Krótka historia sportu w Kruszwicy

W XIX wieku w Kruszwicy otwarto szkołę mieszaną wyznaniowo, co prawda program ówczesnej szkoły nie zawierał lekcji wychowania fizycznego, ani żadnych innych zajęć ruchomych, ale istnienie szkoły dało fundament do kształcenia dzieci również w tym kierunku. Warunki do wprowadzenia tego typu zajęć były doskonałe. Kujawy szykowały się do powstania, a później do wyzwolenia z okupacji zaborczej.

Już na początku XX wieku (w 1908 r. w szkole w Kruszwicy uczyło się 427 dzieci) dzieci zaczęły grać w popularne wówczas dwa ognie i palanta. Zajęcia ruchowe dla młodzieży postanowiły wprowadzić towarzystwa polskie, które miały na celu „wzmocnić kulturę fizyczną dzieci”.

Takim zadaniom miał sprostać między innymi powstały na przełomie 1884/1885 r. w Inowrocławiu „Sokół” (Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ), które zaczęło za sprawą Maksymiliana Gruszczyńskiego wprowadzać ćwiczenia ruchowe, mając na celu podniesienie sprawności fizycznej młodzieży. Były to przede wszystkim ćwiczenia porządkowe i wolne, ćwiczenia ze współćwiczącym, ćwiczenia musztry wojskowej oraz trochę ćwiczeń lekkoatletycznych (biegi, skoki, marsze), a także nauka pływania.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało również w Kruszwicy 16 kwietnia 1893 r. Niemcy uważali powstanie stowarzyszenia za organizacje, które należy zwalczać, był to wstęp do powstania Wojska Polskiego i zagrożenie dla interesów niemieckich w zaborach, dlatego niemiecka policja szykanowała podobne działalności.

Kruszwicki „Sokół” (Towarzystwo Gimnastyczne Sokół Nadgoplański) mimo to działał. Początkowo zrzeszał 15 osób, i był po Gnieździe inowrocławskim drugim na Kujawach. Założycielami byli: Jan Kozłowski – prezes, Walenty Hartwich – zastępca, Kazimierz Kerber – sekretarz, Bolesław Dankowski – skarbnik, Roman Sępowski – bibliotekarz oraz Franciszek Drozdowski – naczelnik. Kruszwicki Sokół przyjął jako główne zadanie pielęgnowanie gimnastyki, organizację wspólnej nauki i zabaw towarzyskich. Członkiem Kruszwickiego Sokoła, mógł zostać każdy, kto skończył 18 lat, miał nieposzlakowaną opinię i został przedstawiony zarządowi przez dwóch członków. Członkowie płacili składki, które przeznaczono na potrzeby Towarzystwa.

Po wybuchu I wojny światowej, sprawnych działaczy Sokoła wcielono do armii niemieckiej, aby tam walczyli w interesie zaborcy. Ci, którzy wojnę przeżyli wracali do domów w mundurach i z pełnym uzbrojeniem, które się potem przydało w czasie Powstania Wielkopolskiego. Prezesem Sokoła w tym czasie był Tadeusz Karłowski, wieloletni aktywny działacz sokoli. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., liczba sokołów wzrosła prawie do 100, w tym prawie 40 stale ćwiczących i dalej kontynuowano działalność sokolą w całym okresie międzywojennym. Towarzystwo Sokół w okresie międzywojennym organizowało ćwiczenia gimnastyczne i walczyło o wprowadzenie ich do szkół, aby uczniowie mieli obowiązkowe wychowanie fizyczne we wszystkich rodzajach szkół, warunkujące prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży. Udało się to dopiero po II wojnie światowej, kiedy wychowanie fizyczne stało się przedmiotem obowiązkowym we wszystkich rodzajach szkół państwowych. W okresie międzywojennym oprócz gimnastyki Towarzystwo Gimnastyczne Sokół wprowadziło w Kruszwicy także i inne dyscypliny sportowe. Najpierw wprowadzono dyscyplinę wojskową, co zaczęło czynić sokolstwo organizacją bardziej paramilitarną. Uczono także strzelania z wiatrówki, marszy na orientację, szermierkę na bagnety, szablą i szpadą. Dla druhen wprowadzono szkolenie sanitarne.

