Hotel Karola Müllera

Hotel Karola Müllera w Ciechocinku, wzniesiony w latach 1848—1851, był ważnym miejscem w historii uzdrowiska. Zbudowany w Parku Zdrojowym, słynął z restauracji, cukierni, sali balowej i koncertowej. Po II wojnie światowej mieściło się w nim Państwowe Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące, a sala balowa „Malinowa” była miejscem narodzin Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Hotel spłonął w 2008 r. i został rozebrany w 2015 r., ale planowana jest jego odbudowa.

Hotel został zaprojektowany przez Franciszka Tournelle’a i zbudowany dla Karola Samuela Müllera. Był miejscem spotkań towarzyskich, rozrywki i wypoczynku, oferując restaurację, cukiernię, salę balową i koncertową.

Po II wojnie światowej budynek został przeznaczony na cele edukacyjne, stając się siedzibą Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego. Sala balowa, znana jako „Malinowa”, była wykorzystywana jako sala gimnastyczna, a także miejsce egzaminów maturalnych i występów uczniów.

Dnia 19 lutego 1992 r. w sali „Malinowej” narodził się pomysł powstania Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy podczas koncertu zorganizowanego przez Jerzego Owsiaka.

Hotel spłonął w 2008 r. i został ostatecznie rozebrany w 2015 r.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Basen termalno-solankowy w Ciechocinku

Basen termalno-solankowy w Ciechocinku, otwarty w 1932 r., był popularnym miejscem rekreacji i rehabilitacji, znanym z wysokiej zawartości soli w wodzie, przypominającej Morze Śródziemne. Został zaprojektowany przez Romualda Gutta i Aleksandra Szniolisa, a w otwarciu uczestniczył prezydent Ignacy Mościcki. Basen został zamknięty w 2001 r. z powodu złego stanu technicznego i kosztów remontu, a od tego czasu popada w ruinę, choć podejmowano próby jego rewitalizacji.

Krótka historia basenu:

— 1930—1932: Budowa basenu według projektu Romualda Gutta i Aleksandra Szniolisa.

— 4 czerwca 1932: Uroczyste otwarcie z udziałem prezydenta Ignacego Mościckiego.

— Lata 30-te do 2001: Basen funkcjonował jako popularne kąpielisko i miejsce rehabilitacji, przyciągając tłumy kuracjuszy i turystów.

— 1993: Basen został wpisany do rejestru zabytków.

— 15 września 2001: Basen zamknięto z powodu złego stanu technicznego.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Ciechociński Klub Sportowy CKS „Zdrój”

Stadion Sportowy CKS „Zdrój” działa w Ciechocinku od 1933 r. Służy jako baza treningowa  do rozgrywania meczów piłkarskich przez drużynę CKS Zdrój Ciechocinek. Położony jest między tężniami. Stadion składa się z boiska głównego (106x68 m) i boiska treningowego, a wzdłuż tężni znajdują się trybuny na 500 miejsc, szatnie i pomieszczenia gospodarcze. Obiekt wykorzystywany jest także do organizowania imprez kulturalnych i pikników.

Ciechociński Klub Sportowy Zdrój powstał 3 maja 1924 r. Obecnie gra w Klasie okręgowej, w grupie kujawsko-pomorskiej II. Klub istniał już w 1922 r. Założony został przez harcerzy i nosił nazwę: Harcerski Klub Sportowy. Janusz Umiński, w swoim przewodniku (Ciechocinek i okolice, Warszawa 1978) uznaje za datę założenia Klubu roku 1923. Możliwe, że lata 1922—1924 były okresem przekształcania i docierania się Klubu ciechocińskiego. Herb klubowy jest niebiesko-biały, przecięty wpół. Górna niebieska część zawiera biały szkic przedstawiający tężnie. Na dolnej białej połowie herbu widnieje napis „CKS ZDRÓJ”. Prezesem klubu w 2025 r. jest Janusz Matusiak, trenerami: Maciej Bartoszek i Tomasz Górecki. Siedziba stowarzyszenia znajduje się na ul. Tężniowa 6. Prezesem zarządu jest Mariusz Centkowski.

Do sukcesów klubowych należy zaliczyć awans do III ligi konińsko-włocławskiej w sezonie 1982/83, awans do III ligi gr. 2 w sezonie 2004/05. W Sezonie 2009/10 Zespół spadł z III do IV ligi. Zdrój Ciechocinek często był gospodarzem wyścigów kolarskich, zawodów pływackich oraz meczów towarzyskich z czołowymi drużynami z Ekstraklasy, w tym z Lechem Poznań, Orłami Górskiego, Zawiszą Bydgoszcz, Legią Warszawa i zespołem z Wilna.

