Wybrane zabytki architektury Brześcia Kujawskiego cz. 2 budynki sakralne

Kościół farny, spełniający rolę parafialnego, usytuowany jest w południowo-wschodniej części miasta. Jest to budynek murowany, orientowany, trzynawowy z wydzielonym prezbiterium, o układzie halowym. Budowę kościoła w stylu gotyckim zainaugurował książę kujawski Kazimierz w II połowie XIII w. Ostatecznie prace budowlane dobiegały końca prawdopodobnie po roku 1332. Fara brzeska ulegała częstym kataklizmom. I tak w 1556 r. kościół nawiedzony przez pożar uległ poważnym zniszczeniom. Odbudowany, zostaje ponownie spalony i zniszczony około 1657 r., tym razem przez wojsko szwedzkie. Po tym zniszczeniu przez długi okres, bo aż 53 lata stoi pozbawiony dachu i sklepienia. Dopiero około 1710 r., staraniem archidiakona włocławskiego Tomasza Niemrzy, przystąpiono do odbudowy. Jednak już w 1806 r. kościół zostaje zamknięty ponieważ istnieje niebezpieczeństwo zawalenia się sufitu. Z powodu braku funduszów na remont, zostaje sklasyfikowany jako nadający się do rozbiórki i wystawiony na licytację. Po różnych kolejach losu dostaje się znowu w ręce parafii. Około 1812 r. wojska francuskie stacjonujące w Brześciu w czasie pochodu na Moskwę zamieniły go na magazyn. 

W 1819 r. ówczesny proboszcz parafii ks. Benedykt Cynka przystąpił do odbudowy zrujnowanego kościoła. Do roku 1830 wykonano wiele poważnych prac. Cały kościół pokryty został nowym dachem, odrestaurowano mury, okna, drzwi, a we wnętrzu ołtarze, ambony, ławki i podłogę.

Jak większość zabytkowych budowli w Polsce, tak i fara w Brześciu Kujawskim zniszczona pożarami, zeszpecona częstymi przeróbkami, zatraciła całkowicie swoje pierwotne cechy gotyckiej świątyni. Toteż w 1908 r. z inicjatywy ks. Stefana Kulińskiego przystąpiono do restauracji. Pierwszy etap prac obejmował badania konserwatorsko-architektoniczne zewnątrz i wewnątrz kościoła. Na fachowe podjęcie prac przy zabytkowej budowli miało niewątpliwie wpływ powstałe w 1906 r. w Warszawie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami przeszłości, mające na celu opracowanie nowych poglądów na metody prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych.

Kościół farny zbudowany jest na rzucie krzyża łacińskiego z wydzielonym prezbiterium, podparty trójskokowymi skarpami. Elewacja zachodnia zwieńczona jest ozdobnym  szczytem w stylu neogotyckim. Również elewacja wschodnia zakończona została neogotyckim szczytem, analogicznym do elewacji zachodniej. Nad dwuspadowym dachem kościoła góruje kwadratowa wieża zegarowa, usytuowana we wschodniej części kościoła. Wysokie trzynasadowe wnętrze jest sklepieniem gwiaździstym wspartym na sześciu filarach. Chór umieszczono nad kruchtą wejściową, oddzieloną od naw kościoła czterema małymi arkadami wspartymi  na filarach.

Fara posiada również dwie kaplice, ulokowane po obu stronach kościoła, tuż przy zbiegu prezbiterium i naw bocznych. Są to kaplice pod wezwaniem Marii Magdaleny i Trzech Króli (dawniej Królewska). Obie istniały już w II poł XIII w. wybudowane równocześnie z kościołem gotyckim. W stanie niezmienionym przetrwały prawdopodobnie aż do XIX w., tj do 1874 r, w którym zostały rozebrane, a podczas ostatniej restauracji kościoła w 1909 r. odbudowane, lecz w stylu neogotyckim. Na szczególną uwagę zasługuje tu polichromowana rzeźba Pokłon Trzech króli, umieszczona w ołtarzu kaplicy pod wezwaniem Trzech króli, wykonana prawdopodobnie przez uczniów Wita Stwosza.

Drugim zabytkiem architektury sakralnej w Brześciu jest klasztor. Z powodu braku źródeł historycznych dotyczących zabudowań klasztornych, trudno jest ustalić konkretną datę założenia, co do której istnieją dwie wersje. Jedna przypisuje założenie klasztoru biskupowi włocławskiemu Zblutowi Golanczewskiemu, druga zaś twierdzi, że założeniem klasztoru był książę kujawski Kazimierz Jan Długosz w dziełach swoich jako fundatora podaje księcia Kazimierza, a rok 1264 ustalona jako rok fundacji założeń klasztornych. Jednocześnie przypisuje biskupowi Zbilutowi Goanczewskiemu udział w budowie, który według Długosza miał wybudować chór kościelny. Ostatecznie jednak budowa kościoła dobiegła końca dopiero po roku 1383.

Podobnie ja fara, tak i kościół klasztorny przechodził różne koleje. Dzisiejsza bryła kościoła w niczym nie przypomina budowli gotyckiej. Kilkakrotnie niszczony, trzykrotnie przebudowywany – po 1584 roku oraz w II poł. XVII w., ostatnio w pierwszej połowie XX w. - posiada niewiele fragmentów zabytkowych przypominających, epoki, przez które przetrwał do dnia dzisiejszego. Ostatniej restauracji dokonano w 1928 r. z inicjatywy ks. Stefana Kulińskiego. Plany sporządził architekt Adolf Buraczewski, profesor politechniki Warszawskiej. Bryła kościoła w ostatecznej fazie przebudowy otrzymała formę stylu polskiego baroku, z zachowaniem fragmentów przeszłości jak: rzut kościoła, nawy, fragmenty skarp i gotycki portal przeszłości od strony południowej.

