Krótka historia parafii pw. św. Anny i wsi Kościeszki

Wieś położona na zachodnim brzegu Gopła, około 11 km na południe od Kruszwicy, między Rzeszynkiem, Golejewem i Włostowem, niedaleko stacji kolejowej Gopło (dawniej Kościeszki). Kościeszki posiadają długą historię sięgającą XIII wieku. Pierwsze dane źródłowe o samej osadzie Kościeszki pochodzą z treści testamentu komesa Lękomira z 15 stycznia 1271 roku, właściciela dóbr Lachmirowice. Wieś należała do rodu Kościeskich herbu Kościesza, przekrzyżowaną, obróconą grotem do góry. Strzała w środku przedzielona jest kawałkiem żelaza, które ma oznaczać pochwę od pałasza. Nad herbem w koronie pióra strusie (trzy lub pięć).¹

Herb ten otrzymał rycerz nazwiskiem Kościesza od Bolesława Śmiałego zasłużywszy się w bitwie pod Smowskiem (1072 r.). Legenda głosi, że Dohiesław Kościesza z powodu ponurego spojrzenia nazwany „Strzegomia" założył posiadłość o tej nazwie w województwie sandomierskim. Tam też nazywano herb Strzegomia. Pierwszą ojczyzną rodu była prawdopodobnie Wielkopolska, gdzie leżą Kościeszki. Jeszcze na początku XV wieku wieś nazywała się Kościeszyce. Występujący jako świadkowie w tym dokumencie rycerze herbu Kościesza posiadali swe działy (sors) w majętności Kościeszki. Wymienieni są więc rycerze: Miłosław Przybysławowicz, przypuszczalnie senior, Gosław, Wisław, Wojsław i Mylik. Dokument wymienia też proboszcza Jakuba. Kościół parafialny w Kościeszkach założyli prawdopodobnie właściciele tej osady i okolicznych wsi, najpóźniej w I połowie XII wieku. Patronem kościoła mógł być ktoś z rodu Kościeszków, być może Miłosław. Ród Kościeszów pod koniec XV wieku przybrał nazwisko Kościeskich.²

W strukturze własności ziemskiej na Kujawach istniała równowaga posia¬dania kościelnego i szlacheckiego przy bardzo niskim wskaźniku własności królewskiej. W innych regionach kraju własność kościelna nie przewyższała szlacheckiej, a nawet królewskiej. Prawie do końca wieku XVI utrzymywała się dłużej, aniżeli gdzie indziej w Wielkopolsce duża liczba szlachty cząstkowej, a nawet zagrodowej. Niektóre wsie szlacheckie należały do kilku drobnych właścicieli. W Kościeszkach istniało pięć części szlacheckich.³

W 1556 roku współdziedzicami byli Marcin i Jakub. Marcin Kościeski posiadał półtora łana kmiecego i dwóch zagrodników, Jakub Ruszkowski i Maciej Łuszczewski po jednym półłanku, Wojciech Łuszczewski półtora łanu, trzech zagrodników i jednego komornika. W 1597 roku właścicielami wsi byli: Jerzy i Maciej Kościescy oraz Maciej Łuszczewski. Do parafii w Kościeszkach w XVI wieku należało 11 wsi, w których nie było innowierców. Jerzy Kościeski wybudował szpital, w którym mieszkało 7 biednych.⁴

W końcu XVI wieku reaktywowano szkołę parafialną. Uczono w niej elementów czytania i pisania oraz katechizmu. Najazd szwedzki spowodował zniszczenia gospodarstw chłopskich, jak i folwarcznych. Ucierpiały wówczas Kościeszki i Golejewo. Jeszcze w latach 1660—1661 w licznych wsiach uprawiano zaledwie po pół tona, po jednym lub kilka łanów. Zmniejszało się zaludnienie wsi, a także liczba domów chłopskich. Straty wojenne dotyczyły również narzędzi rolniczych.
Jeszcze w 1683 roku w Kościeszkach były tylko 3 pługi dworskie, a żadnego kmiecego. Rekonstruowano zabudowania chłopskie. Materiały źródłowe z końca XVII wieku świadczą o powolnym tempie odbudowy wsi. Mówią one o pustych wsiach, o zniszczonych nadal zabudowaniach, o trudnościach w podjęciu przez chłopów hodowli owiec.⁵

W okresie wojny północnej w latach 1700—1721 nasze ziemie były terenem przemarszów wojsk szwedzkich. Wsie nawiedziło morowe powietrze niszczące ludzi i zwierzęta hodowlane. Do zniszczonych wsi należały Kościeszki, Rzeszynek, Sierakowo. W 1766 roku Kościeszki należały do Franciszka Wysockiego. W 1772 roku wieś znalazła się w rękach pruskich. W 1833 roku wieś liczyła 166 osób. W Kościeszkach istniała szkoła parafialna. W roku 1847 wybudowano nowa plebanię, którą rozbudowano w latach 1911—1915. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wywieźli stare gotyckie dzwony. W kościele znajdują się 2 tablice zawierające nazwiska osób poległych w I wojnie światowej (1914—1918) oraz w walkach o niepodległość Polski (1918—1921). Na cmentarzu przykościelnym znajdują się pomniki: Ferdynanda Amrogowicza, dziedzica Rzeszynka i Lubstówka i Józefy z Potockich (zm. 11.10.1822 r., wystawiony przez syna W. Zabłockiego), Emilii Wyskoty hr Zakrzewskiej (1877—1917), założycielki pierwszego w Polsce Kółka Włościanek w Kościeszkach (założonego 7.03.1910 r.), płka Stanisława Zakrzewskiego (1902— 1986), dowódcy Pułku Ułanów Karpackich (walczył m.in. pod Tobrukiem i pod Monte Cassino) oraz proboszcza Adama Józewicza (1870—1911).⁶

W zabytkowym, drewnianym kościele z 1766 roku znajduje się ołtarz z 1770 r., a w jego polu środkowym jest obraz św. Anny, wystrój wnętrza jest rokokowy. W kruchcie kościoła dobudowanej w latach 1955—1957 znajduje się krucyfiks wiejskiego rzeźbiarza Józefa Glanca( 1837—1930), urodzonego w Rzadkwinie.
Przed probostwem znajduje się kamień z rytem romańskim z około X wieku, być może symbolem słońca. Na cmentarzu parafialnym znajduje się grób Juliana Reichsteina, uczestnika powstania styczniowego, dowódcy jednego z oddziałów powstańczych, więźnia Moabitu, właściciela Lenartowa i Sierakówka (zm. 3.07.1900 r.). Wieś leży w obrębie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia.⁷

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1271 r. Był niegdyś siedzibą rodu Kościeszów, zwanych od herbu Lisami. W XV w. Zmienili nazwisko na Kościeskich.Parafię w Kościeszkach erygowano w pierwszej połowie XIII wieku. Obecny kościół zbudowany został w 1766 roku z fundacji Franciszka Wysockiego dzięki staraniom proboszcza Floriana Ostromęckiego.⁸

Kościół wzniesiony w stylu barokowym, orientowany, o drewnianej konstrukcji zrębowej, na podmurówce kamiennej. Korpus pięcioprzęsłowy, trójnawowy, w układzie pseudobazylikowym, niekonsekrowany.

Jest to kościół drewniany, prezbiterium nie jest wyodrębnione z nawy głównej, jest zamknięte z boczną zakrystią. Z boku nawy znajdują się kruchta i kaplica dobudowane w latach 1955-57 na podstawie odkrytych fundamentów. Dach kryty jest gontem, posiada sześcioboczną wieżyczkę na sygnaturkę zwieńczoną blaszanym hełmem z latarnią zrekonstruowaną w latach 1977-78. Ambona, ołtarz główny i dwa boczne rokokowe pochodzą z lat 1766-70. Chrzcielnica z XX wieku zawierarzeźbę (z drugiej połowy XVIII wieku) przedstawiającą Chrzest w Jordanie. Wnętrze bogate jest w liczne rzeźby gotyckie i barokowe z okresu od XVI do XIX wieku. Drewniana dzwonnicadobudowana została w połowie XX wieku.⁹

Kościół był kilkakrotnie odnawiany - w 1835, 1863 i 1934 roku. W pobliżu świątyni mieści sięcmentarz z 1900 roku.¹⁰

Do najcenniejszych zabytków kościoła należy ołtarz główny z 1770 r., a także figurka św. Anny z Dzieciątkiem z XIV w. Plebania pochodzi z XIX w., do parafii należy również dom katechetyczny. W zbiorach parafialnych znajdują się księgi metrykalne: ochrzczonych, małżeństw oraz zmarłych od 1945 r. Po II Wojnie Światowej, pierwszym proboszczem w par. pw. św. Anny był ks. Jan Szczepański (1945-54), po nim funkcję duszpasterską objął ks. Antoni Musiał (1945-69), następnie ks. Bogdan Banaszak (1969-1979), ks. Alfons Smoliński 1979 r., ks. Jan Janik 1979-1982 r., ks. Zygmunt Kosowski 1982-2001., ks. Henryk Ląg od 2001 r. proboszcz ur. się 20 II 1949 r. Posługę sprawował do śmierci - 10 lipca 2017 roku.

Parafia liczy 1750 mieszkańców, większość to katolicy. Święto patronalne przypada 26 VII, całodzienna adoracja 3 III. 13 X 2003 r. parafię odwiedził bp Wojciech Polak. Do parafii należą miejscowości: Baranowo cz., Chrosno, Dobsko, Golejowo, Gopło, Kościeszki, Krzywne Kolano, Lachmirowice, Lubstówek, Rzeszyn, Rzeszynek, Siemionki, Sierakowo, Sierakówek, Włostowo.

Do parafii należy cmentarz, założony około 1900 roku..

W Kościeszkach działa organizacja Żywy Różaniec Matek.

W Kościeszkach znajduje się dwór z przełomu XIX i XX w. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z testamentu komesa Lękomira z 1271 r., właściciela dóbr Lachmirowice. Wieś należała wówczas do rodu Kościeszów herbu Lis. Na początku XV w. wieś zwała się Kościeszyce. Ród Kościeszów pod koniec XV w. przybrał nazwisko Kościeskich. Na początku XIX w. wieś należała do Ferdynanda Amrogowicza. W 1833 r. mieszkało tu 166 osób. W 1852 r. właścicielami byli już Marcin i Pelagia z Wagnerów Żakowscy, którym urodził się syn Czesław Bernard. Marcin Żakowski zmarł w 1888 r. Po nim prawdopodobnie gospodarzył tu syn. Pod koniec XIX w. wzniesiony został obecny dwór, powiększony o przybudówkę na początku XX w. W 1909 r. majątek należał do Józefy Żakowskiej, a następnie aż do 1939 r. do Stefana Żakowskiego. W 1926 r. obszar majątku liczył 452 ha. Po wojnie dobra znacjonalizowano, ziemia została rozparcelowana, a w budynku dworu utworzono mieszkania. Zachował się on do dzisiaj we względnie dobrym stanie. 

Prymas Polski arcybiskup Wojciech Polak mianował nowego proboszcza parafii pw. św. Anny w Kościeszkach.

Ksiądz Przemysław Warchał (ur. 19.02.1977) przybył do nas z parafii pw. św. Kazimierza Królewicza we Wrześni, gdzie pełnił funkcję wikariusza. Dekret wszedł w życie dnia 1 września 2017 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski.

1http://www.jeziorawielkie.pl/

2Ibidem,

3Ibidem,

4Ibidem,

5Ibidem,

6Ibidem,

7Ibidem,

8Rocznik Archidiecezji Gnieżnieńskiej, 2005 r.

9Ibidem.

10http://www.polskaniezwykla.pl/