrwał do XIX w. W 1840 r. powstała ceglana świątynia, która został konsekrowana przez abp. M. Dunina w 1841 r. Budynek plebani pochodzi z XIX w. W zbiorach parafii znajduje się księga metrykalna ochrzczonych i małżeństw od 1861 r., zmarłych natomiast od 1821 r.

Opiekę nad kościołem od 1945 r. sprawowali: ks. Ksawery Krawczak, ks. Wincenty Domagalski, ks. Henryk Młotkowski, ks. Paweł Helisz 1984 r. Parafia liczy około 1100 wiernych, święto parafialne przypada 25.IV, a codzienna adoracja 8.III. Ostatnia wizyta kanonika miała miejsce w 2003 r. Przy parafii znajduje się cmentarz. Obecnym proboszczem jest ks. Janusz Popowski.

Późnoklasycystyczny kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Polanowicach z 1838 r. z wyposażeniem z połowy XIX wieku. Wewnątrz świątyni znajdują się trzy ołtarze: główny św. Marka i dwa boczne św. Klemensa i NMP, a także efektowne organy. Świątynia jest trójnawowa, otoczona sześcioma filarami. Dookoła kościoła ustawiono pięć grot.

Cały region nadgoplański, razem z okolicami Polanowic, ze względu na żyzność ziem, bogactwa naturalne i dogodne położenie geograficzne, były predestynowane do intensywnego osadnictwa.

Już w połowie okresu atlantyckiego na omawiany obszar przybyły pierwsze neolitycznespołeczności rolnicze, reprezentowane przezludność ceramiki wstęgowej. W późniejszych okresac młodszej epoki kamienia, dolina Śmierni (obecnie kanałek biegnący obok cmentarza w Polanowicach), zamieszkiwana była przez ludność kultury pucharów lejkowatych oraz amfor kulistych. Lata 2700-2600 p.n.e stanowiły optimum klimatyczne regionu. "Obszar penetrowany był również u schyłku młodszej epoki kamienia m.in. przez ludność ceramiki sznurowej. Z wczesnej epoki brązu pochodziła osada ludności iwieńskiej" (za: Wojciech Dzieduszycki, Gopło. Przyroda i człowiek, Poznań, 1993, s. 86; za: Wojciech Dzieduszycki, Badania ratownicze w Polanowicach, woj. Bydgoszcz, stanowisko 6 (Przyczynek do studiów nad metodyką taksonomii typologiczno-chronologicznej ceramiki kultur wstęgowych na Kujawach), Sprawozdania Archeologiczne, T. 31, 1979).

We wczesnym średniowieczu(VII-VIII wiek n.e.) w dolinie Śmierni formowały się struktury plemienne, a później państwowe, mające swoje centrum w pobliskiej Kruszwicy.

Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1123, według której omawiany teren wchodzi w składdiecezji kujawskiej.

W XI wieku następuje komasacja Polanowic w dużą wieś.

W 1308 r. Polanowice występują pod nazwą Polynowo i należą do rodu Pobogów. W latach 1318-19 r. są we władaniu Świętosława Poboga z Polynowskich.

Według autorów Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (T. 8, 1887, s. 571) Polanowie wymienione w 1308 pod nazwą Polynowo (Kodeks dyplomatyczny Polski, t. II, s. 185, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, Warszawa 1847-1858), które Władysław Łokietek zastawia biskupowi włocławskiemu, nie jest Polanowicami, jak objaśnia wydawca Kodeksu, lecz Piołonowem spod Osięcin, w powiecie niegdyś radziejowskim na Kujawach

W 1410 r. majątek podzielny zostaje między 4 braci: Dzierżysława, Piotra, Mikołaja i Klemensa.

Około 1420 r. król Jagiełło uprasza papieża Marcina V, aby zaniechał wyroku w sprawie Juranda, scholastyka kruszwickiego z Dzierżysławem, Piotrem, Mikołajem i Klemensem, panami na Polanowicach i zdał rozstrzygnięcie sporu tego prałatom królestwa polskiego (Cod. epist. Vitoldi - Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376-1430, Ed. A. Prochaska, Kr. 1882, Mon. M. Aevi, VI, s. 1066).

Do 1520 r. okoliczne dobra należą do Jana Polynowskiego, który traci ich część w 1560 r. na rzecz kasztelana lądzkiego - Jana Sierakowskiego.