Pierwszym prezesem „Zdroju” był Stanisław Tomaszewski. Piłka nożna skupiała w latach 20-tych XX w. najwięcej zawodników. Obok piłki nożnej działała sekcja palanta, lekkoatletyki, kolarstwa, tenisa zimowego i pływania. Początkowo Klub nie korzystał z subwencji. Sprzęt i stroje sportowe zawodnicy kupowali za własne pieniądze. Również wyjazdy na mecze były opłacane przez zawodników. Jedno z pierwszych spotkań w regionie odbyło się w Rypinie. Ciechociński Zdrój zagrał z Lechem. Klub nie prosperował w okresie okupacji niemieckiej (1939—1945). Uzdrowisko Niemcy zmienili w szpital dla żołnierzy.

W okresie międzywojennym aktywnie w Klubie działali Wacław Sawicki, Bronisław Godziemski, Eugeniusz Andryszewski, Janusz Paprocki, Janusz Hibner, Stefan Przybysz, Jan Janowczyk. W 1945 r., tuż po wojnie powstały trzy koła sportowe na terenie Ciechocinka: „Zryw”, „Siła” i „Gwardia”. Organizacje na przełomie lat 1947/48 połączyły siły tworząc CKS „Zdrój”. Pierwszym prezesem wybrano Wiesława Joachimowicza. Odbywały się zajęcia sekcji piłki nożnej, lekkiej atletyki, tenisa ziemnego i szachów.

Klub finansowany był przez Państwowy Zakład Uzdrowiskowy oraz Warzelnie Soli. W 1957 r. działały sekcje piłki nożnej, lekkiej atletyki, tenisa stołowego i ziemnego, podnoszenia ciężarów, boksu, szachów i pływania. W latach 1957—59 prezesem Klubu był Józef Zieliński, w okresie 1959—77 Józef Lotko i Janusz Smoliński.

Klub rozwijał się w latach późniejszych. Organizowały się sekcje siatkówki i kolarstwa. W latach siedemdziesiątych powstała sekcja hokeja na trawie. Mimo problemów finansowych z jakim borykał się sport ciechociński w latach 80-tych XX w., w sezonie 1983—1984 po zaciętej rywalizacji z drużyną Kujawiaka Włocławek piłkarze zajęli I miejsce w lidze konińsko-włocławskiej. Od 1995 r. drużyna Zdroju wystąpiła w IV lidze centralnej grupy północnej z drużynami woj. kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego i mazurskiego.

W latach 1992—1998 prezesem Klubu był Wojciech Wesołowski. W latach 1998—2000 Szczepan Bajesrki. W dniu 22 grudnia 2000 r. w sali Teatru Letniego odbyło się walne zebranie członków Ciechocińskiego Klubu Sportowego Zdrój na którym powołano nowy Zarząd. Prezesem CKS Zdrój został Janusz Zimny.

Na murawie ciechocińskiej doświadczenie piłkarskie zdobyło wielu sportowców grających w wyższych ligach. Obecnie klub występuje w V lidze okręgowej grupy 2.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Park Zdrojowy w Ciechocinku

Park Zdrojowy w Ciechocinku, założony w latach 1872—1875, to największy z czterech parków w uzdrowisku. Powstał na bazie ogrodu spacerowego wokół hotelu Karola Müllera. Projektantem był Hipolit Cybulski, a modyfikacje wprowadził Franciszek Szanior. Park słynie z bogatej roślinności, w tym rzadkich gatunków, oraz zabytkowych obiektów, takich jak Pijalnia Wód Mineralnych i Muszla Koncertowa.

Kluczowe informacje o Parku Zdrojowym:

— Powierzchnia: Około 19 hektarów.

— Projekt: Początkowo Hipolit Cybulski, z późniejszymi modyfikacjami Franciszka Szaniora.

— Roślinność: Ponad 140 gatunków drzew i krzewów, w tym klony, dęby, lipy, świerki, a także miłorząb dwuklapowy i tulipanowiec amerykański.

— Zabytki: Pijalnia Wód Mineralnych w stylu „szwajcarskim”, Muszla Koncertowa z 1909 roku, zaprojektowana w stylu zakopiańskim, Fontanna „Jaś i Małgosia”.

