Władysław Łokietek kandydat na tron krakowski po śmierci Leszka Czarnego

Śmierć Leszka Czarnego, zmarłego bezpotomnie władcy, otworzyła możliwość przejęcia tronu krakowskiego (na tronie krakowskim zasiadali seniorzy dzielnic) przez innego krewnego z rodu piastowskiego. W chwili śmierci księcia Leszka Czarnego, w 1288 r. żyło kilku jego przyrodnich braci: Władysław Łokietek, Kazimierz II i Siemowit. Każdy mógł ubiegać się o tron, ale aby tak się stało należało uzyskać aprobatę społeczną Krakowa i Małopolski. Rozpoczęła się gra polityczna, na czele której stanęli wpływowi przedstawiciele rodziny piastowskiej. Pojawiły się kolejne kandydatury, pretendowali: Bolesław II i Henryk IV. Każdy z książąt dysponował wsparciem swych bliższych i dalszych krewnych.

Za Bolesławem II opowiedzieli się Władysław Łokietek, Konrad II czeski i Kazimierz łęczycki. W ten sposób uformowała się kujawsko-mazowiecka koalicja, zabiegająca o osadzenie na tronie krakowskim swego kandydata.

Drugi obóz składał się głównie z książąt śląskich, popierających Henryka IV Prawego. Księcia popierali: Henryk głogowski, Bolesław opolski i Przemko ścinawski.

Każdy z pretendentów zajął część dzielnicy „stołecznej”. Książę śląski opanował Kraków, a Bolesław II płocki zajął Sandomierskie. O dalszych losach musiała zdecydować bitwa i tak pod Siewierzem w 1289 r. spotkały się armie obu stronników. Wygrało rycerstwo księcia płockiego, którego wspierał również książę wielkopolski.

Zwycięska opozycja opanowała Kraków, bez zamku wawelskiego. Książę płocki odstąpił ziemię sandomierską swemu bratu Konradowi II, który również wystąpił z pretensjami do Krakowa. Małopolska podzieliła się na dwa księstwa co nie leżało w interesie elit, niezależnie od ich wewnętrznych podziałów. Obóz polityczny opowiedział się w tej sytuacji za Władysławem Łokietkiem (księciem kujawsko-łęczycko-sieradzkim, synem Kazimierza I). Chociaż siły popierające Łokietka były zbyt słabe aby zasiadł on na tronie krakowskim, to wystarczyły aby stał się liczącym kandydatem i musiał być uwzględniony w politycznej rozgrywce książąt.

Późniejsze błędy polityczne Władysław Łokietka spowodowały odsunięcie się od niego elit wielkopolskich, dotychczas wspierających jego kandydaturę. Wielkopolska szukała nowego kandydata. Na arenie politycznej pojawił się Wacław II, który w 1300 r. ruszył do Wielkopolski na czele wojsk czeskich, małopolskich i zaciężnych oddziałów niemieckich. Część miast otwierała swe bramy bez walki, opór spotkał król czeski na Kujawach, ojcowiźnie Władysława Łokietka. Dopiero wsparcie Zakonu Krzyżackiego pomogło Wacławowi II przełamać opór Kujawian. Rozpoczęła się tułaczka Władysława Łokietka po świecie. 

Wacław II został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę w 1300 r. Wkrótce Wacław II czuł się na tyle silny, że poczynił starania o tron Węgier dla swego syna. Sytuację wykorzystał Władysław Łokietek pozyskując elity Węgierskie jako nowego sojusznika w walce o tron Polski.

W 1304 r. Łokietek podjął wyprawę z Węgier wzdłuż Popradu i Dunajca, zajmując tamtejsze grody. Opanował Wiślicę, co pozwoliło mu na zajęcie sandomierskiego. Tymczasem rosło poparcie dla Łokietka wśród elit. Bez większego wysiłku w Łęczyckim i Sieradzkim udało się księciu usunąć załogi czeskie. Na Kujawach brzeskich jego zwolennicy opanowali całą dzielnicę, z wyjątkiem zamku w Brześciu oraz miasta Radziejowa i okolicy. Kujawiacy pozyskali także dla sprawy Łokietka, księcia inowrocławskiego Przemysława, który zerwał stosunki z królem czeskim. Najtrudniejszy przeciwnik czekał na Łokietka w Wielkopolsce. Z czasem usunięte zostały załogi czeskie i w tym regionie. Przy Czechach pozostały jedynie Kaliskie i Pomorze. Wacław III próbował bronić swych interesów w Polsce i poczynił starania aby wyprawić się na Polskę zbrojnie. Został zamordowany w czasie wyprawy. Śmierć króla jeszcze bardziej wzmocniła pozycję Łokietka. Jego księstwo obejmowało Małopolskie, Sieradzkie, Łęczyckie, Kujawy, Pomorze Gdańskie i część Wielkopolski. Łokietek przyjął tytuł dziedzica Królestwa Polskiego. Na drodze do korony stały Łokietkowi jeszcze pretensje czeskie do tronu i konflikt z Zakonem. Musiał także przyłączyć ziemię Wielkopolską do swej dzielnicy i uporządkować sprawy z biskupami krakowskimi. Był jednak coraz bliżej na drodze do tronu.