W XVI w. na parafię Polanowice składały się: Baranowo, Cykowo, Giżewo, Janikowo, Książ, Łagiewniki, Racice, Rucewo, Sławęcin, Sokolniki, Starczewo, Sukowo, Świątniki, Polanowice, probostwo i grodztwo. Z biegiem czasu odpadły Łagiewniki i Świątniki do parafii kruszwickiej, a przybyły Rechta i Kijewice, Starczewo dziś już nie istnieje.

Około 1740 r. Polanowice wraz z przyległymi wsiami są we władaniu Józefa Wysogoty Zakrzewskiego.

W 1782 r. należą do Stanisława Potockiego, który rok później sprzedaje je Józefowi Różnieckiemu (ekonomem jest wówczas niejaki Andrzej Krzywicki). Józef Różniecki przed 1805 r. przekazuje swe dobra (Polanowice, Zakupie, Słabęcin, Janikowo, Giżewo) synowi Teodorowi Kajetanowi. Ostatnim polskim właścicielem zostaje na krótki czas Michał Białobrzeski.

W 1826 r. wieś liczącą 20 domów i 171 mieszkańców należy do człowieka o nazwisku: Reghem (Regehm?).

W 1858 r. wszystko nabywa przedstawiciel rodu szlachty francusko-niemieckiej, baron Karol Ferdynand von Pelet-Narbonne. To właśnie on docenia walory środowiska naturalnego Polanowic i zakłada park. Za jego czasów powstaje szkoła i oficyna.

Jak podaje czasopismo "Nadwiślanin” (z 10 grudnia 1861 r.) miejscowym dziedzicem był U.P. baron Pelet-Narbonna. Ignacy Strzelecki, nauczyciel z Polanowic, 25 listopada 1861 r, relacjonuje w krótkim artykule lokalne wybory w których brał udział baron oraz obywatel ze Słabęcina Józef Przybyszewski.

Jak podaje Słownik Geograficzny, Polanowice, niem. Polanowitz, pod koniec XIX wieku stanowiły wieś liczącą 384 mieszkańców (13 domów). We wsi była cegielnia. Zajmowano się chowem i tuczem bydła, hodowlą owiec (owczarnia), produkcją nabiału i uprawą buraków. W skład wsi wchodził także folwark Norge (chodzi o Zakupie – P.K.) z 30 mieszkańcami.

Polanowice wraz z Norge liczyły 414 mieszkańców, z czego 22% wyznania ewangelickiego.

W 1873 r. parafia Polanowice w dekanacie kruszwickim miała 1247 dusz i filialną kaplicę w Rechcie.

22.XI1897 r.Polanowice (Polanowitz), Zakupie i Gustawowo nabywa Walter Gierke z Niemieckiego Lasu. W 1910 r. buduje pałac 13 sierpnia 1925 r. całość dóbr obejmuje jego syn Hans. Sam Walter przechodzi na katolicyzm, zakłada ognisko "Sokoła" i "Strzelca", buduje strzelnicę i boisko sportowe.

W sierpniu 1939 r. Hans Gierke oddaje konie i samochody na potrzeby wojska polskiego, za co zostaje zabity przez Niemców, październiku 1939 r. w Inowrocławiu.

W latach 1943-1945 nazwa miejscowości brzmiała Waltersmark.

Po wojnie zostaje przekształcony w Stację Hodowli Roślin.

Z dniem 1 lipca 1993 r., rozpoczęła działalność Hodowla Zwierząt i Nasiennictwo Roślin Polanowice Spółka z o.o. Powstała na bazie majątku byłej Stacji Hodowli Roślin.

Spółka gospodaruje na powierzchni ogółem 1259,56 ha, w tym użytki rolne stanowią 1215,67 ha. Wskaźnik bonitacji gleb kształtuje się na poziomie 1,6. Warunki glebowe posiada zatem dobre, aczkolwiek rejon ten należy do najuboższych w opady atmosferyczne.

W pierwszej połowie XIX w. właścicielami Polanowic stała się rodzina Przybyszewskich, zarządcą mógł być wzmiankowany tu niejaki Regehm. W 1858 r. nabywcą majątku został baron Karol Ferdynand von Pelet-Narbonne. Dla niego wzniesiono tu dwór w otoczeniu parku krajobrazowego. Budowla później stała się pałacową oficyną. Około 1880 r. właścicielem był tu Niemiec nazwiskiem Langner, prawdopodobnie dla którego wzniesiono obecny pałac. Wieś pod koniec XIX w. liczyła 384 mieszkańców i 13 domów.