— Dąb szypułkowy „Konstanty”: Pomnik przyrody o wysokości 22 metrów i obwodzie 547 cm.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Orkiestra Zdrojowa Ciechocinka

Zespół instrumentalny na terenie uzdrowiska powstał w roku 1930, przy działającym wówczas amatorskim zespole T.D.Ś. „Lira”, jako jedna z sekcji artystycznych. Kierownikiem zespołu utworzonego z wychowanków miejscowej Szkoły Powszechnej był Kazimierz Karpecki — nauczyciel muzyki tejże szkoły.

Celem działalności zespołu było ożywienie życia kulturalnego w środowisku ciechocińskim w okresie międzywojennym w miesiącach poza sezonem leczniczym, czyli od października do maja. Zespół występował wtedy w antraktach sztuk teatralnych wystawianych przez sekcję teatralną T.D.Ś. „Lira”. Spektakle odbywały się w miejscowym teatrze. Zespół instrumentalny pod kierunkiem K. Karpeckiego miał często za zadanie tworzenie tła muzycznego, przy czym niejednokrotnie grywał w połączeniu z występami chóru mieszanego.

Okupacja hitlerowska w latach II wojny światowej wyłączyła Ciechocinek całkowicie z jakiegokolwiek życia kulturalnego.

W roku 1945 wznowiono koncerty. Z trzy osobowego zespołu, w ciągu 30 lat powstała orkiestra licząca 30-osobową grupę artystów.

W roku 1975 zespół obchodził XXX-lecie działalności. Wszystkie zapiski związane z działalnością zespołu były zapisywane w kronice.

Dziś orkiestrę tworzą głównie muzycy z Torunia. Kierownikiem Orkiestry Zdrojowej jest Waldemar Urbański. Orkiestra przyciąga wielu miłośników muzyki. Muzycy udowodnili, że potrafią zagrać na wszystkim. Jeden z artystów zagrał na papierze ściernym podczas koncertu w Parku Zdrojowym w Ciechocinku, który miał miejsce w maju 2023 r. Orkiestra gra Johanna i Josefa Straussów, repertuar z salonów XIX wiecznej Europy, muzykę operetkową oraz znane utwory z filmów.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Kościół w Piotrkowie Kujawskim św. Jakuba - galeria

 

Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka

Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka powstało w roku 1906 z inicjatywy dr. Leonarda Lorentowicza, który widział potrzebę stworzenia instytucji zaznajamniającej ogół społeczeństwa z urządzeniami i walorami leczniczymi Zakładu Zdrojowego i starającej się o uprzyjemnienie kuracjuszom pobytu w zdrojowisku.

Statut Towarzystwa został zatwierdzony w 1907 r. Członkowie zbierali się na narady 3 razy podczas sezonu letniego w celu przdyskutowania zaistniałych problemów. Uchwały podejmowane w czasie narad były respektowane (w miarę możliwości) przez zarząd Zakładu Zdrojowego i miały wpływ na kierunek gospodarki w Ciechocinku. Działalność Towarzystwa polegała także na organizowaniu koncertów i wieczorów tanecznych. Zorganizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka biblioteka nowości była wzorem zarówno pod względem organizacji jak i dorobku książek.

W roku 1914 stowarzyszenie emitowało nawet bony pieniężne, które honorował zakład zdrojowy.

W okresie międzywojennym Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka organizowało koncerty, bale, loterie itp. Zrzeszało wszystkich ciechocińskich lekarzy i sympatyków uzdrowiska. Blisko współpracowało z Polskim Towarzystwem Lekarskim oraz Towarzystwem Dramatyczno-Śpiewczym „Lira”.

Po II wojnie światowej reaktywowano Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka dopiero w 1965 r. Prezesem został E. Sury — dyrektor P.P. „Uzdrowisko Ciechocinek”. Od 1971 r. funkcję tę objął dr Cyprian Sadowski.

Towarzystwo w 2023 r. podczas zebrania wręczało medale i statuetki zasłużonym działaczom, promującym nadwiślańskie uzdrowisko.

Spotkanie odbyło się w dniu imienin założyciela Leonarda Lorentowicza. Medale są wręczane od ponad 60 lat — mówił prezes TPC Marian Gawinecki. Towarzystwo istniejące od 1906 r. skupia dziś 115 członków i ponad 30 działaczy wspierających. W 2023 r. statuetkę otrzymał Marcin Zajączkowski, prezes Uzdrowiska Ciechocinek S.A. Odznakę honorową otrzymał prof. Szymon Kubiak i prof. Zygmunt Wiatrowski. Medale otrzymali: Katarzyna Bigosińska, Waldemar Gmiński, Dariusz Król i Tomasz Madajczyk.

