Młyn Motorowy Majer Hersz Przepiórka w Aleksandrowie Kujawskim XX w.

W Aleksandrowie Kujawskim działał młyn motorowy w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Młyn „Majer Hersz Przepiórka” otrzymał patent przemysłowy 28 grudnia 1923 r. Zakład mieścił się w budynku dzierżawionym od hr. Edwarda Mycielskiego-Trojanowskiego. Wyposażenie należało do dzierżawcy. Młyn składał się z: silnika marki „Perkun”, pary walców i maszyny „Eureka” - wyprodukowanej przez firmę „Łagiewski i Hartwig”, czterech elewatorów oraz tryjera. Firma współpracowała z „Laernger & Illgner” przedsiębiorstwem zajmującym się sprzedażą nawozów sztucznych i pasz. Ze względu na problemy finansowe, młyn motorowy zakończył działalność z dniem 2 maja 1927 r. 

Młyn został wykreślony z urzędowej listy przedsiębiorstw w czerwcu 1931 r. przestał mleć zboże w 1929 r., właściciel Majer Hersz Przepiórka wyjechał do Łodzi, wcześniej spłacając należności, co potwierdza fakt, że młyn działał jeszcze w latach 1927-1929 i podpisana została nowa umowa z firmą „Laenger & Illgner w grudniu 1927 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Ziemia Kujawska XXV, Inowrocław-Włocławek 2016, artykuł: P. Miernik, Przemysł Aleksandrowa Kujawskiego w latach 1897-1950; APT OW, SOW, sygn. 1147, k. 3, 15, 22 i k. 22, 41 oraz k. 42, 44, 49. Obrazek młyn parowy w Solcu pierwsza połowa XIX wieku.

Szkolnictwo w Radziejowie w XVIII w.

W 1727 r. do Radziejowa przybyli księża Pijarowie, sprowadził ich biskup kujawski Krzysztof Szembek i oddał w zarząd parafię. Właśnie z działalności księży Pijarów przypisuje się powstanie szkoły w Radziejowie w 1729 r. 

W XVIII w. szkolnictwo stało na niskim poziomie, toteż istniała wielka potrzeba na wykształconą kadrę dla kurii biskupiej, która młodych ludzi, już odpowiednio przygotowanych, przysposobienia potem na przyszłych duchownych. Potrzeba była też wykształconej kadry szlachcie kujawskiej do odpowiedniego prowadzenia własnych majątków.

Osadzenie Pijarów na parafii radziejowskiej w 1727 r. i otwarcie szkoły w 1729 r. poprzedziły odpowiednie zabiegi, które miały doprowadzić do zabezpieczenia funduszów przyszłej placówce oświatowej. Powstała odpowiednia komisja, powołana zarządzeniem biskupa Szembeka, badająca fundusze, którymi w przyszłości mieli dysponować Pijarzy. 

Skromne fundusze nie były dość wystarczające, szkoła mogła jednak liczyć na ofiarność szlachty kujawskiej. I tak Barbara z Kretowskich ufundowała dziesięć tysięcy zł, Dąbrowska i Zakrzewska po dwa tysiące zł, Michał Zakrzewski, notariusz grodzki kowalski, dwa tysiące zł gwarantowanych na wsi Biskupice pod Radziejowem.

Pierwszy budynek szkolny leżał na przedmieściu Radziejowa od strony zachodniej miasta, na tzw. Lubstowszczyźnie, gdzie ksiądz Ruszkowski kupił plac i oddał go Pijarom. Był to budynek drewniany, mieszczący zaledwie trzy klasy. Szkoła uległa pożarowi w 1732 r. Następny budynek został zlokalizowany na górkach naprzeciw kościoła farnego, na placu odstąpionym Pijarom przez miasto. Budynek drewniany także uległ pożarowi w roku 1746 i 1759. W końcu z pomocą przyszedł dziedzic dóbr Szewce Zakrzewski, który ufundował nowy murowany budynek w 1787 r. przeznaczony na rezydencję dla Pijarów i szkołę. Szkoła ta była utrzymywana z dochodów proboszcza radziejowskiego i ofiar obywateli województw kujawskich.  Hojnymi darczyńcami byli ksiądz Stanisław Jarnowski, Adam Słubicki dziedzice dóbr w Lubieniu i Słubicki. 

