Wieża ciśnień w Aleksandrowie Kujawskim

Wieża ciśnień w Aleksandrowie Kujawskim to obiekt zabytkowy, który znajduje się przy ulicy Wojska Polskiego. powstała w 1895 roku, w stylu neorenesansowym. Jej wysokość to 25 metrów. Budulec to czerwona cegła i drewno.

Wieża zbudowana w charakterystycznym kształcie, dwuzbiornikowa, zwieńczona drewnianą kopułą. Zbiorniki mają pojemność 150 metrów sześciennych każdy. Wieża była wykorzystywana do dostarczania wody do miasta aż do 1999 roku.

Obiekt został wpisany do rejestru zabytków. Budynek był rewitalizowany. W 2017 roku została odnowiona elewacja zewnętrzna obiektu, w 2022 roku odnowiono wnętrze wieży.

Wieża ciśnień jest jednym z ciekawszych zabytków w mieście i na Kujawach. Została wzniesiona w celu zapewnienia stabilnego ciśnienia w wodociągu miasta. W latach 1999—2017 nie była wykorzystywana.

Wieża ciśnień była elementem infrastruktury wodociągowej, służyła do utrzymania ciśnienia. jej celem było magazynowanie wody na odpowiedniej wysokości, przez co dostarczała wodę do użytkowników na niższych poziomach terenu zgodnie z zasadą ciśnienia grawitacyjnego. Oto kilka kluczowych informacji na temat wieży ciśnień.

Wieża ciśnień wyposażona jest w zbiornik, który magazynuje wodę. Umieszczenie zbiornika na wysokości jest kluczowe. Zasada działania wieży ciśnień opiera się na zastosowaniu ciśnienia grawitacyjnego. Im wyższa wieża, tym większe ciśnienie wody w sieci. Wieża pełniła również rolę w systemach przeciwpożarowych, dostarczając wodę do hydrantów w razie potrzeby.

Przy ulicy Wojska Polskiego powstał klasycystyczny obiekt willa o nazwie „Radwan”. W 1880 roku powstało wiele budynków, część z nich możemy oglądać i dziś. Innymi budynkami z tego okresu były: dom straży celnej, gmach sióstr klarysek, pałacyk kup[ca Maksymiliana Trzcińskiego — kantor handlowy. Wzniesione zostały wówczas budynki kolejowe. Powstał pałac Trojanowskich.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Aleksandrów Kujawski, Zarys dziejów, red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009; B. Grabowski, Miasto hrabiego Edwarda, Ciekawostki historyczne Aleksandrowa Kujawskiego, Kruszwica 2025; fot. S. Kukiełczyński, radio PiK 2017 r.

Miód pitny na Kujawach - Brochet

Na Kujawach wytwarzało się miód pitny. Dziś znamy 4 rodzaje tego trunku: Półtorak, Dwójniak, Trójniak i Czwórniak. Wyrób był prosty. Rozpuszczano odpowiednią ilość według proporcji, podgrzewano miód za pomocą kamieni lub na małym palenisku (do zagotowania) aż przestanie szumieć. Potem przykrywano płótnem i pozostawiano na 2-3 tygodnie (w zależności od temperatury otoczenia). Czasem aromatyzowano miody ziołami, dodając woreczek ziół. Po tym okresie miód był przecedzany i przelewany do dębowych beczek, czy naczyń glinianych. Dojrzewał przez rok w chłodnych kopcach.

Zany był też szybszy sposób fermentacji. Przepis, do którego w późniejszych wiekach dodawano korzeni. Zwano go Brochetem (cydr miodowy, miód pitny). Do rozpuszczonego 1 litra miodu dolewano 2,5 l wody, zagotowywano. Ciągle mieszając, gotowano, odszumowywano aż do zmniejszenia objętości o 1/4. Czasem dodawano osad z piwa albo wina. Przykrywano ściereczką i pozostawiano w cieple na 2-3 dni. 

Dworzec kolejowy w Aleksandrowie Kujawskim

Budynek dworca powstał w latach 1860—1862, pierwotnie był znacznie mniej okazały niż obecny. Mieścił: biuro ruchu drogi żelaznej, stację telegrafu międzynarodowego, salę rewizji celnych, urząd pocztowy, a także bufet, komfortową poczekalnię oraz pokoje gościnne. Dnia 28 czerwca 1867 roku, po otwarciu linii do Ciechocinka, Aleksandrów Kujawski stał się węzłem kolejowym.

Po wizycie cara Aleksandra II dotychczasowy, klasycystyczny gmach dworca został rozbudowany w stylu neorenesansu francuskiego. Uzyskał również nowe, luksusowe wyposażenie, dostosowane do potrzeb cara i jego dworu. Wtedy też powstało okazałe, południowe skrzydło. Północne zaś przystosowano na reprezentacyjne komnaty dla dostojnych gości, tzw. „carskie pokoje” — charakterystyczne dla dworców pierwszej klasy. W tych właśnie apartamentach car przyjął w dniu 4 września 1879 roku niemieckiego cesarza Wilhelma I.

Pod koniec wieku, tj. w latach 1893—1895 wybudowane zostały trzy domy mieszkalne przy ul. Wojska Polskiego (nr 8, 10 i 14) oraz wieża ciśnień (1895 rok).