W dniu 12 maja 2025 r. w Centrum Konferencyjnym Hotelu Austeria w Ciechocinku odbyło się walne zebranie sprawozdawczo — wyborcze Towarzystwa Przyjaciół Ciechocinka, które w 2026 r. obchodzić będzie jubileusz 120-lecia swojej działalności. W trakcie Walnego Zgromadzenia, uczestnicy wysłuchali prelekcji Janusza Piotra Wyrąbkiewicza, członka TPC, który przygotował prezentację fotograficzną i podzielił się wrażeniami z wyprawy w wysokie Himalaje w 2024 r. Podczas zebrania wybrano nowe władze stowarzyszenia na kadencję 2025—2029. Prezesem TPC został wybrany na kolejną kadencję Marian Gawinecki.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Towarzystwo Dramatyczno-Śpiewcze „Lira” w Ciechocinku

Pierwsze przedstawienie „Teatru Ochotniczego” w uzdrowisku odbyło się w lipcu 1853 r. Zespół amatorski z Ciechocinka wystąpił wówczas z dwiema sztukami Józefa Korzeniowskiego — „Panią Kasztelanówną” i „Janem czyli uczniem miłości”.

W okresie międzywojennym powstało w Ciechocinku Towarzystwo Dramatyczno-Śpiewcze „Lira”. Był to rok 1930. Stowarzyszenie patronowało licznym i ambitnym poczynaniom członków sekcji teatralnej i muzycznej. Wystawiało między innymi „Radców Pana Radcy” — Michała Bałuckiego, „Karpackich górali” — J. Korzeniowskiego, „Lekkomyślną siostrę” — W. Perzyńskiego, „Noc Listopadową” — St. Wyspiańskiego. Z. Mrożek w swojej publikacji o jubileuszu Teatru Toruńskiego („Przegląd Teatralny”, rok 1975) wymienia 16 sztuk teatralnych wystawianych przez sekcję teatralną Towarzystwa Dramatyczno-Śpiewczego „Lira” z Ciechocinka.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Teatr Letni w Ciechocinku

Teatr Letni w Ciechocinku to drewniany budynek wzniesiony w 1890/1891 r. w stylu secesji szwajcarskiej. Zaprojektowany przez Adolfa Schimmelpfenniga, pierwotnie mieścił 240 miejsc i 6 lóż. W 1839 r. zarząd warzelni soli przystosował budynek do przedstawień. Obiekt składał się z garderoby i sceny, służył również jako sala balowa. W 1843 r. w Teatrze grał zespół Kajetana Nowińskiego, występ miało też kilkakrotnie Towarzystwo Józefa Gaweckiego z Włocławka oraz inne trupy z różnych miejscowości. Po zniszczeniu teatru w 1855 r. wzniesiono nowy obiekt ze stajni. Powiększono stare garderoby i dodano dwie nowe. Za datę powstania teatru przyjmuje się jednak rok 1890. Wówczas w Ciechocinku obiekt zaprojektował architekt Schimmelpfennig. Był to budynek drewniany.

W 1901 r. teatr został rozbudowany, dobudowano murowaną scenę i zaplecze, balkon oraz dwie dodatkowe loże. W teatrze występowało wielu znanych aktorów, m.in. Juliusz Osterwa, Stefan Jaracz, Mieczysław Fogg. Po II wojnie światowej teatr podupadł i w 1969 r. został zamknięty. Po remoncie, trwającym do 1998 r., teatr został ponownie otwarty i odzyskał dawną świetność. Dziś Teatr Letni jest jednym z trzech tego typu obiektów w Europie i jedynym w Polsce, służąc jako scena dla przedstawień teatralnych, koncertów i wystaw.

W teatrze ciechocińskim grywały zespoły: Aleksandra Carmantranta, Bolesława Kremskiego, Anastazego Trapszo, Edmunda Rygiera, Felicjana Felińskiego i wiele innych. Wystawiano najczęściej komedie i farsy. Wśród mieszkańców cieszyły się także sztuki Niemcewicza, Fredry, Korzeniowskiego, Perzyńskiego, grane było również „Wesele” Wyspiańskiego.

Przełom XIX i XX w. przyniósł nowy repertuar. Scena ciechocińska grała operetki: „Piękna Helena”, „Baron Cygański”. Teatr działał w okresie międzywojennym i po wojnie. Spektakle odgrywali artyści toruńscy i bydgoscy, na scenie pojawiały się orkiestry. Życie kulturalne kwitło.

Krótka historia w punktach:

— 1891: Budowa Teatru Letniego w Ciechocinku według projektu Adolfa Schimmelpfenniga.

— Początek XX wieku: Rozbudowa sceny, dodanie balkonu i loż.

— Dwudziestolecie międzywojenne: Popularność teatru, występy znanych artystów, m.in. z Warszawskich Teatrów Rządowych.

— Lata powojenne: Stopniowy upadek teatru, zły stan techniczny.

— 1969: Zamknięcie teatru z powodu złego stanu technicznego.

— 1984: Teatr zostaje wpisany do rejestru zabytków.

— 1998: Otwarcie po remoncie i odzyskanie dawnej świetności.

— Współczesność: Teatr Letni pełni rolę ważnego ośrodka kulturalnego w Ciechocinku.

Teatr Letni w Ciechocinku nadal działa. Repertuar teatru jest bardzo bogaty. W sierpniu 2025 r. grane będą trzy koncerty: Koncert Andre Z Zespołem, Mateusz Ziółko SOLO w Ciechocinku, Od Opery do Musicalu. Odegrane będą spektakle: Inez & Gwiazdy Cygańskiego Taboru i Show taneczne, Katarzyna Piasecka — Program stand-up comedy, Zdolne do wszystkiego — spektakl komediowy, Małżonkowie — komedia gwiazdorska, Będzie Pani zadowolona! — nowa komedia o romansach i remontach, Ślub doskonały: I że Cię nie opuszczę aż do śmierci, Król i Caryca — Teatr Klasyki Polskiej, Krzysztof Hanke: Śmiesznie już było w Ciechocinku. A także wystąpią: Piotr Bałtroczyk Stand-up, i spektakl Żona do adopcji.

Bogaty repertuar zapowiada teatr także jesienią. We wrześniu 2025 r. będzie można obejrzeć Koncert operetkowo-musicalowy „Usta milczą, dusza śpiewa”, zagra Don Vasyl i Gwiazdy Cygańskiej Pieśni, Grażyna Łobaszewska & Ajagore. A w październiku Król i Caryca, Krzysztof Hanke: śmieszne już było, Mateusz Ziółko, Zdolne do wszystkiego i Pop Opera — od Opery do Musicalu.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025. 

Fabryka soli w Ciechocinku

W 1824 r. prawa do terenów solnych, znajdujących się w rękach Konstantego Leona Wolickiego, zostały scedowane na rzecz rządu. Wolicki zawarł z Komisją Rządową Przychodów i Skarbu (reprezentowaną przez ministra Franciszka Ksawerego księcia Druckiego-Lubeckiego) kontrakty na wystawienie budynków i urządzeń zakładu warzelnianego oraz na warzenie soli. Prace projektowe i dozór nad budową zostały powierzone inżynierowi górniczemu, profesorowi Instytutu Górniczego we Fryburgu i Akademii Górniczej w Kielcach, Jacobowi Graffowi. W tym samym roku ruszyły prace budowlane przy ujęciach solanki, tężniach oraz budynkach warzelni. Warzenie soli spożywczej na skalę przemysłową rozpoczęto w 1832 r. Jej pozyskiwaniu towarzyszyło powstanie uzdrowiska bazującego na walorach leczniczych produktów ubocznych warzenia solanki (szlamu i ługu kąpielowego). Pierwsze łazienki lecznicze urządzono w 1836 r. w miejscowej karczmie, właściwości tężni jako inhalatorium odkryto natomiast w poł. XIX w. W 1866 r. doprowadzono do warzelni bocznicę kolejową, prowadzącą od nowo powstającej linii z Aleksandrowa Kujawskiego do Ciechocinka (oficjalne otwarcie linii w 1867 r.).

Po odzyskaniu niepodległości, w 1918 r. warzelnię przejęło państwo polskie. W latach 1931—1932 w obrębie Parku Zdrowia (powstałego według koncepcji kierownika ćwiczeń fizycznych dra Tadeusza Chrapowickiego), na terenie między tężniami wybudowano rozległe założenie o funkcjach przyrodo-leczniczych, składające się z otwartego basenu solankowego, plaż, boiska, placów do ćwiczeń, gier i zabaw ruchowych. Projektowanie i budowę powierzono arch. Romualdowi Guttowi oraz inż. Aleksandrowi Szniolisowi.

W 1926 r., źródło, z którego do dziś pozyskuje się solankę na potrzeby lecznicze i produkcyjne, zostało obudowane fontanną w kształcie grzybka, zaprojektowaną przez Jerzego Raczyńskiego. Obecnie, produkcja soli odbywa się w oparciu o zabytkowe urządzenia i przy zastosowaniu pierwotnej metody. Najstarsze, jak tężnie nr 1 i nr 2, pochodzą jeszcze z pierwszego okresu funkcjonowania warzelni. Młodsze, jak zestawy panwiowe, czy ujęcie solanki — z przełomu XIX — XX w. Współczesne zmiany w stosunku do historycznego ustroju technicznego nastąpiły jedynie przy instalacjach pompowania i przesyłania solanki. Dawne systemy tłoczące solankę napędzane maszynami parowymi i wiatrakami zostały zastąpione pompami o napędach elektrycznych.

Zespół znajduje się na rozległym terenie, w części północnej Ciechocinka. Tężnie ulokowano na piaszczystym wyniesieniu, aby ochronić je przed wylewami Wisły, dłuższymi osiami poprzecznie do dominujących kierunków wiatrów. Dwie pierwsze tężnie, budowane w latach 1824—1833, zostały względem siebie ustawione równolegle. Tężnię nr 3 z 1859 r. ustawiono skośnie w stosunku do dwóch poprzednich, zamykając od północy przestrzeń między tężniami.

Tężnie to wielkie budowle drewniane, wzniesione na planie wydłużonych prostokątów. Głównym elementem konstrukcyjnym tężni jest drewniany szkielet, w postaci rzędu kozłów, ustawionych nad zbiornikiem stężonej solanki. Całość spoczywa na palach zagłębionych w gruncie, jak ma to miejsce w tężniach nr 1 i 2, bądź na kamienno-ceglanej podmurówce — w tężni nr 3. Szkielet wypełniony jest wiązkami tarniny. Na szczycie tężni znajdują się korytka, z których poprzez zawory następuje równomierny wyciek solanki na tarninę.

W przestrzeni pomiędzy tężniami znajdują się budynki powiązane z pozyskiwaniem i transportem solanki: drewniana obudowa ujęcia nr 17, hydrofornia i niewielki drewniany rezerwuar solanki oraz zdegradowany obecnie park z lat 30. XX w. o funkcjach sportowo-wypoczynkowych, którego centralną część zajmuje będąca w ruinie modernistyczna pływalnia.

Na terenie warzelni, w centralnej części placu wewnątrzzakładowego, znajdują się dwa rezerwuary mocnej solanki (dosyconej na tężniach). Są to budowle o drewnianej konstrukcji, wzniesione na planie prostokąta, jako wyniesione ponad poziom gruntu zbiorniki, wsparte na rzędach słupów. Gromadzoną solankę od wpływów zewnętrznych chroni nakrycie dwuspadowym dachem.

Z czterech budynków warzelnianych do czasów współczesnych przetrwał jedynie budynek nr 4. Jest to wzniesiony na planie litery L, murowany budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. Przy budynku, od strony ściany północno-wschodniej, znajdują się dwa wysokie murowane wolnostojące kominy. We wnętrzu budynku pierwotnie umieszczono cztery zestawy do produkcji soli warzonej panwiowej, składające się z podgrzewacza solanki i panwi ogniowej. Obecnie w celach produkcyjnych wykorzystywany jest tylko zestaw nr 1 (zestawy nr 2 i 4 pozostają nie używane, nr 3 został rozebrany). Podgrzewacze solanki i panwie posiadają formę prostopadłościennych kadzi z blachy stalowej, ustawionych nad kanałami grzewczymi.

Z budynkiem warzelni pozostaje zespolony magazyn soli (z przeł. XIX — XX w.) o konstrukcji ryglowej, z ceglanym wypełnieniem ścian, nakryty dwuspadowym dachem. W jego zachodniej ścianie znajdują się wrota do pomostu ładowniczego (dawniej przy torze bocznicy kolejowej).

W budynkach warzelni i magazynu zachował się system transportu zakładowego z 1905 r. w postaci jednoszynowej kolejki wiszącej, przeznaczonej do przewozu soli z warzelni na suszarnie i do magazynu.

