Kościół w Aleksandrowie Kujawskim

Powstanie Kościoła w Aleksandrowie Kujawskim jest związane z carem Aleksandrem. Pierwotnie na wybudowanie kaplicy przy stacji kolejowej dał car i miała ona nosić nazwę św. Aleksandra. Jednakże dopiero w 1896 roku wystawiono kaplicę, ale p.w. Przemienienia Pańskiego, która stała się filialną w parafii służewskiej. Rozbudowano ją w stylu neogotyckim w 1905 roku i konsekrowano w 1908 roku. Samodzielna parafią stał się Aleksandrów Kujawski w 1918 roku.

Neogotyk to kierunek w architekturze i sztukach zdobniczych nawiązujący do form gotyku. Występował od ok. połowy XVIII wieku do początków XX. Początkowo neogotyk znalazł wyraz w architekturze wiejskich siedzib i pawilonów w parkach krajobrazowych. W XIX wieku stosowany w gmachach użyteczności publicznej, architekturze sakralnej, a także w dekoracji wnętrz, meblarstwie, rzemiośle artystycznym, grafice użytkowej. W architekturze sakralnej neogotyku łączył się z ruchem odnowy religijno-moralnej, w krajach niemieckojęzycznych oddziałał głównie wzorzec katedralny.

W czasie II wojny światowej wnętrze kościoła p. w. Przemienienia Pańskiego zostało sprofanowane i zdewastowane przez Niemców. W 1941 r. zabrali oni jeden duży dzwon i dwa małe, zniszczyli cztery figury Matki Bożej.

W 1969 r. zbudowano nowe ołtarze, dano całkowicie nowy wystrój prezbiterium. Na ścianie prezbiterium umieszczono obraz szkoły włoskiej z XVII w. przedstawiający Jezusa Ukrzyżowanego i Marię Magdalenę — dar dla kolejarzy od abp. Wincentego Teofila Popiela, przedtem biskupa włocławskiego, z kaplicy prymasowskiej w kolegiacie łowickiej.

Wyposażenie kościoła jest bardzo skromne i może, dlatego dodaje mu tak niesamowitej atmosfery zadumy i modlitwy, poczucia sacrum, którego we współczesności tak brakuje. Na co warto zwrócić uwagę, gdyż przedstawiają wartość zabytkową, to: Obraz szkoły włoskiej, Droga Krzyżowa namalowana przez malarkę poznańską pochodząca z roku 1948—1949, organy piszczałkowe z 1929 roku wykonane przez organomistrza p. Stefana Truszczyńskiego. W kościele wstawione zostały witraże: św. Barbary 1900 r., św. Franciszka w 1950 r., św. Stanisława 1970 r., Przemienienia Pańskiego, św. Kazimierza w roku 1996, św. Męczenników Polskich, św. Rodziny i św. Wojciecha w 2000 r. Wstawiono również witraże w 2000 r. w Zakrystii: Jana Pawła II i św. Stanisława Kostki. Witraże autorstwa i wykonania artystów plastyków, witrażystów z Torunia. Pierwszy witraż nawiązując tematyką do osoby patrona parafii i kościoła przedstawia św. Barbarę. Wzdłuż lewej i prawej strony nawy kościoła rozwieszono stacje drogi krzyżowej. W nawach głównych umieszczone są konfesjonały wykonane przez mieszkańca Aleksandrowa Kujawskiego p. Zbigniewa Januszewskiego. Na przełomie roku 2003- 2004 odbył się generalny remont zabytkowych organów.

Architektura kościoła oraz barwa ostrej czerwieni wynikająca z koloru cegły, z której jest zbudowany, przepięknie kontrastuje z zielenią trawy i drzew kasztanowych, którymi jest otoczony. Na bocznej ścianie kościoła wmontowano w roku 2000 — Herb rodziny Trojanowskich, założycieli Trojanowa-późniejszego Aleksandrowa Kujawskiego.

Każda świątynia ma swoją wymowę eschatologiczną, jest obrazem niebieskiego Jeruzalem (KKK 1198), gdyż skierowuje życie chrześcijan ku ostatecznemu przeznaczeniu człowieka. Aby wejść do domu Bożego, trzeba przekroczyć „próg”, symbol przejścia ze świata zranionego grzechem do świata „nowego Życia”, do którego są powołani wszyscy ludzie. Świątynia widzialna symbolizuje dom ojcowski, do którego zdąża Lud Boży i w którym Ojciec „otrze z ich oczu wszelką łzę”(Ap 21,4). Dlatego też świątynia jest szeroko otwartym i gościnnym domem wszystkich dzieci Bożych ”(KKK 1186).