Stacja kolejowa funkcjonowała jako bardzo ważny węzeł transportowy na granicy Królestwa Polskiego i Rosji z Prusami — dysponowała luksusową obsługą pasażerów oraz była miejscem, przez które przewożono wielkie ilości towarów. Jednakże w okresie międzywojennym dworzec stracił na swoim znaczeniu, stając się prowincjonalnym przystankiem kolejowym.

Do roku 2008 dworzec stanowił własność Polskich Kolei Państwowych, obecnie jest w posiadaniu miasta. Od tego czasu jest on remontowany i restaurowany. W głównej części wymieniono instalację elektryczną oraz stolarkę okienną i drzwiową. Położono nowe tynki i gładzie, podłogi oraz wielobarwną posadzkę w holu. Pomieszczenia strychowe zaadaptowano na sale użytkowe, do których prowadzi nowa klatka schodowa oraz winda. W sali restauracyjnej przywrócono oryginalną kolorystykę oraz odtworzono ceramiczną posadzkę. Przywrócone zostały też sztukaterie; pracom konserwatorskim poddano boazerię; odrestaurowano żeliwne kolumny. Zamontowano także stylizowane oświetlenie, w tym okazały żyrandol.

Kompleks dworca klejowego usytuowany jest w płn.-wsch. części miasta. Dłuższym bokiem biegnie wzdłuż linii płd. zach. — płn. wsch. Po przeciwnej stronie torów znajduje się urząd Starosty Powiatowego oraz Szpital Powiatowy. Bezpośrednio przed frontem dworca widnieje park im. Jana Pawła II, biegnący wzdłuż ul. Wojska Polskiego, przy której, w kierunku na drogę nr 266 znajdują się również trzy zabytkowe budynki mieszkalne.

Neorenesansowy, murowany kompleks dworcowy składa się kilka ujednoliconych budynków, pełniących różne funkcje związane z działaniem stacji kolejowej. Wszystkie razem tworzą zespół osadzony na planie silnie wydłużonego, wąskiego prostokąta.

Elewacje otynkowane, bogato opatrzone detalem architektonicznym. Na powierzchni zewnętrznej znajdują się takie elementy jak: boniowanie, obramienia otworów okiennych, uproszczone pilastry, faliste naczółki i zwieńczenia ryzalitu w formie wolut. Główne wejście do budynku dworca mieści się w południowej części. Prowadzi do holu, kas biletowych i poczekalni. Symetryczne względem tego wejścia jest wejście od strony miasta. Przejście prowadzi przez piętrowy ryzalit, poprzedzony korynckim portykiem kolumnowym wspierającym taras. W obszernej, prostokątnej poczekalni, w której dekoracja nawiązuje do baroku, strop wspierany jest przez żeliwne kolumny z korynckimi kapitelami. Strop podzielono belkami na nieduże, prostokątne kwatery. W tej, znajdującej się pośrodku, umieszczony jest witrażowy świetlik.

Dobudowana w latach 80. XIX w. część od strony północnej mieściła w sobie „carskie pokoje” — luksusowe apartamenty dla znaczących gości. Do nich prowadzi bogato dekorowana klatka schodowa ze schodami trójbiegowymi powrotnymi ze stylizowanymi latarniami w narożach — całość wykonana z żeliwa.

Budynki znajdujące się przy ul. Wojska Polskiego stylem architektonicznym odpowiadają głównemu budynkowi dworca. Dwa usytuowane bliżej niego wzniesiono na planie prostokąta, trzeci — na rzucie w kształcie podkowy. Wszystkie dwukondygnacyjne, z podpiwniczeniami, nakryte są dachami siodłowymi. Budynek nr 10 na skrajach elewacji wschodniej posiada dwa płytkie ryzality.

Dwuzbiornikowa wieża ciśnień stylistycznie odpowiada reszcie komponentów zespołu dworca. Znajduje się na południowym końcu budynku dworca. Murowana, dwukondygnacyjna, z głowicą w zwieńczeniu (oszalowaną pionowo), wzniesiona na rzucie prostokąta ze ściętymi narożami — w formie wydłużonego ośmioboku. Elewacja podzielona rytmicznie lizenami wspierającymi wysunięty gzyms, między którymi znajdują się pełnołukowe (przyziemie) i prostokątne okna oraz blend.

Uznaje się że dworzec kolejowy jest jednym z najważniejszych zabytków Aleksandrowa Kujawskiego. To najdłuższy dworzec kolejowy w Europie.

Niegdyś stanowił jeden z najważniejszych punktów transportu kolejowego w tej części granic Królestwa Polskiego — między zaborem pruskim i rosyjskim. W II poł. XIX w. mieszkał w nim i sprawował urząd car Aleksander II. Dzięki swojej architekturze obiekt cieszył się popularnością wśród artystów, takich jak Edward Stachura czy Maria Danilewicz-Zielińska. Oprócz dworca w skład zespołu wchodzi również wieża ciśnień z 1895 roku, trzy domy mieszkalne przy ul. Wojska Polskiego (8,10 i 14), z lat 1893—1895, oraz skwer.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Aleksandrów Kujawski, Zarys dziejów, red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009; M. Załuska, OT NID w Toruniu, 09-12-2015 r., B. Grabowski, Miasto hrabiego Edwarda, Ciekawostki historyczne Aleksandrowa Kujawskiego, Kruszwica 2025.