We wsi była cegielnia. Zajmowano się chowem i tuczem bydła, hodowlą owiec, produkcją nabiału i uprawą buraków.. W 1897 r. właścicielem został Walter Gierke z Niemieckiego Lasu. W 1910 r. dokonał przebudowy pałacu, który uzyskał wówczas współczesny wygląd. W 1925 r. całość dóbr objął jego syn Hans. Sam Walter przeszedł na katolicyzm, założył ognisko "Sokoła" i "Strzelca?, wybudował strzelnicę i boisko sportowe. Hans Gierke ożenił się z Polką, poza tym sympatyzował z wojskiem polskim, któremu oddał konie i samochody w sierpniu 1939 r., za co został zatrzymany i osadzony w inowrocławskim więzieniu. Zginął w czasie tzw. ?krwawej niedzieli? w nocy z 22 na 23 października 1939 r., kiedy to pijany Ulrich Jahnz z majątku w Palczynie wraz z Otto Christianem Hirschfeldem urządzili sobie najpierw polowanie w palczyńskim majątku, a następnie prywatną egzekucję. Zabili wtedy kilkudziesięciu Polaków - przedstawicieli władz, nauczycieli i ziemiaństwa, a kilka osób puścili wolno. W latach 1939-1945 wieś była pod zarządem niemieckim i nazywała się Waltersmark. Po 1946 r. majątek znacjonalizowano, a folwark przekształcono w Stację Hodowli Roślin. W 1993 r. na bazie Stacji utworzono tu spółkę: Hodowla Zwierząt i Nasiennictwo Roślin Polanowice Spółka z o.o. Budynek pałacu był przebudowywany w 1975 r., a obecnie wraz z parkiem został sprzedany prywatnemu właścicielowi.

Pałac eklektyczny o cechach klasycystycznych. Budynek piętrowy, nakryty dachem mansardowym. W fasadzie znajduje się ryzalit z kolumnowym gankiem podtrzymującym taras, nad którym znajduje się tympanon. Pośrodku dachu znajduje się kolista latarnia zwieńczona iglicą. Od południa do pałacu przylega pięcioboczna zamknięta przybudówka ogrodu zimowego.

Nieopodal pałacu stoi dwór z pierwszej połowy XIX w. obecnie zwany oficyną, przebudowany w XX w. z kolumnowym gankiem zamkniętym od frontu i tarasem.

Źródła i dokumenty o wsi i parafii w Polanowicach:

Dokument 997 z 1318 r. (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, T. II) Mówi o Świętosławie z Polanowic ( Svantoslao de Polenna)

Dokumnet 127 (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, T. VI) Inowrocław, 17 kwietnia 1341 Starosta Wielkopolski zaświadcza, że Andrzej ze Słaboszewa zrzekł się swych praw do części Korabnik na rzecz biskupa włocławskiego Macieja. Dokument mowi o Klemensie z Polanowic (Polenowicz, Polonowicz) .

Dokument 1628 (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, T. III) Dokument wydany przez Króla Kazimierza Wielkiego? w 1369 Kazimirus rex Polonie etc. 1369 (sic) Febr. 4 (sic), Pysdri; Stephano de Kraszyce villam Chrosna tunc temporis desertam donat. Mowa w nim o Polanowicach - Polanovicz

Dokument 2013 Poznań, 13 czerwca 1440 (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, T. XI) Oficjał poznański publikuje wyrok swego poprzednika Macieja Korczboka, rozjemcy w sporze pomiędzy Wojciechem plebanem kościoła Św. Piotra pod Przemętem a braćmi Wyszemirem z Bucza, Sędziwojem z Barchlina i Andrzejem. Występuje: Andreas Jacobi de Polanomicze clericus Vladislaviensis dioecesis czyli 9Andrzej syn Jakuba z Polanowic wyst. także jako pisarz kapituły pozn. 1450 (mat. KDW), por. także Acta capitulorum I nr 471, 516 (1457, 1459).

Pisownia nazwy Polanowice w dokumentach łacińskich: Polenna, Polenowicz, Polonowicz, Polanovicz, Polanomicze.

*Materiały zebrał Bartłomiej Grabowski, źródła:

http://www.polskaniezwykla.pl/

Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej 2005 r.

Luise Joubert, „Why are we here”, http://www.seagreen.co.uk/loening

http://www.polskiezabytki.pl/

http://kpbc.umk.pl/norestr/mapy/3375_strelno/index.html

Słownik Geograficzney Królestwa Polskiego

Śmierć Hansa Gierke. Dzieje Inowrocławia. T.2, 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych, s. 108-111.