Czy Kościół potrzebuje sztuki? — „Aby głosić orędzie, które powierzył mu Chrystus, Kościół potrzebuje sztuki. Musi, bowiem sprawiać, by rzeczywistość duchowa, niewidzialna, Boża, stawała się postrzegalna, a nawet w miarę możliwości pociągająca”. Czy sztuka potrzebuje Kościoła? „Artysta nieustannie poszukuje ukrytego sensu rzeczy, z wielkim trudem stara się wyrazić rzeczywistość niewysłowioną. Nie sposób, zatem nie dostrzec, jak wielkim źródłem natchnienia może być dla niego ta swoista „ojczyzna duszy”, jaką jest religia. Czyż to nie w sferze religii człowiek zadaje najważniejsze pytania osobiste i poszukuje ostatecznych odpowiedzi egzystencjalnych?”.

Poglądy wyrażone przez Jana Pawła II w Liście do Artystów przytaczane były wielokrotnie. Historia sztuki to nie tylko historia dzieł, ale ludzi, którzy je tworzyli. Za każdym obrazem, rzeźbą czy witrażem kryje się człowiek z jego niepokojem, obawą, grzechem. Sacrum w sztuce nie jest łatwe gdyż jest to przede wszystkim wypowiedź bardzo osobista i zindywidualizowana. Twórca może tylko próbować budować nastrój, napięcie w świątyni, gdzie człowiek spotyka się z Bogiem.

W teatrze wydzielenie sfery sacrum jest o wiele trudniejsze niż w sztukach plastycznych, a wzajemne relacje Kościoła i artystów tej dziedziny sztuki przez wieki były zawsze pogmatwane. Ojcowie Kościoła do teatru odnosili się z dużą rezerwą. Jednak teatr religijny istniał od zawsze, a teraz publiczność w teatrze szuka właśnie odpowiedzi na nurtujące ją pytania o sens egzystencji. Ojciec Święty w Liście do Artystów napisał: (…) „Kiedy Bóg widział, że było dobre to, co stworzył, widział zarazem, że było piękne. Relacja między dobrem a pięknem skłania do refleksji. Piękno jest, bowiem poniekąd widzialnością dobra, tak jak dobro jest metafizycznym warunkiem piękna.”

Twórcy obdarzeni talentem w ciszy swych pracowni sami muszą poszukiwać dobra i piękna. Nie wszystkim jednak dane jest stworzenie dzieła sakralnego… Nie przeszkadza w tym jednak brak warsztatu, wszak sacrum to pojęcie szersze niż sama sztuka…

Wnętrze świątyni tworzy każda epoka swoim własnym, specyficznym dla niej językiem, czyli sposobem niepowtarzalnym, autentycznym. A więc, nie naśladownictwem, bezduszną sztampą, tandetą, ckliwymi kolorami, banałem prezentowanym pod publikę… Wnętrze sakralne (kościół, kaplica) powinno zachęcać do modlitwy, potęgować pobożność, ułatwiać kontakt z Bogiem, tworzyć klimat ułatwiający odczucie bliskości Boga, potęgujący przeżycie sakralne. Takie wnętrze będzie rozwijać życie religijne i tworzyć korzystne warunki do pełnego udziału wiernych w spotkaniach modlitewnych. Inspirujące kompozycje sakralne potęgują przeżycia religijne i stwarzają również korzystne warunki dla ludzi niewierzących.

Ołtarz pochodzi z kaplicy p.w. św. Karola Boromeusza w fundowanym przez Radziejowskiego domu zgromadzenia misjonarzy w Łowiczu, gdzie pełnił funkcję głównej nastawy. Czas wykonania obrazu przypada na końcowy etap prac przy wystroju kaplicy 1700—1701 r. Po przejściu gmachu pomisjonarskiego w ręce władz rosyjskich w XIX w. i urządzeniu w 1886 r. w kaplicy cerkwi, ołtarz sprzedany w 1905 r. do rozbudowującej się kaplicy z 1896 r., obecnego kościoła parafialnego w Aleksandrowie Kujawskim. Ołtarz i obraz konserwowane w 1960 r. przez pracownie Konserwacji Zabytków w Toruniu. Podczas tych prac m.in. zdublowano obraz, zdjęto przemalowania i wypunktowano ubytki, rekonstruując zniszczone partie postaci św. Marii Magdaleny. Obecnie powierzchnia obrazu mocno poszarzała, co utrudnia rozważania na temat stylu i autorstwa.