Najdotkliwszą luką w historii miasta jest nieznany tutaj biogram przedsiębiorcy, budowniczego ciechocińskiej saliny — Konstantego Leona Wolickiego. Mikołaj I Romanow skonfiskował cały jego majątek, odebrano mu prawa obywatelskie, zerwano z nim kontrakt o budowie zakładów warzelnianych w Ciechocinku, które w roku 1831 były już w zasadzie ukończone oraz kontrakt drugi, gwarantujący mu „warzenie soli z wody słonej wytryskującej ze źródeł w Ciechocinku i Słońsku”. Budowniczy ciechocińskiej fabryki soli spoczywa w krypcie kościoła w Cieślinie pod Olkuszem. Wizjoner, organizator wielu gałęzi przemysłu Królestwa Polskiego, to postać w Polsce niedoceniona, przemilczana i wymazana z kart historii z przyczyn politycznych. Nawet nie wiemy, jak wyglądał, ponieważ portret, jaki wykorzystywany od 2018 r. w Ciechocinku, jest jedynie domniemaną wizją artysty. Także daty urodzin i śmierci Wolickiego są powielane błędne.

 

Konstanty Wolicki, oprócz budowy fabryki soli w Ciechocinku, zajmował się jednocześnie wieloma zadaniami strategicznymi dla Królestwa Polskiego, przede wszystkim handlem solą kamienną i stworzeniem żeglugi na Wiśle.

Podobnie zasługi księcia Franciszka Ksawerego Druckiego — Lubeckiego w odważnym i konsekwentnym procesie budowania potęgi solowarstwa w Ciechocinku dopominają się większej uwagi badaczy i popularyzatorów. Dr Mariusz Głuszko w książce „Wielcy niedocenieni: Franciszek Ksawery Drucki Lubecki i cud gospodarczy Królestwa Polskiego” napisał:

„W polskiej historii cenimy głównie bohaterów, którzy odnieśli zwycięstwo na polu bitwy lub polegli na polu chwały. Nie cenimy szczególnie tych, którzy siłę państwa widzieli w rozwoju gospodarczym”. Książę Drucki — Lubecki był inicjatorem powołania Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (1825) i Banku Polskiego, na utworzenie którego 29 stycznia 1828 r. car Mikołaj I podpisał dekret. Bank zajął się finansowaniem najważniejszych inwestycji w Królestwie: tak rozpoczęła się potęga Starachowic, Dąbrowy Górniczej, Żyrardowa, zbudowano Kanał Augustowski, budowano drogi, sfinansowane zostały Zakłady Warzelniane w Ciechocinku.

Uwzględniając kierunki wiejących wiatrów w ciechocińskiej dolinie i warunki terenowe, związane z ówczesną zabudową olenderską, Humboldt wskazał, gdzie należałoby pobudować tężnie i jak je orientować. Zalecił wcześniejsze nasadzenie plantacji tarniny. Nie tylko dokonał oceny kosztów budowy poszczególnych obiektów i urządzeń, ale poczynił obliczenia, dotyczące rentowności produkcji soli. Za konieczne uznał ujarzmienie wód powodziowych Wisły, wskazał lokalizację i parametry dwóch wałów przeciwpowodziowych, niezbędnych dla ochrony fabryki. Zaproponował wykup terenów kościelnych oraz działki Johanna Mielke pod budowę warzelni soli. Należy podkreślić, że tereny te rzeczywiście zostały wykupione ponad 30 lat później, co świadczy o znajomości raportu Humboldta przez projektanta i budowniczego zakładów warzelnianych, Johanna Jacoba Graffa.

Friedrich Küster w roku 1798 prowadził odwierty w miejscach wskazanych przez Humboldta, w pobliżu źródeł, które eksplorował już wcześniej Reichert/Reichardt.

Mapa dokumentacyjna, jaka znajduje się w zasobach przedsiębiorstwa „Uzdrowisko Ciechocinek SA” zawiera lokalizację odwiertu, w okolicy dzisiejszych kortów tenisowych na terenie Parku Zdrojowego. Küster proponuje lokalizację gradierni na wyniesieniu w Wołuszewie. Graff i Wolicki rzeczywiście ulokowali w tym właśnie miejscu tężnie, które działają i wzbudzają podziw ekspertów po dziś dzień. Küster powtórzył za Humboldtem posadowienie warzelni soli na wzgórzu słońskim oraz polecił pogłębienie Bierawy, aby można było łodziami dogodnie transportować wytworzony produkt drogą wodną.