W 1318 r. społeczeństwo na wiecu w Sulejowie, wystosowało prośbę do papieża Jana XXII, by wyraził zgodę na królewską koronację księcia Władysława Łokietka. W poselstwie do Awinionu pojechał współpracownik księcia Władysława, biskup kujawski Gerward. Przeciwni koronacji Łokietka byli dyplomaci Jana Luksemburkiego popierali pretensje czeskie do tronu Polskiego. Odmówiono Łokietkowi korony. 

Władysław Łokietek został jednak ukoronowany 20 stycznia 1320 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego w nie ukończonej jeszcze nowej katedrze krakowskiej. W Polsce uznano ceremonię za koronację na króla Polski, forum międzynarodowe uznało Łokietka królem Krakowa. Księstwo krakowskie zostało podniesione do rangi królestwa. Tytuł króla Polski należał nadal do Jana Luksemburskiego, którym posługiwał się jeszcze przez długie lata.

Król Krakowa i Polski szukał nowych sojuszów w umocnieniu państwa. W 1325 r. zawarł sojusz z Giedyminem, wielkim księciem litewskim. Zapewne chodziło o wzmocnienie sił przeciw Zakonowi. Łokietek rozpoczął wojnę z Brandenburgią i Zakonem. W konflikt wmieszał się król czeski Jan Luksemburski. Scenariusz wojny przeciwstawił wszystkich trzech najgroźniejszych wrogów Łokietka przeciw jego siłą. Poparcie dla Litwinów, w czasie krucjaty Zakonu i  Jana Luksemburskiego przysporzyło Łokietkowi złej opinii w Europie. Najazd Władysława Łokietka na ziemię chełmińską w ramach sojuszu z Litwą umocnił tylko sojusz czesko-krzyżacki. Król Czech podarował Pomorze Gdańskie Zakonowi. Wróg na północy stawał się potęgą ciężką do zatrzymania, zwłaszcza z poparciem Jana. Krzyżacy zajęli również ziemię dobrzyńską. Mazowsze trafiło pod zwierzchnictwo Jana Luksemburskiego. Jan podarował część ziemi dobrzyńskiej Zakonowi i wrócił na Śląsk. Zakon kontynuował wojnę z Łokietkiem. Na Kujawy i Wielkopolskie dokonał wielu najazdów zbrojnych. 

Krzyżacy pustoszyli Kujawy i Wielkopolskę, nawet próba w 1330 r. Łokietka przy pomocy posiłków węgierskich i litewskich, a także z Rusi nie pomogła w odzyskaniu ziemi dobrzyńskiej. Doszło w końcu do bitwy Zakonu z Polskimi pod Płowcami 27 września 1331 r. Zwycięstwo polskie nie przyniosło jednak znacznych zmian w kierunku poprawy sytuacji w Polsce. Bitwa była jednak wykorzystywana wielokrotnie propagandowo przez stolicę Polską.

W listopadzie 1331 r. wojska zakonne, wspierane przez czeskich sojuszników dokonały kolejnego najazdu na ziemię dobrzyńską. Rok później uderzyły na Kujawy. Krzyżacy opanowali Brześć Kujawski, Inowrocław i Kruszwicę, cała prowincja znalazła się w ich rękach. Doszło do zawieszenie broni obu stron konfliktu. W czasie zawieszenia broni Łokietek zmarł. Wydarzenie miało miejsce dnia 2 marca 1333 r. Wszystkie problemy związane z odrodzeniem Królestwa Polskiego pozostawił jedynemu synowi Kazimierzowi. 

Król Czech nadal używał tytułu króla Polski, formalnie Polska była w stanie wojny z Czechami. Kujawy  znalazły się pod okupacją krzyżacką, podobnie jak ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie. Po śmierci Łokietka pod koniec 1333 r. wygasł rozejm z Zakonem. Z Brandenburgią obowiązywał jeszcze traktat landsberski z 1329 r. Niepewny był dalszy sojusz z Węgrami. Z kolei dalszy sojusz z Litwą groził dalszą izolacją ze strony państw chrześcijańskich. Ruś zajęta była sprawami wewnętrznymi, książę mazowiecki walczył z bojarami, nie odgrywał więc większej roli w polityce europejskiej. Dwa miesiące po śmierci Łokietka jego syn został ukoronowany w katedrze krakowskiej na króla Polski. Głównym celem polityki nowego króla Polski stało się wyjście z izolacji politycznej. Na szczęście mógł liczyć na grono doradców ojca, w tym archidiakona krakowskiego Jarosława Bogiria, kasztelana krakowskiego Spycymira z Tarnowa i kanclerza Zbigniewa ze Szczyrzyca. O przyszłości Królestwa decydować miały elity małopolskie z potomkiem Łokietka na czele.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: B. Włodarski, Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV w w. (1250-1306), Lwów 1931; S. Szczur, Historia Polski, średniowiecze, Kraków 2004; J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969; O. Balzer, królestwo Polskie, t. II, Lwów 1919. Fot. Leszek Czarny.