Wprowadzono także kolarstwo, stawało się w tamtym okresie bardzo popularne. Powstawały nawet odrębne grupy „kołowników” także w Kruszwicy. Zaczęto organizować wyścigi szosowe.

Sokół w Kruszwicy organizował zawody lekkoatletyczne dla chłopców i dziewcząt, dbając tym samym o coraz większą sprawność młodego społeczeństwa. Były to biegi na 60 m, skoki w dal, sztafety 4x60 i 4x100 m, pchnięcie kulą, rzuty oszczepem i granatem, a zawodami kierował Radziński. Popularna stawała się gra zespołowa tzw. „pięstówka” - co było połączeniem tenisa i siatkówki. W okresie zimowym zabawiano się kręglami, a także ping-pongiem, czyli tenisem stołowym oraz saneczkarstwem, łyżwiarstwem, rzucaniem śnieżkami, zjeżdżaniem na deskach od beczki, co było namiastką narciarstwa. Prócz tego odbywały się spotkania świetlicowe. Uczono wierszy i próbowano wystawić amatorskie przedstawienia teatralne – np.: wystawiono „Ogniem i mieczem”, „Pan Tadeusz” i inne przedstawienia.

W 1925 r. został utworzony w Kruszwicy Klub Sportowy Gopło. Celem tego klubu była propaganda wszelkiego „sportowania się” - a więc poprzez grę w piłkę nożną, uprawianie lekkiej atletyki, wiosłowanie oraz innych ćwiczeń ruchowych. Cele te w statucie klubu oceniano jako: Zjednoczenie wszystkich sportowców w Kruszwicy pod jednymi barwami, stworzenie im źródła rozrywki i wyrobienie w nich, jako przyszłych obywateli kraju, tężyzny fizycznej.

W okresie letnim oprócz uczenia się prawidłowego wiosłowania na łodziach, urządzano ogniska nad wodą i zabawy taneczne, a także wyprawy na tratwach do pobliskiego Popowa. Zabawom tym często towarzyszyły orkiestry ludowe, lub pojedynczy grajkowie na harmoniach. W czerwcu, często wspólnie z wioślarzami uroczyście obchodzono Noc Świętojańską. W 1938 r. Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Kruszwicy miało swoją orkiestrę oraz chór, które to zespoły uświetniały swymi występami różnego rodzaju zebrania i spotkania towarzyskie.

W latach międzywojennych rozwinięta była działalność turystyczna. Wioślarze z Poznania, Kruszwicy, Bydgoszczy i innych miejscowości pływali na tzw. „Pętli Wielkopolskiej”. Prowadziła ona z Poznania (Wartą) przez Pyzdry, Konin, Jezioro Gopło, Kruszwicę, Notecią przez Barcin, Bydgoszcz, Nakło, Ujście i Czarnków. W Czarnkowie wynajmowano wozy, którymi przewożono łodzie (20 km) do Wronek i dalej Wartą powracano do Poznania. Były to bardzo popularne rejsy, w których uczestniczyło wielu ludzi miłujących sport wodny. W czasie wojny Polaków obowiązywał zakaz uprawiania wszelkich sportów. Nie przeszkadzało to jednak mieszkańcom Kruszwicy w organizowaniu nielegalnych meczy piłki nożnej, z improwizowanymi bramkami i chłopcami na „czajce”, którzy pilnowali aby Niemcy ich nie nakryli i ostrzegali grających przed zbliżającym się niebezpieczeństwem.

Po zakończeniu II wojny światowej życie sportowe zaczęło się powoli odnawiać. W kwietniu 1945 r. część taboru pływającego została przejęta przez Klub Wioślarski Gopło, a część przez sekcję wioślarską Związku Walki Młodych, którą w maju włączono do klubu Gopło.

W 1948 r. powstał w Kruszwicy Klub Sportowy Piast, w którym skupiono sekcję lądowe utworzone w Kruszwicy. W 1959 r. połączono Klub Wioślarski Gopło z Klubem Sportowym Piastem i utworzono Klub Sportowy Związkowiec z wiodącą sekcją wioślarską, a także z sekcją tenisa stołowego i piłki nożnej. Pod koniec tegoż roku nastąpiła kolejna reorganizacja. Utworzono Klub Sportowy Unię, która miała oprócz silnej sekcji wioślarskiej także sześć innych sekcji. W 1957 r. został reaktywowany Klub Sportowy Gopło, z wiodącą sekcją wioślarską oraz sekcjami piłki nożenj i tenisa stołowego. Sekcja piłki nożnej z powodu braku swego boiska grała mecze w Szerleju lub nawet w Mątwach. Sekcja tenisa stołowego prowadziła szkolenie i odbywala mecze w sali SP nr 1 lub na salce GS „Samopomoc Chłopska”.

Trenerem piłki nożnej był Antkowiak, a zespół w 1955 r. awansował do klasy C w okręgu Pomorskim. Od 1956 r. trenerem piłkarzy został Mieczysław Drzewucki, a piłkarze awansowali do klasy B. Juniorów prowadził J. Urbański. W 1960 r. piłkarze nożni z Kruszwicy odnieśli ogromny sukces, wygrywając w Inowrocławiu powiatowy Turniej 1000-lecia seniorów. W 1970 r. seniorzy awansowali do klasy A, ale po dwóch latach spadli do klasy B. W 1974 r. trenerem I zespołu został W. Niewiadomski, który w 1979 r. przekazał drużynę Jerzemu Siudzińskiemu, który wspólnie z Januszem Urbańskim w 1985 r. wprowadził zespół do ligi okręgowej. Od 1979 r. zespół juniorów trenował Edmund Pruczkowski. W latach 80-tych XX wieku z młodzieżą piłkarską pracowali Kubiak i Wrześiński, a z drugim zespołem seniorów Ryszard Hilenberg.

Po kolejnych reorganizacjach w 1983 r. klub przyjął nazwę „Międzyzakładowy Klub Sportowy Gopło”, a w 1985 r. „Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Gopło”. Do klubu rekrutowano młodzież z miejscowych szkół, a w 1986 r. nawet utworzono klasę sportową o profilu wioślarskim. Młodzież do sekcji piłki nożnej, a do sekcji tenisa stołowego podczas organizowania otwartych turniejów tenisa stołowego. Sekcją tenisa stołowego opiekował się były zawodnik Czesław Szudzichowski. Najlepszymi tenisistami stołowymi w latach 1970-1980 byli R. Michałak, J. Wrzs, L. Michalski, J. Zimny, P. Sobczak, J. Majewski, K. Ryński i Jan Szczutkowski. Zespół kobiecy w tenisie stołowym trenował Czesław Szudzichowski, który sam pięciokrotnie zdobył tytuł mistrza Pomorza, a w 1960 r. wraz z zespołem męskim uzyskał awans do II ligi. Po roku jednak drużyna kruszwicka spadła z II ligi, ale w latach następnych jeszcze trzykrotnie uzyskiwała do niej awans. Od 1996 r. dynamicznie rozwijał się w Kruszwicy sport zawodników niepełnosprawnychm o czym świadczą dyplomy i medale centralnych imprez krajowych oraz zawodników międzynarodowych. Ponadto przy Zakładach Tłuszczowych „Kruszwica” prężnie działało Koło Zakładowe Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, zrzeszające przede wszystkim w swych szeregach pracowników Zakładów Tłuszczowych, promując wśród nich czynny wypoczynek i rekrutację ruchową. Prócz tego w Kruszwicy istnieje Wodne Pogotowie Ratunkowe, które hucznie obchodziło w 1998 r. swoje 35-lecie, a w 2002 r. 40-lecie i 2012 r. 50-lecie działalności. Nad jeziorem Gopło w Kruszwicy działa też ośrodek żeglarstwa śródlądowego.

W 1985 r. utworzono przy Klubie Wioślarskim Gopło sekcję windsurfingową, na czele której stanął Jerzy Jańczak jako kierownik sekcji. Najlepszymi zawodnikami byli: Wiesław, Zbigniew i Jacek Chałupczakowie, Marek Janeczek, Janusz Piwecki, Tomasz Jankowski, Roman Sobczak i Robert Kanarek. Zawodnicy ci wielokrotnie uczestniczyli w regatach centralnych na różnych akwenach Polski. Były to regaty regionalne oraz regaty typu mistrzostw Polski. W 1988 r. sekcja ze względu na lepsze warunki finansowe przeszła do Klubu Żeglarskiego POPIEL w Kruszwicy. Kruszwica może pochwalić się również Klubem Koszykówki powstałym w 1993 r.