Humboldt napisał: Reichert za pomocą małej gradierni udowodnił, że słońską solankę można z powodzeniem zatężyć.

W liście do cara Aleksandra I (22 maja 1825) Wolicki pisze o efektach prac Reicherta/ Reichardta:" W tym celu zaczęto budowę szybu (studni), okrągłego murowanego, tężni do tężenia wody, sprowadzono panwie, mające służyć do wygotowywania stężonej solanki, w celu warzenia soli”.

Kiedy w latach 1802—1803 David Gilly przygotował Mapę Specjalną Południowych Prus, obejmującą tereny Królestwa Polskiego włączone do Prus w wyniku II rozbioru, znalazły się na niej także Słońsk i Ciechocinek. W okolicy południowego krańca dzisiejszego Parku Zdrojowego zaznaczono na niej obiekt, podpisany jako verfallene Saltz Kothe, co tłumacząc na język polski z dolnoniemieckiego znaczy „zniszczona warzelnia soli”.

W 1805 r. Alexander von Mielęcki kontynuował wiercenia w Słońsku i Ciechocinku. Ostatni odwiert był skuteczny, jednak prace zostały przerwane nagle z powodu zwycięstwa Napoleona nad Prusami w roku 1806. Raporty Mielęckiego także zachowały się w archiwach niemieckich, aktualnie pracuje nad ich opracowaniem prof. Hülsenberg. Wiemy, że projekt założenia fabryki soli w Ciechocinku powstał na bazie właśnie tychże wydajnych źródeł, które udało się odkryć Mielęckiemu. Pisze o tym Konstanty Leon Wolicki do cara Aleksandra:

„Roboty w Ciechocinku zacząłem od wynalezienia pomp przez Prusaków zabitych, a na karcie mojej oznaczonych. Odkryłem dwie na gruncie skarbowym w Słońsku i jedną w Ciechocinku, które z powodu wtargnięcia Francuzów nie były dokończone; zapuściłem świder w Nr. 2 na mojej karcie oznaczony”.

Konstanty Leon Wolicki wszelkie roboty wiertnicze rozpoczyna zatem już w roku 1823, wyraźnie orientując się na odwierty oraz budowy zaawansowane już przez Mielęckiego: „Szyb ten dokładnie wyegzaminowany znalazłem, iż podług wszelkich prawideł najporządniej był rozpoczęty. Jest w bliskości niego drugi, już zalazły, jeszcze za Stanisława Augusta zaczęty i także dla napływu zaskórnych wód zaniechany”.

Budowa kompleksu fabryki soli pod kierownictwem technicznym Graffa i zarządem Wolickiego rozpoczęła się oficjalnie 4 lipca 1824 r., a poprzedzona była dwoma kontraktami z 10 czerwca 1824 r., po wielu wcześniejszych, datowanych na rok 1823 przygotowaniach, zakupach i ustaleniach. Pod warzelnię zajęto tereny Wołuszewa i Słońska. Pod tężnie — w większości tereny Wołuszewa oraz część Ciechocinka. Plantację cierni ulokowano w Ciechocinku, częściowo w Wołuszewie i Słońsku. Przejmowanie gruntów od osadników odbywało się drogą wykupu lub przeniesienia w inne miejsce. Pod budowę infrastruktury warzelni wykorzystano także w całości grunty byłego probostwa słońskiego wraz z cmentarzem.

Budowę obiektów zakładów warzelnianych kończono w 1830 roku, jednak brakowało jeszcze tarniny na wypełnienie gradierni. Przygotowania, zmierzające do prawidłowego uruchomienia zakładu, zostały przerwane z powodu nieszczęśliwych dla Słońska i Ciechocinka, ale przede wszystkim dla Wolickiego i Druckiego Lubeckiego, skutkami powstania listopadowego.

Przejście i stacjonowanie tysięcy żołnierzy na terenie warzelni i wokół tężni spowodowało ogromne zniszczenia i straty materialne.

Konstanty Leon Wolicki, budowniczy fabryki soli, wskutek udziału w powstaniu listopadowym został pozbawiony całego majątku i praw obywatelskich. Produkcję soli rozpoczęto 21 października 1832 roku. Dnia 1 lutego 1833 roku zakład w Ciechocinku został oddany pod zarząd Banku Polskiego.

 

Źródło: B. Grabowski, Ciekawostki historyczne o Ciechocinku, Kruszwica 2025.