Od początku istnienia wzniesiony w północno-zachodnim narożniku miasta, otoczony jest murem, z przylegającym od strony północnej klasztorem. Jest to budowla ceglana, orientowana, z prezbiterium zwróconym na wschód. Kryty dachem dwuspadowym, z ozdobnymi barokowymi szczytami w elewacji zachodniej i wschodniej, będącymi wynikiem XX-wiecznej przebudowy. Wnętrze bardzo skromne, bez polichromii, sklepione płaskim stropem. Po obu stronach nawy umieszczono kaplice. W ołtarzu kaplicy południowej znajduje się obraz z przedstawieniem św. Wincentego Fereriusza, pochodzący prawdopodobnie z XV w.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: A. Gwagnin z Werony, Z Kroniki Sarmacyi europejskiej, wyd. K. Turowski, Kraków 1860; A. Bartczakowa, Ratusze klasycystyczne na Mazowszu, Biuletyn Historii sztuki, R. XXV 1963, nr 2; M. Borucki, Ziemia Kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882; J. Długosz, Dzieje Polski ksiąg dwanaście, kraków 1867-70, tom III; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XIV w., w: Ziemia Kujawska, tom II, Inowrocław-Włocławek 1968; Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. I. Zakrzewski, tom I-IV, Poznań 1877-1901; S. Kuliński, Monografia Brześcia Kujawskiego, włocławek 1935; A. Kancewicz, Plany przeglądowe miast polskich, warszawa 1929; R. Leszczyńska, Działalność koserwatorska Juliusza Makarewicza, ochrona Zabytków R. XXI 1968, nr 2; S. Librowski, Wizytacje diecezji włocławskiej, Archiwa Biblioteki i Muzeum Kościelne, Lublin 1965; Lustracje województw  Wielkopolskiego i Kujawskiego, Bydgoszcz 1961; Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970; S. Łoza, architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954; Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967; Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego tom I, pod red. B. Chlebowski, warszawa 1888.

Janikowo po drugiej wojnie światowej

Dnia 16 stycznia 1945 r., po latach niewoli niemieckiej, Janikowo było znów wolne. W czasie okupacji został częściowo zniszczony budynek dworca. Wysadzony został także most na Jeziorze Pakoskim. 

Organizacją szkolnictwa w Janikowie po zakończeniu II wojny światowej zajął się Bolesław Jaskólski. Pod koniec 1945 r. wieś Janikowo liczyła 1760 mieszkańców. 

W latach 50-tych XX w. odbyły się wybory do Rad Gromadzkich, przekazano także pomieszczenia starej szkoły dla władz gromadzkich w 1956 r. 

W tym też okresie inwestorzy rozpoczęli budowę zakładów sodowych w Janikowie. Fabryka powstała na granicy wsi Ostrowo i Janikowo, gdzie nie brakowało surowców: soli i kamienia wapiennego, a także w okolicy znajdował się zbiornik wodny, jezioro Pakoskie.

Budynek nowej szkoły podstawowej (późniejsze gimnazjum) oddano do użytku w 1964 r. W 1974 r. Szkoła Podstawowa Nr 2 w Janikowie otrzymała imię Władysława Broniewskiego. W związku z potrzebą modernizacji i rozbudowy Szkoły Podstawowej nr 1 w Janikowie, w okresie przed XII Powiatową Konferencją Sprawozdawczo Wyborczą PZPR Bolesław Jaskólski – kierownik szkoły skierował do społeczeństwa list, w którym przedstawił między innymi problemy placówki oświatowej.

W okresie poprzedzającym, uprzemysłowienie Janikowa, wieś pełniła funkcję usługowe wobec sąsiadujących z nią miejscowości w granicach Gminy. Sytuacja zmieniła się po wojnie, wraz z powstaniem zakładów sodowych. Budowę fabryki rozpoczęto w 1953 r., a w 1957 r. wyprodukowano pierwsze tony sody.

Prawa miejskie Janikowo uzyskało w 1962 r. na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. w sprawie utworzenia niektórych miast.

W latach 90-tych XX w. miasto Janikowo zainwestowało w rozbudowę między innymi: sieci ciepłowniczej, placówek oświatowych, wodociągu, sieci gazowej, rozbudowę ulic, komunikacja telefoniczna, sieć sanitarną.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: E. Krause, Monografia historyczna Gminy i Miasta Janikowo – od pradziejów ludzkości do końca XX wieku, Janikowo 2002.

Powstanie organizacji Hakata w Gniewkowie

W roku 1894 powstała organizacja Hakata w Gniewkowie. Liczyła 51 członków, w tym 22 osób z samego miasta. Duchownym przewodniczącym tej organizacji był pastor Friedlander z Murzynka, a jego zastępcą lekarz medycyny Dorschlag z Gniewkowa. Ciekawy był skład osobowy tej organizacji. W jej skład między innymi wchodziło: 13 urzędników, 17 nauczycieli oraz 5 pastorów. Było to stowarzyszenie szowinistyczne. Nauka polskich dzieci w szkołach kujawskich była w okresie germanizacji bardzo ciężka.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

Powstanie Synagogi w Inowrocławiu do 1908 r.

W miejscu, gdzie niegdyś stała synagoga, dziś znajduje się pomnik Jana Kasprowicza (odsłonięty w 1966 r.). Synagoga istniała do czasów II wojny światowej. Inicjatywę budowy bożnicy w Inowrocławiu, rzucił rabin dr Jakub Kohn. Wsparli go najbogatsi mieszkańcy z dr Levy i bankierem Arturem Salompnsohnem na czele. 

Pracę rozpoczęto uroczyście w środę 9 października 1907 r., a zakończono 24 września 1908 r. Synagogę zaprojektowano na planie równoramiennego krzyża (33m). Budowę wieńczyły pozłacane gwiazdy Dawida. Wejście prowadziło od dzisiejszej ul. Grodzkiej – od zachodu, przez bogato zdobiony portal zwieńczony tablicami dekalogu.

Synagoga mogła pomieścić 300 mężczyzn i 300 kobiet (w czasie budowy w Inowrocławiu mieszkało około 1000 Żydów). 

W nocy z 14 na 15 września, zaledwie 6 dni po zajęciu miasta przez Niemców, została przez nich sprofanowana i podpalona. Dzieła zniszczenia dokonał specjalnie sprowadzony pluton saperów w kolejnych dniach okupacji. W zbiorach Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu znajdują się fragmenty Tory, pochodzące z bożnicy inowrocławskiej.

Źródła: Informator, Żydzi w Inowrocławiu, oprac. M. Woźniak; Dzieje Inowrocławia, red. M. Biskup, tomy 1-2, Warszawa-Toruń 1978/1982; Inowrocławski Słownik Biograficzny, red. E. Mikołajczak tomy 1-4, Inowrocław 1991-2000; T. Łaszkiewicz, Żydzi w Inowrocławiu w okresie międzywojennym (1919-1939), Inowrocław 1997; Z. Pakuła, Chawerim, Poznańscy Żydzi, Poznań 2018; S. Simon, Żydzi inowrocławscy za czasów Księstwa Warszawskiego, Inowrocław 1939 r., Zbiory Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu.

Powstańcy Warszawscy z Radziejowa

Alina Całajewska ps. „Władysławowicz”, „Alina” ur. 23.02.1928 r. w Radziejowie. Łączniczka w Powstaniu Warszawskim. Oddział II Obwód „Żywiciel (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – sanitariat – szpital nr 100 – klasztor ss. Zmartwychwstanek, ul. Krasińskiego 31. Szlak bojowy Żoliborz. Wyszła z ludnością cywilną. Po wojnie zamieszkała w Poznaniu.

Tadeusz Gonera ps. „Kozak” ur. 8.04.1929 r. w Radziejowie, syn Mariana i Anny z domu Buchowieckiej. Żołnierz Powstania Warszawskiego, strzelec w II Obwodzie „Żywiciel” (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – zgrupowanie „Żubr” - 1.kompania – pluton 247.

Józef Bogdan Głowacki ps. „Piskorz”, „Józef” ur. 19.07.1923 r. w Radziejowie, syn. Michała i Eugenii. Starszy strzelec w Powstaniu Warszawskim. W konspiracji od 1939 r. Narodowe Siły Zbrojne. W Armii Krajowej – w oddziale – I Obwód „Radwan” (Śródmieście) – zgrupowanie „Chrobry II” - I batalion „Lecha Żelaznego” - 1.kompania „Warszawianka” - II pluton. Szlak bojowy Śródmieście Północ – ciężko ranny 16.08.1944 r.

Kazimierz Łobodziński ps. „Markiz” ur. 28.08.1922 r. zm. 8.07.2011 r. w Radziejowie, syn Antoniego i Anny z domu Gutowskiej. Od stycznia 1944 r. żonaty ze Stanisławą z domu Jóźwik; miał trzech synów: Antoniego (1944), Pawła (1947) i Andrzeja (1951). Sanitariusz, w stopniu plutonowego podchorążego brał udział w Powstaniu Warszawskim. W latach 1930-1934 uczęszczał do Prywatnej Szkoły Powszechnej im. Jana Długosza we Włocławku, następnie przez rok był uczniem Gimnazjum Ziemi Kujawskiej. W 1935 r. przeniósł się z rodzicami do Warszawy, gdzie kontynuował naukę w III Miejskim Męskim Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja przy ul. Śniadeckich 8. Tam uzyskał małą maturę wiosną 1938 r., a dalszą naukę kontynuował w II Miejskim Męskim Gimnazjum i Liceum im. gen. Jakuba Jasińskiego przy ul. Skaryszewskiej 8, w I klasie licealnej o profilu matematyczno-fizycznym. Od 1935 r. członek 80. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, działającej przy III Gimnazjum. Podczas okupacji niemieckiej na tajnych kompletach odbywających się w mieszkaniu Felka "Felka" Pendelskiego przy ul. Koszykowej 26, a prowadzonych przez nauczycieli II Gimnazjum im. Jasińskiego, przerabia II klasę liceum, otrzymując w 1940 r. świadectwo dojrzałości. Po zdaniu matury uczęszcza na kursy Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H.Wawelberga i S.Rotwanda (tajna Politechnika Warszawska), lecz od 1941 r. studiuje w Prywatnej Szkole dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego, będącej tajnym Wydziałem Medycyny Uniwersytetu Warszawskiego. Swoich kolegów ze studiów, Andrzeja Malinowskiego i Andrzeja Samsonowicza oraz Ewę Stefanowską wciąga do działalności konspiracyjnej w ramach Organizacji Małego Sabotażu "Wawer". Wraz z kolegami z 80. WDH: Jerzym Gawinem ("Słoń"), Konradem Okolskim ("Kuba"), Witoldem Bartnickim ("Kadłubek"), Feliksem Pendelskim ("Felek") i Józefem Saskim ("Katoda") włącza się do pomocniczej służby w Polskim Białym Krzyżu, w placówce na stacji PKP Warszawa-Czyste. Po radiowym apelu płk. Umiastowskiego wyruszył z Warszawy w kompanii Przysposobienia Wojskowego z koszar 36. pułku piechoty na Pradze. Z kompanią marszową przebył szlak: Mińsk, Stoczek, linie broniących się Grup Operacyjnych "Narew" i "Wyszków" do Brześcia. Stamtąd oddział skierowano do Kowla, z zamiarem przejścia przez Sarny wzdłuż granicy z ZSRR i dotarcia do granicy rumuńskiej. Po inwazji sowieckiej 17 września nastąpił odwrót oddziału przez rzeki Horyń, Styr, Stochód i Turia. Po przekroczeniu Bugu dociera z oddziałem w rejon Kocka, gdzie junacy PW zostali wykorzystani do działań pomocniczych Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Kleeberga. Z otartymi nogami trafia do szpitala w Parczewie, skąd na początku października powraca do Warszawy. Przez pierwszy rok okupacji pracuje w Zakładach Sprzętu Medycznego, w warsztacie przy ul. Marszałkowskiej, a od 1942 r. na Oddziale Chirurgicznym i Zakaźnym Szpitala św. Stanisława przy ul. Wolskiej 37. Zajęcia te łączy z praktykami w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26. Po powrocie z wrześniowej tułaczki w październiku 1939 r. nawiązuje kontakty z kolegami z 80. WDH. 11 listopada składa przysięgę stając się członkiem Szarych Szeregów. Początkowo uczestniczy w akcjach sabotażowych i propagandowych (zrywanie niemieckich flag i ogłoszeń, antyniemieckie napisy na murach) w organizacji, która w I rocznicę zbrodni w Wawrze przybiera nazwę Organizacja Małego Sabotażu "Wawer". W "Wawrze" pełni funkcję sekcyjnego. W 1941 r. Gestapo aresztuje jego ojca, który ginie w obozie KL Auschwitz 16.02.1942 r. W ciężkich latach 1941-43 stara się łączyć studia i pracę zawodową z działalnością konspiracyjną. Przechodzi szkolenie wojskowe i strzeleckie. Wiosną 1943 r. w ramach Grup Szturmowych Szarych Szeregów bierze udział w przygotowaniu i pierwszym wystawieniu akcji "Meksyk" (próba odbicia Jana Bytnara "Rudego" przeprowadzona 23.03.1944 na skrzyżowaniu ul. Długiej i Bielańskiej w pobliżu Arsenału - akcja zwinięta z powodu braku zgody szefostwa Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu KG AK). 26 marca bierze udział w kolejnym wystawieniu akcji - "Meksyk II" tzw. Akcja pod Arsenałem. Tym razem akcja ma zgodę dowództwa Kedywu i kończy się sukcesem. Po niej Kazimierz przez pewien czas używa pseudonimu "Radwan" (do tej pory "Kapsiut"). 12.08.1944 r. bierze udział w głośnej akcji "Góral". Był członkiem grupy "Maćka" (Sławomir Maciej Bittner) ubezpieczającej dwa narożniki ul. Senatorskiej przy ul. Miodowej. W akcji tej opanowano samochód przewożący worki z pieniędzmi Banku Emisyjnego - łącznie zdobyto ok. 105 mln zł. Tydzień później, 20.08.1944 r. w ramach akcji "Taśma" bierze udział w ataku na strażnicę graniczną w Sieczychach, wchodząc w skład grupy "Atak III". Jesienią tego roku uczestniczy w dwóch akcjach kolejowych: pod Pogorzelą i Milanówkiem. W okresie październik 1943 - maj 1944 r. jest uczestnikiem II turnusu Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty "Agricola" (klasa c-18), uzyskując stopień plutonowego podchorążego. Od czerwca do lipca 1944 r. uczestniczy w terenowym szkoleniu wojskowym na II turnusie "Bazy Leśnej" (akcja "Par II") batalionu "Zośka" przeprowadzonym na terenie Puszczy Kamienieckiej. W "Bazie" pełni funkcje dowódcy sekcji gospodarczej. 26 lipca, w pobliżu klasztoru Loretto, w przypadkowym starciu z Niemcami jego sekcji, wysłanej po żywność, zostaje postrzelony w rękę i nogę. Po prowizorycznym opatrunku w klasztorze u sióstr loretanek w Loretto wraz z rannym kolegą "Olgierdem" (Wiesław Tyczyński), ze względu na ciężki stan zostaje przewieziony do Warszawy, gdzie jest leczony przez batalionowego lekarza dr "Broma" (Zygmunt Kujawski). Pomimo rany utrzymuje stały kontakt z kolegami z drużyny. W mieszkaniu "Xięcia" (Andrzej Samsonowicz) przy ul. Wilczej 22, z ręką na temblaku zgłasza się na zbiórkę mobilizacyjną - tuż przed wybuchem powstania. Jednak ze względu na niewyleczone rany zostaje odesłany do mieszkania rodziców przy ul. Kazimierzowskiej 79, gdzie ma czekać w rezerwie na dalszy rozwój wypadków. Przydział w lipcu 1944: Kedyw Komendy Głównej Armii Krajowej - Brygada Dywersyjna "Broda 53" - batalion "Zośka" - 2. kompania "Rudy” - III pluton "Felek" - 1. drużyna. Wybuch Powstania Warszawskiego zastaje go w jego mieszkaniu na Mokotowie. Rejon ten, silnie obsadzony przez oddziały niemieckie (Rakowiecka - SS-Staferkaserne, Puławska - Flakkaserne, dawna Szkoła Rękodzielna na rogu Kazimierzowskiej i Narbutta) nie został opanowany przez powstańców o godzinie "W"; wszystkie ataki zostały krwawo odparte. Na ulicach pozostały ciała atakujących i cywili zabitych przez Niemców. Około 2-3 sierpnia oddziały SS wygarnęły całą ludność z ul. Kazimierzowskiej (od Narbutta do Rakowieckiej), i pognały mieszkańców na teren koszar SS-Stauferkaserne, gdzie sprawdzano dokumenty i dokonywano wstępnej selekcji. W tej grupie znalazł się również Kazimierz oraz jego sąsiad z III piętra - mjr. rez. Jan Wierzbicki - inspektor PCK. Podczas kolejnego apelu Wierzbicki zaproponował niemieckiemu komendantowi utworzenie oddziału do sprzątnięcia ciał poległych, leżących nadal na ulicach. Komendant wyraził zgodę. Do patrolu Wierzbickiego trafiło pięciu mężczyzn, w tym Kazimierz. Przez kolejne dni grupa ta zajmowała się grzebaniem zwłok z najbliższego terenu. Uzyskali zgodę na powrót do swoich mieszkań, lecz na terenie koszar musieli się meldować każdego dnia rano i wieczorem. Kolejną propozycją Wierzbickiego skierowaną do niemieckiego komendanta było zabezpieczenie apteki Łodzińskich na ul. Kazimierzowskiej 65. Apteka została zniszczona 1 sierpnia - z niej atakowano Szkołę Rękodzielną. Wierzbicki nadmienił, że leki są rozkradane, apteka nie jest zabezpieczona, lekarstwa mogą zapobiec rozszerzaniu się chorób, a wśród zatrzymanych jest syn właściciela apteki - Kazimierz, który mógłby zająć się uporządkowaniem leków i składów, które znajdują się w piwnicy. Niemiecki komendant wyraził na to zgodę. Od tego dnia Kazimierz wraz z matką, Anną, zajmuje się porządkowaniem apteki, jako sanitariusz (student medycyny) udziela pomocy rannym i chorym w punkcie PCK na jaki zamieniono aptekę, Potrzebującym wydaje leki za darmo. Równocześnie planuje dotarcie do najbliższych oddziałów AK. Postanawia opuścić Warszawę z ludnością cywilną. 18 sierpnia jego żona Stanisława, w mieszkaniu przy ul. Kazimierzowskiej urodziła syna - Antoniego. W tym czasie Niemcy już zezwalali grupom cywili opuszczać część Mokotowa. 1 września 1944 Kazimierz z żoną i synkiem, po przekupieniu gestapowca biżuterią, wyjechał, ukryty w ciężarówce, docierając na rynek w Nadarzynie, skąd podwodą dojechał do majątku Grzmiąca. Do Warszawy powrócił z rodziną w Wielkanoc 1945 r. Jego siostra Maria była łączniczką na terenie Śródmieścia. Po powrocie do Warszawy zgłasza się do Dziekanatu Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, urzędującego wówczas w szkole przy ul. Boremlowskiej 6/12 na Pradze. Kontynuuje przerwane studia. Specjalizuje się w chirurgii dziecięcej. W lutym 1947 r. uzyskuje dyplom lekarski. W tym samym miesiącu rozpoczyna pracę w Klinice Chirurgi Dziecięcej przy ul. Litewskiej 10, kierowanej przez prof. dr Jana Kossakowskiego. Równocześnie pełni funkcję asystenta w Katedrze Anatomii Prawidłowej warszawskiej Akademii Stomatologicznej pod kierunkiem znanych mu z lat okupacji lekarzy: prof. dr. Jana Zaorskiego i prof. dr. Stefanii Chodkowskiej. W 1949 r. zostaje powołany jako lekarz do Ludowego Wojska Polskiego. Służy w jednostce pancernej w Braniewie. Inwigilowany przez służby Informacji Wojskowej. Zwolniony z wojska w 1953 r. w stopniu podporucznika powraca do Warszawy. Jego działalność zawodowa i naukowa związana jest ściśle z Kliniką Chirurgii Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka przy ul. Kasprzaka 17a. Pracował w niej od kwietnia 1953 r. do końca 1992 roku. Do 1981 r. pełnił funkcję adiunkta, następnie do 1992 r. był kierownikiem tej placówki. W 1951 r. uzyskał stopień doktora nauk medycznych. W 1966 r. za prace nad wprowadzeniem w Polsce chirurgicznego leczenia wodogłowia metodą przeciekową otrzymuje stopień doktora habilitowanego. W 1975 r. mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1985 r. profesorem zwyczajnym. Jest członkiem licznych stowarzyszeń lekarskich - polskich i zagranicznych. Uczestniczy w wielu międzynarodowych kongresach lekarzy. Od 1951 r. członek Towarzystwa Chirurgów Polskich, od 1956 r. sekretarz Sekcji Dziecięcej Chirurgii, następnie wiceprzewodniczący tego Towarzystwa. Po utworzeniu w 1965 r. Polskiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych (PTChD) pełni kolejno funkcję skarbnika, wiceprezesa, a w latach 1970-77 prezesa Towarzystwa. W latach 1977-92 jest sekretarzem generalnych PTChD. Autor około 160 opracowań naukowych i publikacji z zakresu medycyny i chirurgii dziecięcej, a w szczególności chirurgii noworodka i dziecka przedwcześnie urodzonego. Od stycznia 1993 r. na emeryturze. Aktywnie uczestniczy w życiu Środowiska byłych żołnierzy batalionu "Zośka" od czasu jego utworzenia w 1966 roku. W latach 1979-90 przewodniczący Środowiska. Podczas jego kadencji dokonano zasadniczej przebudowy wojennych kwater "Zośki" na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, ufundowano sztandar batalionu. Współzałożyciel i członek utworzonego w 1988 r. Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu "Zośka" - od 1993 r. jego przewodniczący. W 1983 r. w imieniu byłych żołnierzy batalionu "Zośka" wręczał w Watykanie papieżowi Janowi Pawłowi II pamiątkowy Medal wybity w 40 rocznicę powstania oddziału.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: MPW-baza uczestników PW. Archiwum rodzinne - materiały udostępnione przez p. Witolda Smoleńskiego, siostrzeńca Kazimierza Łodzińskiego. Współautor opracowania "MEDYCY BATALIONU ARMII KRAJOWEJ „ZOŚKA” W KONSPIRACJI I POWSTANIU WARSZAWSKIM" (autorzy: Kazimierz Łodziński, Witold Sikorski, Józef Szamborski).

Powstańcy Warszawscy z Mogilna

Dodaj napis

Helena Balwińska „Lusia”, ur. 22.05.1920 r. w Mogilnie. Łączniczka w Powstaniu Warszawskim 1944 r. - VII Obwód „Obroża” (powiat warszawski) Warszawski Okręg Armii Krajowej – 3 Rejon „Dęby” (Rembertów).

Wacław Szczepański „Wacek”, ur. 13.12.1915 r. Golejewo powiat Mogilno. Plutonowy w Powstaniu Warszawskim 1944 r. Żółnierz V Obwodu (Mokotów) Warszawa Okręg Armii Krajowej – 4. Rejon – Grupa Artyleryjska 548. Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną.

Klemens Kwapiszewski „Szpak”, 7.09.1913 r. ur. Trzemeszno – Mogilno (?). Podporucznik Okręg Warszawski Armii Krajowej – I Obwód „Radwan” (Śródmieście) – 4. Rejon „Reguła” („Zagończyk”) - sztab – szef kancelarii. Po powstaniu dostał się do niewoli niemieckiej, nr jeniecki 101850. Zmarł w Chicago (USA) 4.05.2003 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: MPW-baza uczestników PW; MPW – baza Mur Pamięci.

Powstańcy Warszawscy z Gniewkowa

Dodaj napis

Mieczysław Siemianowski ps. „Mit”, syn Wojciecha i Leokadia z domu Drzewiecka, ur. w Gniewkowie 13.08.1914 r. Sanitariusz w Powstaniu Warszawskim. Służył w „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) – zgrupowanie „Kryska” - Szpital Polowy nr 2 ul. Zagórna 9. Poległ na ul. Szarlej 16.09.1944 r.

Paweł Drzewiecki ps. „Paweł”, ur. w Gniewkowo 1928 r., zm. 29.05.1984 r. Strzelec w Powstaniu Warszawskim. Syn Mieczysława i Wincentyny z domu Noga. Służył – Komenda Główna Armii Krajowskiej – pułk „Baszta” - batalion „Karpaty” - kompania K-4 (łączności). Przeszedł szlak bojowy w Mokotowie. Jego brat Zbigniew był żołnierzem zgrupowania „Kryska”.

Zbigniew Drzewiecki ps. „Zbyszek”, syn Mieczysława i Wincentyny z domu Noga, ur. w Gniewkowie 9.10.1926 r. Strzelec w Powstaniu Wielkopolskim.W konspiracji od 1939 r. Okręg Warszawski Armii Krajowej – I Obwód „Radwan” (śródmieście) – 3. Rejon – VI zgrupowanie „Golski”. Służył w Oddziale Armii Krajowej – zgrupowanie „Kryska” - 3. kompania – III pluton. Brat Paweł służył w pułku „Baszta”. Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. Po wojnie ukończył Wyższe Seminarium Duchowne i przystąpił do stanu duchownego, był długoletnim proboszczem w Damasławku koło Żnina.

Roman Zygmunt Iwicki ps. „Wierzbowski”, „Zygmunt”, ur. w Ostrów – Gniewkowo 21.01.1904 r. Porucznik rezerwy kawalerii w powstaniu wielkopolskim. Syn Anastazego i Zofii z domu Jachowskiej. Doktor prawa, dowódca plutonu i p.o. dowódcy szwadronu 8. pułku strzelców konnych Pomorskiej Brygady Kawalerii GO „Czersk” Armii „Pomorze” w czasie kampanii wrześniowej. W konspiracji od 1939 r. W TAP był zastępcą szefa wywiadu i szefem kontrwywiadu. W ZWZ był kolejno kierownikiem komórki, zastępcą kierownika referatu, kierownikiem referatu „993/P” w Wydziale Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddz. II K-dy Gł. AK. W czasie powstania służył w Komenda Główna Armii Krajowej – Oddział II (Informacyjno-Wywiadowczy) – kierownik referatu IV w Wydziale Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu. Trafił do niewoli niemieckiej, nr jeniecki 101524. Po wojnie pracował w szkolnictwie polskim, był członkiem Zarządu Oddziału Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Został kontraktowym pracownikiem Wydziału Dobrobytu Żołnierza w Ankonie. Przebywał w Wielkiej Brytanii i USA. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/

Powstańcy Warszawscy z Pakości

Zofia Pełkowska „Diana”, ur. 23.07.1923 r. w Pakości. W stopniu starszego sierżanta brała udział w Powstaniu Warszawskim 1944 r. - Okręg Warszawski AK – I Obwód „Radwan” (Śródmieście) – Wojskowa Służba Kobiet. Przeszła szlak bojowy z Śródmieścia Północ do Śródmieścia Południe. Dostała się do niewoli niemieckiej, nr jeniecki 141454. Po wojnie zamieszkała w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

Jan Graczyk „Pupil”, ur. 27.05.1923 r. w Pakości. W stopniu kaprala brał udział w Powstaniu Warszawszkim 1944 r. - Armia Krajowa – I Obwód „Radwan” (Śródmieście) i I batalion szturmowy „Rum” - 1. kompania szturmowa „Stefan” - I pluton. Szlak bojowy Śródmieście Północ. Dostał się do niewoli niemieckiej, nr jeniecki 104610. Zmarł w Warszawie 12.08.1996 r.

Joachim Karol Draheim ur. 19.08.1908 r. w Pakości. Syn Józefa i Heleny z Domerackich herbu Jastrzębiec. Oddział „Bakcyl” - Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej – Szpital Dzieciątka Jezus ul. Lindleya 4 – Nowogrodzka. Jego żona Halina była lekarzem w tym samym szpitalu, poległa 25 sierpnia 1944 r. Po powstaniu wyjechał z Warszawy z rannymi. Zmarł w Feliksowie koło Sochaczewa i tam został pochowany. Ekshumowany wiosną 1945 r. i pochowany na Powązkach – kw. 143 – 4 – 24. Pochowany wraz z żoną Haliną.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: MPW-baza uczestników PW; MPW – baza Mur Pamięci.

Powstańcy Warszawscy z Kruszwicy

Władysław Bartoszewicz pseudonim „Florian”, urodził się 8 maja 1913 r. w Kruszwicy. Rodzice: Wacław i Teodozja. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, w stopniu kapitana. Oddział Komenda Główna Armii Krajowej – pułk „Baszta” - batalion „Karpaty”, szlak bojowy przeszedł przez Mokotów. Dnia 2 sierpnia 1944 r. wyszedł z miasta. Zmarł w Poznaniu 22 czerwca 2003 r.

Katarzyna Hadrian, pseudonim "Kasia". Urodzona 14.04.1908 r. w Chełmce. Oddział mjr Józefa Wojtusia ps. "Ostoja". Szlak bojowy: Ochota do 11.08.1944 r. Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną.

Andrzej Antoni Jaruzelski ps. "Aleksander" harcerz Szarych Szeregów zaprzysiężony w 1941 r. Ur. w 1927 r. Siemionki (okolice Chrosna) niedaleko Kruszwicy. Ojciec - inżynier rolnik, kończył SGGW i miał majątek Siemionki nad jeziorem Gopło. Matka była warszawianką, ojciec natomiast pochodził z rodziny, która zmieniała miejsce zamieszkania, ponieważ za czasów rosyjskich jako młodzi brali udział w strajkach szkolnych i zostali pozbawieni prawa studiów. Ojcu, ich dziadkowi, zabrano majątek, nabyli jakieś resztówki w rejonie Radomia, gdzie przeniosła się pozostała część rodziny. Pan Andrzej przeszedł kurs posługiwania się bronią, instruktorem był Stanisław Kujawa z Batalionu „Zośka”.

Władysława Jędrzejewska (Makowska) urodzona 27 września 1925 r. w Kruszwicy. Córka Henryka Makowskiego i Heleny z domu Jędrzejewskiej. W konspiracji od stycznia 1943 r. Pseudonim „Dziunia”, sanitariuszka, łączniczka brała czynny udział w Powstaniu Warszawskim, jej oddział” V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – Grupa Artyleryjska „Granat” (poprzedni kryptonim „548”. Uczennica szkoły handlowej przy ul. Wspólnej w Warszawie oraz uczennica Gimnazjum i Liceum Ziem Zachodnich. Zajęcia tajnych kompletów odbywały się w prywatnych mieszkaniach. Przysięgę złożyła przed komendantką o ps. "Aniela" i ojcem Tomaszem Rostworowskim. W czasie okupacji ukończyła kurs sanitarny WSK, prowadzony przez lekarzy i pielęgniarki w mieszkaniach na terenie Śródmieścia. nych kompletów odbywały się w prywatnych mieszkaniach. V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - Grupa Artyleryjska "Granat" (poprzedni kryptonim "548") - II pluton (?). Dowódcy: kpt. art. Józef Szyszko "Bachmat", por. rez. art. Waldemar Olszewski "Waldemar". Dowódcy plutonu: ppor. rez. Stanisław Saryusz-Wolski „Szrapnel” (odkomenderowany 2 września do lasu), pchor. Zbigniew Wroński „Kret”, ppor. rez. art. Zbigniew Roguski „Tłomacki” (zginął 26 września przy ul. Puławskiej 99), ppor. Włodek (prawdopodobnie chodzi o ppor. rez. art. Włodzimierza Połulicha ps. "Włodek”, d-cę 4 plutonu). Szlak bojowy Mokotów, Dolny Mokotów, Sielce, Czerniaków. Pełniła funkcję sanitariuszki polowej i łączniczki, brała udział w akcjach bojowych.Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną, 27 września 1944 roku została wywieziona do obozy pracy przymusowej w Niemczech. Do 13 kwietnia 1945 roku jako robotnik przymusowy pracowała przy naprawie torów kolejowych. Odwiedziła Kruszwicę kilkakrotnie, ostatnio latem 2020 r. Awansowała do stopnia porucznika. 

Danuta Krempa „Siódemka” córka Ludwika i Wandy, ur. 19.08.1927 r. w Chełmcach, gmina Kruszwica. Brała udział w Powstaniu Warszawskim w stopniu sierżanta (łączniczka, sanitariuszka). Oddział Armia Krajowa – batalion „Kiliński” - 9. kompania (włączona 4.08.1944 – dawna 41. kompania WOSP) – pluton 411. Przeszła szlak bojowy Śródmieście Północ. Po powstaniu dostała się do niewoli niemieckiej – jeniec Stalagu IV B Muhlberg, nr 107141. Była mężatką dwukrotnie (Borowska, Szlajmer).

Adam Makowski urodził się 24 grudnia 1928 r. w Kruszwicy. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Był kanonierem WP, w czasie powstania nosił pseudonim „Felek". Przed wybuchem powstania mieszkał w Warszawie przy ul. Ursynowskiej 60. Jego oddział: V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – Grupa Artyleryjska „Granat" (poprzedni kryptonim „548"). Losy Adama po powstaniu nie do końca są nam znane, dostał się do niewoli niemieckiej, jego numer jeniecki to 221402.

Józef Makowski urodził się w Kruszwicy 24 grudnia 1928 r. W stopniu kanonier brał udział w Powstaniu Warszawskim, w oddziale V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – Grupa Artyleryjska „Granat” (poprzedni kryptonim „548”). Nosił pseudonim „Witold”. Dostał się do niewoli niemieckiej, jego numer jeniecki: 221408.

Krystyna Piasecka pseudonim „Kocia”, urodziła się 15 listopada 1926 r. w Kruszwicy. Jej rodzicami byli Tadeusz i Genowefa. Brała udział w Powstaniu Warszawskim, sanitariuszka w stopniu strzelec. Oddział: I Obwód ”Radwan” - Podobwód „Sławbor” - Bataliony „Iwo” - „Ostoja” - pluton „Rarańczy”, Śródmieście Południowe. Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną. Pochowana w Poznaniu.

Stefan Piazza pseudonim „Mars”, urodził się 28 sierpnia 1925 r. w Kruszwicy. Rodzice: Stanisław i Jadwiga. Brał udział w Powstaniu Warszawskim w stopniu kierownik rusznikarnii, w oddziale: VI Obwód (Praga) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 1 Rejon zgrupowanie 636 – pluton 637, następnie w Grupie „Kampionos”

Odznaczenia: Krzyż Armii Krajowej (1971), Medal Wojska (1948), Odznaka Grunwaldzka (1949), Krzyż Partyzancki (1975), Medal za Warszawę (1975), Medal Zwycięstwa i Wolności (1974), Warszawski Krzyż Powstańczy, Odznaka Akcja "Burza", Odznaka Weterana Walk o Niepodległość Ojczyzny (1995). Awansowany do stopnia porucznika rezerwy Wojska Polskiego w 2004 r. Pochowany w miejscowości Sztum, Cmentarz Komunalny Parleta.

Anna Szejn (Konieczna-Szejn) pseudonim „Aga”, urodzona w Kruszwicy 28 listopada 1916 r. Brała udział w Powstaniu Warszawskim, w oddziale „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej – VII zgrupowanie „Ruczaj” - punkt sanitarny ul. Natolińska 6 – Szpital Polowy ul. Marszałkowska 40. Dzielnica Śródmieście Południe. Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną. Przeżyła wojnę, wróciła do Kruszwicy. Wyszła za Mieczysława Szejn, porucznika AK o ps.„Skała”. Zmarła 3 marca 1991 r., pochowana na cmentarzu kolegiackim w Kruszwicy.

Halina Trzcińska pseudonim „Edith”, urodziła się 20 czerwca 1922 r. w Kruszwicy. Brała udział w Powstaniu Warszawskim. Jej stopień w czasie powstania to starszy strzelec, oddział: VII zgrupowanie (batalion) „Ruczaj” - 1 kompania – pluton 136, Śródmieście Południowe. Trafiła do niewoli niemieckiej, numer jeniecki: 224337.

Tadeusz Wieszczycki „Grzymała” urodzony Jerzyce, gmina Kruszwica, pow. Strzelno 5.01.1922 r., syn Zygmunta i Jadwigi z domu Zabłockiej. Dowódca drużyny w Powstabniu Warszawskim 1944 r. stopień plutonowy podchoraży. Ukończył Szkołę podstawową im. Marii Konopnickiej w Inowrocławiu (1929-1934). W latach 1934-1938 uczeń Gimnazjum Męskiego im. J. Kasprowicza w Inowrocławiu. W czerwcu 1939 r. zdał egzamin wstępny do Liceum Rolniczego w Bydgoszczy. W konspiracji od 1941 r.: ZWZ-AK. W latach 1942-1943 odbył szkolenie wojskowe uzyskując stopień plutonowego podchorążego. Otrzymał przydział do Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej – I Obwód „Radwan” (śródmieście) – 4. Rejon „Reguła” („Zagończyk”) - WSOP – dowódca drużyny. Przeszedł szlak bojowy Wola – Stare Miasto. Ranny i chory przebywał w szpitalu powstańczym mieszczącym się obok kwater „Chrobrego” i zajmującym dolne kondygnacje Pasażu Simonsa (ul. Nalewski 2 A róg Gługiej). 31 sierpnia 1944 r. budynek został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo i uległ całkowitemu zawaleniu. „Grzymała” poległ pod jego gruzami wraz z 200 innymi osobami, głównie żołnierzami batalionu „Chrobry I”.

Barbara Maria Wieszczycka (Kryn po mężu) ps. „Wojciechowska”, ur. 22.09.1916 r. urodziła się w Ossowo koło Włocławka, związana była jednak z Kruszwicą i Inowrocławiem rodzinnie i naukowo. W czasie Powstania Warszawskiego peżetka. Córka Zygmunta i Jadwigi z domu Zabłockiej, siostra Tadeusza. W latach 1927-1934 uczęszczała do szkoły w Inowrocławiu. Przez kolejne trzy lata była studentką w szkole gospodarczej w Snopkowie, okręg Lwów. W 1937 roku uzyskała dyplom nauczycielki. W 1938 roku pracowała jako nauczycielka w gimnazjum w Chyliczkach koło Warszawy. W 1939 r. została przeniesiona do gimnazjum w Inowrocławiu. W grudniu 1939 roku została przez Niemców wypędzona z domu i umieszczona w obozie w Gniewkowie koło Inowrocławia, a następnie na terenie Generalnej Gubernii. Aresztowana przez Gestapo 9 stycznia 1943 roku i więziona przez 5 miesięcy na Pawiaku w Warszawie. Delegatura Rządu na Kraj - Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB) m.st. Warszawy - XVI Komisariat ul. Wiktorska 8. Oddział Komenda Główna Armii Krajowej - Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) - Referat PŻ (Podwydział "Pomocy Żołnierzowi") - kuchnia ul. Chmielna 17. Brat Tadeusz ps. „Grzymała poległ w czasie powstania. W Helcelbergu wzięła ślub z doktorem Stanisławem Krynem. W 1949 roku wyemigrowali z córką do Kanady. W Kanadzie na świat przyszedł ich syn. Do czasu przejścia na wcześniejszą emeryturę pracowała jako laborantka w Woodstock, Onatrio. Zmarła 18 grudnia 2002 roku. Córka właściciela majątku w Ossowie Zygmunta Wieszczyckiego i Jadwigi z d. Zabłockiej h. Łada. Ciężko ranna odłamkiem granatu w brzuch i w nogi. Z pomocą dr. Kryna przed ofensywą wojsk sowieckich dojechała do szpitala w Carinthia (Austria) , a następnie do szpitala w Lipsku na terenie Niemiec. Przeniesiona następnie do szpitala w Heppenheim w Hesji, a stamtąd do obozu dla cudzoziemców w Bensheim. Dzięki pomocy UNRA została na 1,5 roku studentką medycyny w Helcelbergu. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

Muzeum Powstania Warszawskiego https://www.facebook.com/1944pl; 

Wywiady B. Pieniężna z powstańcami MPW, m.in. z 13.03.2016 r., 20.10.2015 r.

ZboWD; http://lekarzepowstania.pl/

Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVII http://old.luteranie.pl/

www/biblioteka/dkosciol/diakonia/szpital-wawa.htm

Powstańcy Warszawscy ze Strzelna

Romuald Grześkowiak „Gdynia” urodzony w Strzelnie 4.01.1927 r., syn Michała i Felicji z domu Biesche. W stopniu strzelca brał udział w Powstaniu Warszawskim 1944 r., w oddziale Komendy Głównej Armii Krajowej – pułk „Baszta” - batalion „Bałtyk” - kompania B-3 – III pluton.Walczył w Mokotowie. Żołnierzami „Baszty” byli także jego bracia: najstarzy Włodzimierz ps. „Kuźma” (1922-1993), Ewaryst ps. „Kuba” (1925-1944) – poległ 27 sierpnia 1944 r. w akcji przy ulicy Podchorążych. Romuald ps. „Gdynia zmarł 16.02.1993 r.

Włodzimierz Grześkowiak „Kużma” urodzony w Strzelnie 29.12.1922 r., syn Michała i Felicji z domu Biesche. W stopniu strzelca brał udział w Powstaniu Warszawskim 1944 r., w oddziale Komendy Głównej Armii Krajowej – pułk „Baszta” - B-2 – III pluton. Walczył w Mokotowie, po powstaniu dostał się do niewoli niemieckiej, nr jeniecki 220506. Zmarł 18.02.1993 r.

Antoni Kowalski „Sęp” urodzony w Strzelnie 5.07.1898 r., syn Franciszka i Wiktorii. W stopniu starszego sierżanta brał udział w Powstaniu Warszawskim 1944 r., w oddziale Komendt Głównej Armii Krajowej – pułk „Baszta” - kompania saperów, w śródmieściu batalion saperów Okręgu Warszawskiego AK. Przeszedl szlak bojowy Mokotów – kanały – Śródmieście. Po powstaniu dostał się do niewoli niemieckiej, numer jeniecki 1598. Zmarł w Warszawie 27.06.1970 r.

Tadeusz Wieszczycki „Grzymała” urodzony Jerzyce, gmina Kruszwica, pow. Strzelno 5.01.1922 r., syn Zygmunta i Jadwigi z domu Zabłockiej. Dowódca drużyny w Powstabniu Warszawskim 1944 r. stopień plutonowy podchoraży. Ukończył Szkołę podstawową im. Marii Konopnickiej w Inowrocławiu (1929-1934). W latach 1934-1938 uczeń Gimnazjum Męskiego im. J. Kasprowicza w Inowrocławiu. W czerwcu 1939 r. zdał egzamin wstępny do Liceum Rolniczego w Bydgoszczy. W konspiracji od 1941 r.: ZWZ-AK. W latach 1942-1943 odbył szkolenie wojskowe uzyskując stopień plutonowego podchorążego. Otrzymał przydział do Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej – I Obwód „Radwan” (śródmieście) – 4. Rejon „Reguła” („Zagończyk”) - WSOP – dowódca drużyny. Przeszedł szlak bojowy Wola – Stare Miasto. Ranny i chory przebywał w szpitalu powstańczym mieszczącym się obok kwater „Chrobrego” i zajmującym dolne kondygnacje Pasażu Simonsa (ul. Nalewski 2 A róg Gługiej). 31 sierpnia 1944 r. budynek został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo i uległ całkowitemu zawaleniu. „Grzymała” poległ pod jego gruzami wraz z 200 innymi osobami, głównie żołnierzami batalionu „Chrobry I”. W Powstaniu brała udział jego siostra Barbara ps. „Wojciechowska”. Tadeusz Wieszczycki upamiętniony został na tablicach w kościele Św. Antoniego przy ul. Senatorskiej w Warszawie. Syn Zygmunta Wieszczyckiego (1886-1932), właściciela majątków ziemskich Ossowo, a następnie Jerzyce oraz Jadwigi z d. Zabłockiej h. Łada. Ojciec zmarł w roku 1932. Najstarszy brat - ppor. Jerzy Wieszczycki (1914-2008) brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r., walczył w szeregach inowrocławskiego 4. Kujawskiego Pułku Artylerii Lekkiej Armii „Poznań”, dostał się do niewoli niemieckiej i do końca wojny przebywał w oflagu Neubrandenburg . W pierwszych tygodniach okupacji niemieckiej, po utracie dotychczasowego miejsca zamieszkania oraz spodziewając się kolejnych represji Tadeusz wraz z siostrą Barbarą, bratem Józefem oraz wujem Józefem Zabłockim przenieśli się do rodziny w Generalnej Guberni i zamieszkali w Warszawie. W Inowrocławiu pozostała matka - Jadwiga Wieszczycka (1893-1945) opiekująca się swoją chorą matką - Marią Zabłocką i bratem Walentym. Aresztowana pod koniec października 1944 roku przebywała początkowo w więzieniu w Inowrocławiu, a w styczniu 1945 osadzona została w obozie w Żabikowie. Następnie w "marszu śmierci" skierowana ok.300 km w kierunku zachodnim. Ostatnia wiadomość o niej pochodzi z 10.02.1945 ze szpitala w KL Ravensbrück.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: MPW-baza uczestników PW, informacje przekazane przez rodzinę do archiwum.