W 2008 r. powstał zespół koszykówki w Kruszwicy (przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Kazimierza Wielkiego w Kruszwicy), było to za czasów UKS Słowak Kruszwica, w sezonie 2008/2009 zespół nie uczestniczył w rozgrywkach wojewódzkich z powodu braku funduszy. W sezonie 2009/2010 zespół rozpoczął rywalizację w lidze wojewódzkiej pod nazwą UKS Słowak Kruszwica, a skończył po zmianie klubu na UKS Basket 2010 Kruszwica. Zespół rozegrał pełne sezony w lidze wojewódzkiej koszykówki. Po czym po brakach kadrowych zakończył decyzją zarządu swoją grę. Największym sukcesem zespołu było: II miejsce w turnieju o Puchar Wicestarosty Powiatu Inowrocławskiego w 2010 r. oraz II w IV Memoriale im. Pawła Cieślaka w 2011 r. Ogólnie oprócz ligi wojewódzkiej zespół uczestniczył w pięciu turniejach koszykówki. W tym okresie wyróżnił się Filip Dybicz, który kontynuował grę w SKS Kasprowicz Inowrocław, świetnie grali również Seweryn Konieczyński, Mateusz Jankowski i Hubert Springer. W tych latach oprócz wymienionych zawodników grali i trenowali: Bartłomiej Babiarz, Maciej Biernat, Andrzej Kowalski, Dawid Lewandowski, Kamil Milewski, Kacper Pawlak, Sebastian Pruczkowski, Piotr Sankowski, Patryk Sobiech, Maciej Woźnica, Maciej Biernat, Marcin Krych, Krystian Rosiński, Mikołaj Przydatek, Patryk Maćkowiak, Kacper Skoczek i Mikołaj Szewczuk. Obecnie zespołem kierują Jacek Stajszczak i Maciej Mróz, prezesem klubu jest Alicja Cieślak, jej zastępcą Jacek Zalesiak, sekretarzem jest Ilona Konieczyńska, skarnikiem Jacek Stajszczak, zarząd składa się ośmiu członków i trzech w komisji rewizyjnej.

Nadal działa przy ulicy Kujawskiej Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, a w rejestrze Starostwa Inowrocławskiego znaleźć można takie perełki jak: Ludowy Zespół Sportowy „Zjednoczeni” z siedzibą w Szarleju, Kruszwickie Stowarzyszenie Ludowe Zespoły Sportowe z siedzibą w Kruszwicy, Ludowy Zespół Sportowy „Kujawiak” z siedzią w Sukowy, Miejski Ludowy Klub Sportowy „Piast” Kruszwica z siedzibą w Kruszwicy, Klub Olimpijczyka z siedzibą w Woli Wapowskiej, są to towarzystwa kultury fizycznej.

W Kruszwicy działają również kluby sportowe-uczniowskie:Uczniowski Klub Sportowy „Zagople” przy SP nr 1 w Kruszwicy, Uczniowski Klub Sportowy „Piast” przy SP nr 2 w Kruszwicy, Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka” przy Gimnazjum nr 1 w Kruszwicy, Ludowy Integracyjny Klub Sportowy Kruszwica przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Kruszwicy, Uczniowski Klub Sportowy „Słowak” Kruszwica przy Liceum Ogólnokształcącym w Kruszwicy, Uczniowski Klub Sportowy „Basket 2010” Kruszwica przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Kruszwicy. Oprócz tego działało Bractwo Strzeleckie, Klub Szachowy, od niedawna działa Klub Rugby, a także sekcje karate w naszym mieście.

Kruszwica posiada bogatą historię sportową, w "niepisanej kronice sportowej" naszego miasta znalazłoby się wiele stronic poświęconych sportowcom, działaczom sportowym i klubom sportowym. Miejmy nadzieje, że za sprawą Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego i mieszkańcom Kruszwicy uda się zapisać i wydobyć często już zapomniane dzieje sportowe naszego regionu.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dokument Urzędu Miejskiego, wykaz stowarzyszeń sportowych OSO, 511, marzec 2016 r., Z. Szafkowski, 95 lat polskiego wioślarstwa na Gople (1911-2006), Gorzów Wielkopolski-Kruszwica 2006, Zarys monograficzny Kruszwica, pod red J. Grześkowiak, Toruń 1965 r.