Wkrótce w Radziejowie powstała również szkoła powydziałowa, a szkoła pijarska otrzymała od Komisji Edukacji Narodowej stały fundusz wysokości trzech tysięcy zł rocznie. W 1782 r. do szkoły uczęszczało 86 uczniów, nauczało czterech nauczycieli. W roku 1793 do szkoły uczęszczało już około 300 uczniów, zamieszkujący w domach prywatnych. Do szkoły uczniowie byli przyjmowani wszyscy bez względu na stan i pobierali naukę bezpłatnie. Szkoła zwolniona była z płacenia podatków. W szkole nauczano: teologii, filozofii, retoryki, matematyki, poetyki, gramatyki i języka niemieckiego. Przy szkole istniał teatr, który co roku wystawiał sztuki. W 1801 r. rząd pruski wstrzymał fundusze przekazywane dla szkoły, a w czasie rządów Księstwa Warszawskiego (1807-1814) szkoła nie prowadziła działalności pedagogicznej. Wreszcie w 1819 r., w okresie Królestwa Kongresowego, Pijarzy przenieśli się do Włocławka, gdzie po czterech latach pobytu wznowili swą działalność pedagogiczną.

Opracowanie B. Grabowski, źródła: J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, z. 20, Historia II, Toruń 1966, s. 61-62; M. Nielińska, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299 Studia Źródłoznawcze, t. XI, s. 21-80; Rys historyczny Kujaw do połowy XV wieku, publikacja J. Danielewicz i K. Rolirad, Bydgoszcz 1982; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XXV w. „Ziemia Kujawska”, t. II, s.  32; Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach 1494 r; W. Posadzym H. Kowalewicz, 1956 t. II, z. 2; Inwentarze z lat 1767 r. AGAD, ASK, Dz. 56 z. 14, z 1777 r. AGAD, ASK Dz. 56 r. 14; Lustracja 1564-1565, A Tomczak, C. Chryzko, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1963; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. III, Bydgoszcz 1967.

Józef Krzymiński (1858-1940)

Józef Krzymiński pochodził z rodziny ziemiańskiej. Urodził się 1 marca 1858 r. w Kalejach, zm. 20 października 1940 r. w obozie hitlerowskim Błonie pod Inowrocławiem.

Studiował medycynę w Gryfii (Greifswald), a od 1882 w Berlinie; w lipcu 1885 uzyskał dyplom doktora medycyny. Przez kilka miesięcy prowadził w Berlinie prywatną praktykę, następnie (pod koniec 1885) przeniósł się do Inowrocławia, gdzie działał przez resztę życia.

W 1889 zaangażował się w działalność Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Inowrocławiu. Opracował na potrzeby "Sokoła" Regulamin gimnastyczny (1891), oparty na podstawach medycznych. W latach 1891-1901 był prezesem inowrocławskiego gniazda sokolego (w 1902 nadano mu tytuł honorowego prezesa), w 1893 współzakładał Związek Sokołów Wielkopolskich; do 1895 pełnił jako pierwszy funkcję prezesa Związku. Zakładał także organizacje "Sokoła" w Strzelnie i Toruniu. Aktywna działalność w "Sokole" spotkała się z kilkakrotnymi karami ze strony władz pruskich.

Krzymiński należał także do czołowych działaczy Towarzystwa Przemysłowców, wchodził w skład Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Inowrocławiu. Od listopada 1891 do końca 1905 sprawował mandat radnego miejskiego Inowrocławia i był jednym z nielicznych Polaków w ówczesnym magistracie. Wsławił się patriotycznym wystąpieniem w obronie nazwy miasta w czasie debaty nad przemianowaniem Inowrocławia na Hohensalza 4 września 1904. W 1893 był jednym z założycieli drukarni i wydawnictwa "Dziennika Kujawskiego".