Ostatnia konserwacja obrazu miała miejsce w roku 2008 w Pracowni Muzeum w Wilanowie i przez prawie rok można go było tam podziwiać po czym wrócił do kościoła w Aleksandrowie Kujawskim.

W roku 2004 na przełomie listopada i grudnia decyzją Ks. Bpa Ordynariusza proboszczem naszej parafii został Ks. Kanonik Leszek Malinowski, który w roku 2006 ukończył Dom Katechetyczny, który wybudowany został w stanie surowym jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku przez poprzednika — Ks. Mariana Mielczarka. Obecnie w domu tym mieści się Kancelaria Parafialna, Sala Konferencyjna i mieszkają księża wikariusze.

Następnie staraniem Ks. Biskupa Wiesława Meringa i Ks. Proboszcza rozpoczęto niełatwą procedurę zabiegania o rozbudowę kościoła, gdyż kościół był już wtedy obiektem zabytkowym. Gdy uzyskano wszystkie niezbędne dokumenty rozpoczęto rozbudowę naw bocznych. W wyniku rozbudowy uzyskano po jednej i drugiej stronie więcej miejsca dla parafian oraz Kaplicę Przedpogrzebową i powiększyła się znacznie Zakrystia. Pierwszą powiększoną nawę oddano do użytku w roku 2018, a drugą rok później. Na całym kościele położona została nowa blacha, odnowione zostały wszystkie stacje Drogi Krzyżowej oraz założony napęd elektryczny dzwonów.

Od połowy lutego 2020 roku rozpoczęto generalny remont całego kościoła w środku. Przebudowano całe prezbiterium, wraz z nowym ołtarzem, amboną i chrzcielnicą, zerwano prawie wszystkie tynki ze ścian, wymieniono okna, poprowadzono nową instalację elektryczną, założono ogrzewanie podłogowe, wylano wylewkę na całym kościele założono płytki. W między czasie zostały odnowione wszystkie witraże, odnowione zostały żyrandole, pomalowany został cały kościół i zrobione zostały wszystkie nowe ławki drewniane do siedzenia z buku przez p. Krzysztofa Koczwarę.

Pod koniec października 2020 roku remont kościoła był już ukończony.

W dniu 15 listopada 2020 roku ówczesny ordynariusz Ks. Biskup Wiesław Alojzy Mering podczas uroczystej Mszy św. dokonał uroczystego poświęcenia nowo otwartego kościoła.

W listopadzie 2020 roku założono jeszcze nowe oświetlenie wokół kościoła i położono kostkę, a na wiosnę 2021 roku zagospodarowano na nowo teren zielony wraz z krzewami.

Jesienią 2021 roku wyczyszczono i uzupełniono ubytki cegły na ścianie frontowej kościoła oraz wymieniono okna żaluzje na wieży.

W marcu 2022 roku po małej modyfikacji Prezbiterium za zgodą Ks. Biskupa Ordynariusza, przeniesiono Tabernakulum z Najświętszym Sakramentem w centralne miejsce Prezbiterium pod obraz Jezusa Ukrzyżowanego, a w miejscu gdzie stało wcześniej Tabernakulum ustawiono figurę św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. W czerwcu 2023 wyczyszczono i uzupełniono ubytki w cegle w pozostałych dwóch ścianach kościoła.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: A. Cieśla, Jerzy Erwiński, Jerzy Trescher — Aleksandrów wczoraj i dziś; Ks. Zbigniew Wit, Ks. T. Furdyna — Sztuka w służbie liturgii; Zasoby własne parafialne, zebrane przez: Urszula i Grzegorz Kotnowscy; Z dziejów kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, R, Stodolny, Od Aleksandrowa do Aleksandrowa Kujawskiego, Studia i szkice historyczne, 2015, s. 246, 250—251; B. Grabowski, Miasto hrabiego Edwarda, Ciekawostki historyczne Aleksandrowa Kujawskiego, Kruszwica 2025.