Przemysł w Kruszwicy po II Wojnie Światowej

W latach 60tych XX wieku, Kruszwica należała do wysoko uprzemysłowionych miast. W 1960 r. w przemyśle pracowało 49,1 % ogółu zatrudnionych w Kruszwicy. Rozszerzenie ogółu potencjału przemysłowego miasta nastąpiło wskutek oddania do użytku Kujawskich Zakładów Przemysłu Tłuszczowego, a ponadto w związku z modernizacją i rozbudową cukrowni „Kruszwica”, Kujawskiej Wytwórni Win i szeregu drobniejszych zakładów przemysłowych.

Na terenie miasta czynna była: Cukrownia „Kruszwica”; Kujawska Wytwórnia Win; Zakłady Młynarskie; Kujawskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego; Zakład Mleczarski – Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska; Zakład mechaniczny Inowrocławskich Zakładów Metalowych Przemysłu Terenowego; Spółdzielnia Pracy Budowlano-Montażowa; Piekarnia Mechaniczna Powszechnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”; Młyn Gospodarczy należący do Rejonowego Przedsiębiorstwa Młynów Gospodarczych w Mogilnie.

I Cukrownia Kruszwica

Cukrownia jest najstarszym zakładem przemysłowym znajdującym się na terenie Kruszwicy. Zbudowano ją w 1881 r. jako spółkę akcyjną okolicznych właścicieli ziemskich. W 1945 r. władze polskie przejęły niezniszczoną wojną cukrownie, została upaństwowiona. Już w 1946 r. rolnicy zaczęli obsiew pól burakiem cukrowym. Obsiano 3883 ha, wyprodukowano 6186 ton cukru białego. W roku 1954 plantacje objęły 7610 ha. W roku 1960 uzyskano 27729 ton cukru białego.

W latach 1945-1960 nastąpiła rozbudowa cukrowni w wyniku poważnych inwestycji. Zbudowano magazyn cukru, budynek segregacji cukru z pakownią, zmodernizowano kotły i pompy, garaż, rozbudowano biura. Ponad to wybudowano dom mieszkalny dla 8 rodzin, hotel robotniczy na 190 łóżek, uruchomiono przedszkole i wybudowano świetlicę z salą kinową.

II Wytwórnia Win

Kujawka Wytwórnia Win była najstarszą winiarnią owocową w Polsce. Założona została w r. 1920 przez Henryka Makowskiego. Dzięki doskonałej bazie surowcowej i taniej sile roboczej , a także nieprzeciętnej żyłki do interesów pana Makowskiego, zakład produkcyjny bardzo szybko się rozwijał. Osiągał przeciętnie 300 tys. litrów rocznie. W okresie przedwojennym produkowano 30 gatunków win, miodów pitnych i soków owocowych.

W 1945 roku oddano do użytku nowy budynek produkcyjny, następnie wybudowano nową kotłownię, budynek socjalny, warsztaty, garaże i świetlicę. W 1955 r. siłownię zamieniono na kupażownię i filtrownię. Dalszą rozbudowę i modernizację zakładu rozpoczęto w r. 1958, oddając do użytku tankownię o pojemności 1230 tys. litrów, dom mieszkalny dla 18 rodzin, sieć wysokiego napięcia, własne ujęcie wody. Wymieniono także instalacje elektryczne, parowe i wodne.

W latach 60tych asortyment produkowanych win obejmował 4 wina markowe: miód „Piast”, wino „Kahor”, „Kujawskie” i „Vinum Bonum” oraz wina popularne: czerwone i białe wytrawne, półwytrawne, półsłodkie, słodkie, wermut owocowy i gronowy oraz gronowe słodkie.

„W przyszłości przewiduje się rozbudowę wytwórni oraz zmianę profilu produkcji. Oprócz win zakład produkować będzie nektary owocowe oraz warzywa” - planował zarząd Wytwórni Win w Kruszwicy w 1960 r.

III Młyn w Kruszwicy

Młyn wybudowany został w 1925 r. przez towarzystwo produkcyjne pod nazwą „Zakłady Rolniczo-Przemysłowe w Kruszwicy”. Był to obiekt o zdolności przerobowej 35 ton na dobę, o napędzie parowym przy pomocy lokomobili o mocy 150 KM. W produkcji przeważał przemiał żyta na mąkę handlowa i dla wymiany na zboże dla okolicznej ludności rolniczej. W mniejszych ilościach przerabiano pszenicę (około 25 %) oraz jęczmień na kaszę i śrut.

Tak jak większość zakładów w 1945 r. w Kruszwicy i Młyn został przejęty przez państwo. Doszło do rozbudowy zakładu i produkcji. Młyn otrzymał napęd elektryczny, a prace wyładunkowe zboża i przetworów w magazynie zostały zmechanizowane, co przyczyniło się do zwiększenia wydajności produkcyjnej zakładu do 71 ton na dobę. W 1957 r. wybudowany został magazyn na przetwory zbożowe o pojemności 800 ton. W ostatnich latach młyn przeszedł na wyłączny przemiał pszenicy, pochodzącej w 75 % z importu.

W 1961 r. oddano do użytku dom socjalno-administracyjny, do którego weszły pomieszczenia:stołówka, łaźnia, szatnia i świetlica.

„Przewiduje się w przyszłości przebudowę młyna do zdolności przerobowej 100 ton na dobę, z możliwością produkcji kilku asortymentów mąki, przy wewnętrznym pneumatycznym transporcie” - planował zarząd kruszwickiego Młyna.

IV Kujawskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego

Zakład wybudowany został w ramach Planu 6-letniego w latach 1952 do 1956. W tamtych latach, był to nowoczesny zakład, posiadał duże możliwości rozwoju. Zakład pomyślany był jako pełny kombinat przetwórstwa tłuszczów roślinnych w oparciu o takie surowce, jak olej rzepakowy, palmowy i sojowy. W pierwszym etapie wybudowano silos, tłocznie i ekstrakcję, pozwalające na wytworzenie jedynie oleju surowego. W 1962 roku zostały oddane: rafineria, utwardzalnia i margarynownia. Obok oleju i margaryny, zakład wytwarzał produkt uboczny – śrut, stanowiący główny komplement pasz treściwych. Położenie nad jeziorem Gopłem oraz możliwość kooperacji w zakresie energii parowej z położoną w sąsiedztwie cukrownią sprzyjał dalszemu rozwojowi zakładu.

Z przemysłu rolno-spożywczego działały jeszcze na terenie Kruszwicy mniejsze zakłady jak: mleczarnia, młyn gospodarczy – wybudowany około 1900 r., który w 1956 otrzymał nowe kompletne urządzenie, piekarnia mechaniczna Powszechnej Spółdzielni Spożywców, wybudowana w 1956 r., oraz rzeźnia miejska, użytkowana wówczas przez Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”.

Z przedsiębiorstw przemysłowych innych branż pracowały w Kruszwicy dwa małe zakłady: zakład mechaniczny należący do Inowrocławskich Zakładów Metalowych przemysłu Terenowego, pracował w starych pomieszczeniach poprywatnych przy ul. Zamkowej, oraz Spółdzielnia Pracy Budowlano-Montażowa.

Większość zakładów przemysłowych położona była w części północno-zachodzniej, bezpośrednio nad Gopłem przy drodze i linii kolejowej Inowrocław-Kruszwica. Znajdowały się tam: Cukrownia, Kujawskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego i Zakłady Młynarskie. W bezpośrednim sąsiedztwie zlokalizowane były: rzeźnia, zakład mleczarski i piekarnia. W południowo-zachodniej części miasta, również nad jeziorem Gopłem, znajdowały się: Kujawska Wytwórnia Win, młyn gospodarczy oraz zakład mechaniczny.

V Drobna wytwórczość

W Kruszwicy w okresie międzywojennym było 12 prywatnych rzeźników (warsztatów i sklepów) i 7 piekarzy. W latach 60tych stały tylko dwie masarnie i dwie piekarnie spółdzielcze, w tym jedna duża – mechaniczna.

Kruszwica posiadała rozwiniętą sieć rzemieślniczą. Pracowały 2 warsztaty kołodziejskie, 3 kowalskie, 3 mechaniczne warsztaty, 2 tapicerskie, 2 galanteryjne, 1 cukiernik, 3 zakłady fryzjerskie (spółdzielcze), 2 szewskie i 8 krawieckich.

*Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie publikacji: W. Maksymowicz, Rozwój gospodarczy w Kruszwicy, Toruń 1965.