Od 16 maja 1894 przez trzy kadencje zasiadał w parlamencie Rzeszy, wybierany z okręgu inowrocławsko-mogilnicko-strzeleńskiego najpierw po przedterminowym złożeniu mandatu przez Józefa Kościelskiego, potem ponownie w 1898 i 1903. W 1895 ogłosił List otwarty do moich wyborców, w którym przedstawił społeczeństwu ówczesne stanowisko Koła Polskiego w parlamencie Rzeszy. Wystąpienie Krzymińskiego stanowiło wyłom z dotychczas ściśle przestrzeganej tajności obrad Koła. Nie rozwijał zbyt aktywnej działalności w parlamencie; uchodził za zwolennika tzw. mieszczańskiego ruchu ludowego Romana Szymańskiego. W 1906 w trakcie kolejnej kampanii wyborczej aktywna agitacja przeciwników Krzymińskiego doprowadziła do rezygnacji z jego kandydatury na posła.

10 listopada 1918 został członkiem Rady Robotniczo-Żołnierskiej w powiecie inowrocławskim, a 24 listopada 1918 - przewodniczącym Powiatowej Rady Ludowej w Inowrocławiu (podległej Naczelnej Radzie Ludowej w Poznaniu). 2 stycznia 1919 przewodniczył polskiej delegacji, żądającej opuszczenia Inowrocławia przez niemiecki garnizon wojskowy; pozostawił wspomnienia z tego okresu Z zapisków prezesa Powiatowej Rady Ludowej (opublikowane w 1929 w "Dzienniku Kujawskim"). 15 kwietnia 1919 został pierwszym polskim prezydentem Inowrocławia, organizował od podstaw polską administrację. Po 1920 był przewodniczącym rady nadzorczej Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu; przeszedł na emeryturę 18 lutego 1928. Niezależnie od działalności publicznej praktykował jako lekarz. W 1927 został prezesem Związku Lekarzy; działał na rzecz unowocześnienia i rozszerzenia zakładów kuracyjnych (szczególnie solanek).

We wrześniu 1939 organizował straż obywatelską Inowrocławia. W marcu 1940 został aresztowany przez hitlerowców; więziony początkowo w obozie koncentracyjnym w Szczeglinie (powiat Mogilno), następnie w Błoniach pod Inowrocławiem. W obozie zmarł.

Z małżeństwa z Anną z Kępińskich miał syna Józefa, który także został lekarzem.

Jest patronem Gimnazjum nr 2 w Inowrocławiu.

Na podstawie źródeł:

*Anna Ryfowa, Józef Krzymiński, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XV, 1970

*"Inowrocławski słownik biograficzny", K-PTK 1991

*Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815-1914, 55. część cyklu "Dzieje narodu i państwa polskiego", Warszawa 1989

*http://www.inowroclaw.info.pl/biografie/g.php?strona=109

Kujawska Fabryka Świec Ołtarzowych w Gniewkowie XIX w.

W XIX wieku w Gniewkowie działała Kujawska Fabryka Świec Ołtarzowych. Wytwórnie założył Walenty Noga w 1893 r., który fachu uczył się w kilku innych zakładach między innymi w fabryce w Krotoszynie. Od 1898 r. zakład rozbudował się o bielnik wosku. Przedsiębiorstwo działało pod dozorem Kościoła. Wosk trafiał do odbiorców regionalnych, tworzony był z czystego pszczelego wosku, który wyrabiał osobiście Walenty Noga i dostarczał na sprzedaż do budynku poczty, stacji kolejowej w Gniewkowie, a także na skład drogeryjny M. Rejewskiego w Inowrocławiu.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: Dziennik Kujawski. 1898, R. 6, nr 21 (27 stycznia).

Gerward z Ostrowa herbu Leszczyc (1260?-1323)

Biskup Gerward był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli możnego kujawsko-wielkopolskiego rodu Leszczyców. Wywodził się on z tej gałęzi rodu, która miała swoje gniazdo w Ostrowie nad Gopłem. Dobra Leszczyców ostrowskich skoncentrowane były w południowej części Kujaw oraz w kasztelanii lędzkiej. Na przełomie XIII i XIV wieku byli oni związani politycznie z osobą księcia Władysława Łokietka i na jego dworze robili karierę. Ojcem biskupa był sędzia brzeski Maciej z Ostrowa, współpracownik Łokietka, wynagrodzony przez księcia w roku 1292 dwiema wsiami. Gerward miał sześcioro rodzeństwa (trzech braci i trzy siostry), przy czym jeden brat Stanisław wybrał również karierę duchowną i doszedł do prepozytury włocławski, a dwaj pozostali: Jan i Przezdrzew byli kolejno kasztelanami kruszwickimi w służbie księcia Władysława. Z trzech sióstr znane jest imię tylko jednej, mianowicie Małgorzaty, która poślubiła kasztelana nakielskiego Sławnika z Gołańczy. Z tego związku zrodzony został Maciej z Gołańczy, który objął biskupią stolicę włocławską po wuju Gerwardzie.

Nie wiemy kiedy dokładnie urodził się Gerward z Ostrowa, niektóre źródła podają, że 1260 r., ale autor Janusz Bieniak tego poglądu odszedł od tej koncepcji. W każdym razie pierwsza wzmianka o Gerwardzie pochodzi dopiero z kwietnia 1293 r. Przyszły biskup znajdował się wówczas w otoczeniu swojego poprzednika na katedrze włocławskiej Wisława w czasie jego podróży do ziemi chełmińskiej. Gerward był zatem świadkiem finalizowania umowy ostrowickiej z 1292 roku, w wyniku której biskupstwo zrzekło się terytorium golubsko-ostrowickiego, kończąc tym samym długotrwały spór z Zakonem Krzyżackim. Fakt, że imię Gerwarda odnotowano wówczas tylko na jednym spośród trzech wystawionych w krótkim odstępie czasu dokumentów, a także okoliczności, iż był wówczas jedyniekanonikiem kruszwickim, pozwala na domysł, że źródło uchwyciło całkiem dobrze początek kariery. Dynamiczny rozwój sugeruje objęcie przez Gerwarda kanonii raczej przed 30 rokiem życia, a zatem przesunięcie daty urodzin na okres zdecydowanie po roku 1260. Bardzo możliwe, że Gerward stawił w 1293 roku pierwsze kroki na dworze biskupim, na którym lepiej znano już jego brata Stanisława, również kanonika kruszwickiego. W każdym razie przebywanie Maciejowiców z Ostrowa w otoczeniu przychylnego Łokietka biskupa Wisława świadczy o orientacji politycznej tej gałęzi Leszczyców. Współpraca obu braci z biskupem musiała układać się jak najlepiej, czego dowodem jest szybki awans obydwu do grona prałatów kujawskich. Stanisław już przed 1 maja 1295 roku został zapewne archidiakonem kruszwickim, co było zresztą jedynie pierwszym stopniem w długim ciągu awansów, który zakończył na prepozyturze włocławskiej. Kariera Gerwarda rozwijała się szybciej. Korzystając z dobrej dla jego gałęzi rodowej koniunktury, spowodowanej współpracą władzy kościelnej z księciem Władysławem, został przyszły biskup proboszczem kapituły katedralnej we Włocławku. Miało to miejsce między 17 września 1298 a 7 grudnia 1300 roku, tuż po śmierci biskupa Wisława (27 listopad 1300 r.). Elekcja dokonana przez kapitułę włocławską, miała miejsce między 8 a 24 grudnia tego samego roku. Sakrę biskupią otrzymał Gerward z rąk metropolity arcybiskupa Jakuba Świnki w 1301 r.

Jego pontyfikat przypadł na burzliwy okres jednoczenia ziem polskich, zbiegając się z objęciem władzy w Polsce przez Wacława II. Po upadku rządów czeskich Gerward przychylnie odniósł się do powracającego na Kujawy i Pomorze Władysława Łokietka, towarzysząc księciu w czasie przejmowania władzy na tych terenach i wspierając go finansowo. Uczestniczył w rokowaniach polsko-krzyżackich w Grabiu (pow. Aleksandrów) w 1309 r., a w 1313 r. był gospodarzem zjazdu wielkiego mistrza Karola z Trewiru z Władysławem Łokietkiem we Włocławku. Od 1317 r. znajdował się w ostrym konflikcie z Zakonem, o czym świadczy odmowa potwierdzenia rekomendowanego przez wielkiego mistrza kandydata na probostwo w Świeciu. Odmowę tę należy interpretować, jako kwestionowanie prawa Zakonu do władania ziemią pomorską (Pomorze Gdańskie wchodziło w skład diecezji włocławskiej w średniowieczu). W 1318 r. wyruszył z polecenia Łokietka na dwór papieski do Awinionu, aby starać się o koronę dla księcia kujawskiego. Zgodę tą (a raczej dyplomatyczne milczenie papieża) otrzymał, jednocześnie uzyskując zezwolenie na papieski proces polsko-krzyżacki, który przeprowadzono w latach 1320-1321 w Brześciu Kujawskim i Inowrocławiu. Podczas przewodu sądowego Gerward złożył obciążające Zakon zeznanie, potwierdzając w całej rozciągłości tezy procesowe strony polskiej.

W czasie swego pontyfikatu założył na prawie niemieckim przynajmniej pięć wsi w naszym regionie (Miliszewy i Małszyce w ziemi dobrzyńskiej oraz Ośno, Kruszę Duchowną i Przybysław na Kujawach) oraz jedno miasto (Raciążek w 1317 r.). Był prekursorem nowoczesnej kancelarii biskupiej, w której za jego czasów zaczęto zatrudniać notariuszy. W 1323 r. Gerward ponownie z polecenia Łokietka wyruszył do papieża. Jego zadaniem było przeciwdziałać akcji krzyżackiej skierowanej przeciw wyrokowi w procesie inowrocławsko-brzeskim. Podczas tej misji zachorował i zmarł w Awinionie 1 listopada 1323 r. Został pochowany w tamtejszym kościele dominikańskim. Źródła zachowały o nim pamięć jako o „obrońcy i opiekunie korony narodu polskiego”.

Źródła:

1. J. Maciejewski, Działalność kościelna Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskigo w latach 1300-1323, Bydgoszcz 1996.
2. J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelani nadgoplańskich w latach 1267-1327, Zeszyty Naukowe UMK, Historia 2, Toruń 1966.
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Biskupi_w%C5%82oc%C5%82awscy

Ciechocinek zarys historyczno-administracyjny do 1919 r.

Ciechocinek – kujawskie miasteczko, leży na lewym brzegu Wisły. Miasto słynie z uzdrowiska i licznych obiektów leczniczych. Samo Uzdrowisko Ciechocinek powstało w XIX w. jednak dzieje miasta sięgają średniowiecza, gdy było małą osadą w pobliżu Słońska, który od VIII-IX w. stanowił najprawdopodobniej ośrodek grodowy – centrum opola, wspólnoty terytorialnej. Z czasem Słońsk utracił swoje znaczenie, głównie z powodu powodzi nękających te tereny. 

Pierwsza wzmianka o Ciechocinku pochodzi z 1379 r. Obecna nazwa miejscowości pojawia się w 1520 r. Nazwę kojarzy się z Ciechocinem nad Drwęcą, prawdopodobnie migrująca z tej miejscowości ludność założyła nową osadę – Mały Ciechocin, inaczej Ciechocinek. Z kolei Ciechocin pochodzi od słowiańskiego imienia Ciechota przypuszczalnie pierwszego właściciela wsi.

W XVI i pierwszej połowie XVII w. Ciechocinek był jedynie niewielką osadą szlachecką bez folwarku. Powodzie, zarazy i wojny spowodowały wyludnienie okolicy, aż do przybycia osadników olęderskich, a później Niemców. Kiedy kolonizacja objęła Ciechocinek, właścicielami wsi była rodzina Niemojewskich. Rejon zaczął się rozwijać, pojawiły się nowe infrastruktury, a do osady przybyli nowi osadnicy w poszukiwaniu pracy. Olędrzy zasiedlili nieużytki i grunty wcześniej zalewane, które były z czasem osuszone. Postawili piętrowe domy i zagrody. 

Po pierwszym rozbiorze w 1772 r. poszukiwano nowych źródeł solnych, pod kierownictwem Stanisława Staszica. 

Po drugim zaborze w 1793 r. Ciechocinek i Słońsk weszły w skład Prus i powiatu radziejowskiego w departamencie piotrkowskim. 

Powiat radziejowski po trzecim rozbiorze przyłączono do departamentu poznańskiego (1795 r.), a od 1807 r. powiat stał się częścią departamentu bydgoskiego (dekret Fryderyka Augusta, utworzenie Księstwa Warszawskiego). 

Dnia 27 czerwca 1815 r. powiat radziejowski znalazł się w granicach województwa mazowieckiego (za sprawą Aleksandra I). W kolejnych latach 1837-1842 Ciechocinek został włączony do powiatu włocławskiego guberni warszawskiej. Po powstaniu styczniowym, gdy likwidowano odrębność ustrojową Królestwa Polskiego, w 1866 r. Ciechocinek wszedł w skład powiatu nieszawskiego; siedziba powiatu została przeniesiona z Radziejowa do Nieszawy. Taka kolej rzeczy utrzymywała się do 1915 r. aż do zajęcia Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie. Zniesiono wówczas strukturę terytorialno-administracyjną. Powiat włocławski i nieszawski 23 marca 1916 r. połączone zostały w jeden powiat włocławski i znalazły się pod okupacją niemiecką. Nadano prawa miejskie w 1916 r., które potwierdzono 4 lutego 1919 r. dekretem rządu polskiego. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Raczyńska, Materiały do historii Ciechocinka, Warszawa 1935; Ciechocinek, zarys monograficzny, pod. Red. D. Iwanowska-Jeske, Warszawa 1983, Ciechocinek dzieje uzdrowiska, pod red. Sz. Kubiak, Włocławek 2001, Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we włocławku APT OW, Urząd Miejski w Ciechocinku z lat 1973-1990, sygn. 182; Ziemia Kujawska XXV, Inowrocław-Włocławek 2016, artykuł: R. Górski,Geneza, rozwój i zakres działania administracji Uzdrowiska Ciechocinek, fot. uzdrowiskociechocinek.pl

Ewa Lewańska

Ewa Lewańska pochodzi z Kruszwicy. Na świat przyszła 15 grudnia 1900 roku. Była czwartą córką Pawła Ryczki, dzierżawcy Gopła. Często chorowała, musiała więc uczyć się w domu. Miała bardzo szerokie zainteresowania. Do najbardziej lubianych przez nią zajęć należało malowanie i czytanie. Książki sprawiły, że nie miała problemów z nauką, władała trzema językami obcymi, pisała również wiersze. Jej pasją była również muzyka, zdolności odziedziczyła po ojcu. Ewa przyjaźniła się z wieloma współczesnymi artystami, nawzajem zagrzewali się do tworzenia nowych, wspaniałych dzieł. Artystkę odwiedzali Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, a także kompozytor Ludomir Różycki.

Kiedy w jej życiu pojawił się Bolesław Lewański, jej obrazy „otrzymały nowych barw”. Malarz doceniał sztukę Ewy. Podjął się pracy, która miała na celu udoskonalić jej kunszt. Ewa zafascynowana Bolesławem wyszła za niego za mąż. Małżeństwo zamieszkało niedaleko Gopła, w stylowym pałacu, nieopodal Półwyspu Rzepowskiego. Malowała głównie obrazy o tematyce regionalnej, pejzaże, przyrodę nadgoplańską, martwą naturę i detale architektury. Jej warsztat liczy ponad 1000 obrazów. Technika artystki to olej, pastel, akwarela i tempera. 

Malarka odeszła w 1980 roku. Pozostawiła po sobie wspaniałe dzieła, które zdobią dziś domy, muzea, a także placówki oświatowe w całej Polsce. Kilka obrazów zdobi ściany w Przedszkolu nr 3 w Kruszwicy. Pani Ewa została wybrana patronką maluchów. Dzieci dbają o jej grób na cmentarzu, przy kruszwickiej Kolegiacie. W 2014 roku, przy okazji Ogólnopolskich Literackich Spotkań Pokoleń, mogliśmy obejrzeć jej dzieła, na wystawie w Pałacu w Kobylnikach.

Opracowanie ze słuchu: Bartłomiej Grabowski, Ogólnopolskie Literackie Spotkania Pokoleń 2014 r., wykład o Ewie Lewańskiej przygotowany przez krewne artystki.

Fotografia:Justyna Grabowska
Serdeczne podziękowania dla Dyrekcji Przedszkola nr 3 za dostęp do kącika pamięci.

Ofiarowanie Pańskie, czyli Matki Bożej Gromnicznej (2 lutego)

Święto Ofiarowania Pańskiego, zgodnie z tradycją żydowską, obchodzone jest 40 dni od Narodzenia Pańskiego. Wtedy to, jak podaje Ewangelista Łukasz, Maryja z Józefem przynieśli Dziecię do świątyni, bowiem tak nakazywał Prawo Mojżeszowe. Na pamiątkę tego wydarzenia Kościół ustanowił święto, które od V wieku obchodzone jest 2 lutego. W VII w. pojawia się określenie Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny i pod tą nazwą cesarz Karol Wielki wprowadził święto do kalendarza liturgicznego. Stało się ono świętem obowiązkowym w Kościele rzymskim.

W Polsce już w średniowieczu czczono Bożą Rodzicielkę, a kult Najświętszej Marii Panny był mocno rozpowszechniany. Wszystkie święta maryjne naród obchodził uroczyście, a szczególnie Oczyszczenie, 2 lutego, zwane również Matki Bożej Gromnicznej. Tego dnia w kościołach święcono świece zwane gromnicami, bowiem stawiane w czasie burzy w oknie miały chronić dom od gromów. W każdym domu była przynajmniej jedna gromnica.

Święto to było, aż do roku 1951, dniem wolnym od pracy i obchodzono je jako święto maryjne.

Reforma liturgiczna w 1960 r. przywróciła świętu charakter święta Pańskiego, pod nazwą Ofiarowanie Pańskie. W liturgii przedsoborowej dopiero to święto kończyło okres Bożego Narodzenia.

Również z życiu codziennym kończył się czas świątecznych zabaw. Wyrzucano z domów choinki, kolędnicy przestrzelali kolędować, nie było już słychać śpiewu kolęd. Panny, które nie znalazły mężów, musiały czekać ze ślubem do Wielkanocy. Mawiano wówczas

„Od Matki Boskiej Gromnic będą dziewki trąbić (płakać).”

Do kawalerów, którzy do tego dnia się nie oświadczyli i w zapusty już żenić się nie mogli mówiono: „W dzień Panny Gromniczny, bywaj zdrów mój śliczny”.

Według ludowych prognoz pogody Matka Boża Gromniczna rozpoczynała „ostatek zimy”. Związane z tym są przysłowia i powiedzenia:

„Na Gromnicę masz zimy połowicę”,

„Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima się jeszcze przewlecze”,

„Gdy na Gromnicę rozstaje, rzadkie będą urodzaje.”

„Gdy słońce świeci jasno na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce”.

Powszechne też było przekonanie, że Matka Boża Gromniczna jest opiekunką zagród i ludzi, chroniącą przed napaściami wilków. Stare obrazy przedstawiały Matkę Bożą owianą śnieżną nawałnicą z gromnicą w ręku. W dali widniały przysypane śniegiem chatki, a z drugiej strony wilki. Maryja stała między uśpioną wsią a zwierzętami i chroniła ludzi.

Święto Ofiarowania Pańskiego jest także Światowym Dniem Życia Konsekrowanego, ustanowionym przez św. Jana Pawła II. W tym dniu Kościół szczególnie modli się za osoby zakonne.

Opracowanie Justyna Grabowska na podstawie źródeł:

Zygmunt Gloger, Rok Polski w życiu, tradycji i pieśni, Warszawa 1900.

Ewa Ferenc, Polskie tradycje świąteczne, Poznań 1986.

http://www.niedziela.pl/artykul/37569/nd/Matka-Boza-Gromniczna

fot: Piotr Stachiewicz, obraz 11 z cyklu Legenda o Matce Boskiej, pocztówka wydana nakładem Księgarni J. Czarneckirgo, Wieliczka, za: http://www.parafia.trzcianka.com.pl/strony/arch.wydarzen-2014/002-luty.html

Kultura i oświata w Radziejowie przed wybuchem II wojny światowej

Przed wojną w Radziejowie działała szkoła powszechna. Nauczyciele pracowali w trudnych warunkach lokalnych, budynki pamiętały okres zaborów. Budynek szkolny był stary, wynajęty i nie nadawał się do prowadzenia zajęć. Posiadał 8 sal, niskich i ciasnych, w stanie ruiny. W takich warunkach uczyło się 400 dzieci w pierwszych latach niepodległości. 

W 1921 r. podjęto starania o budowę nowej placówki szkolnej. Ze względu na problemy finansowe, szkoła została zbudowana dopiero w 1931 r. Mieściło się w niej 12 izb lekcyjnych i 9 pomocniczych. Powstały także szkoły w Świątnikach i w Bieganowie. Inicjatorem i gospodarzem budowy szkoły w Świątnikach był kierownik zasłużony pedagog Józef Rączka. Została ona oddana do użytku w 1932 r. Posiadała 5 izb lekcyjnych i 3 sale pomocnicze. Nowy budynek szkolny w Bieganowie miał 2 izby i 1 salę pomocniczą.

Przed odzyskaniem niepodległości działała w Radziejowie szkoła o 4 nauczycielach, zaś na terenie gminy 2 szkoły jednoklasowe o jednym nauczycielu. W 1938 r. były 4 szkoły o jednym nauczycielu, 1 szkoła o dwóch nauczycielach i 1 szkoła o dwunastu nauczycielach.

Do 7-mio klasowej szkoły powszechnej im. M. Kopernika w Radziejowie uczęszczały dzieci również z miejscowości gminnych: wsie Leonowo, Próchnowo i Czołówek, folwark i wieś Biskupice oraz z gminy Bytoń.

Liczba dzieci zapisanych do 7-mio klasowej szkoły w Radziejowie wynosiła według stanu z dnia 1 grudnia w latach szkolnych: 1923/24 – 455, 1924/25 – 244, 1925/26 – 586, 1926/27 – 557.

Pierwsza ochronka w mieście powstała w 1916 r. uczęszczało do niej w 1935 r. 80 dzieci. Od 1916 r. istniało także Prywatne Gimnazjum koedukacyjne Towarzystwa Kulturalno-Oświatowego. 

Dzięki pracy społecznej nauczycieli, uruchomiony został także teatralny zespół amatorski, pod kierownictwem Z. Nowakowskigo. 

Od października 1933 r. rozwijał działalność na terenie miasta Uniwersytet Ludowy. Jego inicjatorami byli działacze prorządowi. 

Młodzież szkolna, poza zajęciami obowiązkowymi w szkole uczestniczyła w organizacji ZHP. Ożywioną działalność rozwijała męska drużyna ZHP im. Marszałka J. Piłsudskiego, kierowana przez A. Dorywalskiego i Z.Mielcarka w 1932 r.

W mieście działy również inne organizacje: Związek Strzelecki, Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, Macierz Szkolna, Ochotnicza Straż Pożarna, Związek Rezerwistów, PCK, kółko rolnicze i inne. Wśród mieszkańców pochodzenia żydowskiego rozwijały się różne stowarzyszenia syjonistyczne. 

Związek Strzelecki prowadził działalność sportowo-paramilitarną, ideologicznie związaną z BBWR. Wiele uwagi poświęcono wychowaniu fizycznemu i przysposobieniu wojskowemu. W Radziejowie często odbywały się zawody strzeleckie.

Na obszarze wiejskim działały Koła Gospodyń Wiejskich i Związek Młodzieży Wiejskiej „Siew”. Organizowały one różne kursy związane głównie z rolnictwem.

Uroczystości rocznicowe i państwowe, odbywały się na placu koło pomnika Tadeusza Kościuszki. We wrześniu 1930 r. podczas jednej z uroczystości – 600-lecie zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Płowcami, postanowiono o budowie kopca pod Płowcami. Jego realizację podjęto w dniu 30 lipca 1931 r. We wrześniu tego roku odbyła się uroczystość otwarcia kopca i uczczenia kolejnej rocznicy bitwy pod Płowcami.

W Radziejowie powstała także komisja oświaty pozaszkolnej, w której działali nauczyciele, bez nich nie doszłyby do skutku żadne imprezy i akcje kulturalno-oświatowe w okresie międzywojennym.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: „Rolnik Nieszawski”, 34/1930; „Głos Nieszawski”, 36/1933, s. 2; 52/1933; 4/1934; Powiatowe Archiwum Państwowe we Włocławku, Starostwo Powiatowe Aleksandrowskie, sygn. 153, k. 21, Według spisu ludności z dnia 1.10.1939 r., Bydgoszcz; Skorowidz gmin Rzeczypospolitej, Warszawa 1933, s. 17, s. 17, tabl. nr 3; Wykaz zaludnienia i obszaru miast i gmin powiatu nieszawskiego „Głos Nieszawski”, 5/1936; Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1921 r. Budynki, Warszawa 1928; „Głos Nieszawski”, 4/1934, s.6; Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982, artykuł Z. Pawluczuk, Lata 1918-1939, Obszar-Ludność-Gospodarka, Bydgoszcz 1982. Fot. www.radziejów.edu.pl