Stary cmentarz żydowski – inowrocławski Kirkut

Początek cmentarza przy ul. Studziennej/Zofiówce sięga około XIII w. może XIV. Najstarszy znany nagrobek pochodzi z 1591 r. Inskrypcja na kamieniu nagrobnym głosiła: Israel wzniósł się do Wiekuistego w 12 miesiącu 5351 r. Jego duch żyje wśród ludzkości. Ostatnie pochówki miały miejsce około 1886 r. Tutaj spoczywa najwybitniejszy przedstawiciel inowrocławskiej społeczności żydowskiej, wywodzący się z rodu Levy’ch Michał (1807-1879), twórca potęgi finansowej rodziny, ale i sprawca rozwoju ekonomicznego miasta i regionu. O jego zasługach mówiła inskrypcja nagrobna, co wyjątkowe napisana w języku polskim, a nie hebrajskim czy niemieckim jak na innych grobach.

Zachowane fragmenty macew ze Starego Cmentarza, przerobione przez Niemców w czasie II wojny światowej na płyty chodnikowe, tworzą upamiętnienie na cmentarzu komunalnym przy ul. Marcinkowskiego. Zostały one w czasie Ii wojny światowej wykorzystane do ułożenia nawierzchni przed siedzibą Rejencji Inowrocławskiej. Plac przed urzędem wyłożono 1686 płytami piaskowca wyciętymi z macew, drogi dojazdowe i chodniki ułożono z marmurowej, bazaltowej, piaskowcowej, granitowej kostki brukowej, na której wprawne oko zauważyło hebrajskie litery. Chodnik zlikwidowano dopiero w 2011 r., 66 lat po zakończeniu wojny.

Pamięci Michała Levy’go poświęcona była także, ufundowana przez Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu, tablica pamiątkowa głosząca w języku niemieckim: „Ku pamięci Michała Leve’go ur. 12 sierpnia 1807 r., zm. 30 stycznia 1879 r. w uznaniu jego bezinteresownej działalności i jego zasług około rozwoju przemysłu funduje Powiat Inowrocławski”. 

Tablica umieszczona w 1899 r. na nieistniejącej dzisiaj siedzibie starostwa, później biurze rodziny Levy’ch przy ul. Dworcowej.

Źródła: Informator, Żydzi w Inowrocławiu, oprac. M. Woźniak; Dzieje Inowrocławia, red. M. Biskup, tomy 1-2, Warszawa-Toruń 1978/1982; Inowrocławski Słownik Biograficzny, red. E. Mikołajczak tomy 1-4, Inowrocław 1991-2000; T. Łaszkiewicz, Żydzi w Inowrocławiu w okresie międzywojennym (1919-1939), Inowrocław 1997; Z. Pakuła, Chawerim, Poznańscy Żydzi, Poznań 2018; S. Simon, Żydzi inowrocławscy za czasów Księstwa Warszawskiego, Inowrocław 1939 r., Zbiory Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu.