Po
II rozbiorze Polski, Radziejów przypadł Prusom i włączony został
do departamentu piotrkowskiego. Początek XIX wieku dla
Radziejowa nie był szczególnie owocny gospodarczo i ekonomicznie.
Niewielka miejscowość nie odgrywała większego znaczenia w nowych
warunkach politycznych. W 1800 r. Radziejów liczył zaledwie 813
mieszkańców, głównie rolników i handlarzy. Reprezentanci Kujaw w
czasie delegacji do Napoleona w grudniu 1806 r. przedstawili opłakany
stan gospodarki Kujaw, nadmiernie eksploatowanych przez wojska
francuskie. Rok później na zjeździe we Włocławku, w czasie hołdu
królowi Fryderykowi Augustowi, księciu warszawskiemu, delegaci
skarżyli się do Rady Stanu i marszałka Davousta w sprawie ucisku
ekonomicznego, jakiego Kujawy doznawały ze strony Izby
Administracyjnej.
W
kwietniu 1809 r. do Księstwa Warszawskiego wtargnęły oddziały
austriackie i częściowo je zajęły. Przez Radziejów przeszli
Austriacy, zmierzające spod Torunia i Inowrocławia Kłodawę, Kutno
do Sochaczewa. Przechodziły tu także wojska polskie, maszerujące
linią od Poznania przez Gniezno, Kruszwicę, Radziejów i
Krośniewice. Rabunkowa gospodarka wojenna w okresie Księstwa
Warszawskiego aż do jego upadku, podkopały jeszcze pozycję
Radziejowa w regionie. Liczba ludności w mieście stale malała.
Po
klęsce Napoleona Rosjanie zajęli ziemie Księstwa. Radziejów stał
się jednym z wielu typowych, małych rolniczych miasteczek nad
granicą pruską. Miasto miało głównie wartość strategiczną i
rolnicza, w 1824 r. mieszkało w Radziejowie 690 mieszkańców. W
okolicach miasta usytuowany był urząd pruski, posterunek graniczny.
Położenie Radziejowa sprzyjało ekstradycji zbiegów z zaboru
rosyjskiego. Powstania listopadowe i poznańskie nie miały większego
wpływu na miasto, nowy etap historii Radziejowa i okolic otwiera
dopiero wybuch powstania styczniowego. Wpływ na to miało
przeniesienie walk na tych terenach i determinacja społeczna Kujaw.
Ziemie kujawskie były szczególnie ożywionym terenem ruchów
oddziałów powstańczych w obszarze przygranicznym. Od kontroli tego
regionu zależał względnie bezpieczny przerzut broni do
Kongresówki, przechodzenie ochotników z Wielkiego Księstwa
Poznańskiego do powstania, utrzymanie szlaków kurierskich. We
włocławku, znajdowała się siedziba carskiego gubernatora
wojennego. To właśnie z tego miasta, położonego blisko Radziejowa
i Kruszwicy, wychodziły oddziały rosyjskie w pole przeciwko partiom
powstańczym, operującym na Kujawach.
Wiosną
1863 r. Kujawy czekały na przyjęcie Ludwika Mierosławskiego,
dyktatora, który miał poprowadzić formujące się oddziały na
wschodzie tego regionu. Mierosławski tuż po przybyciu w okolice
Inowrocławia, zebrał zmagazynowaną broń i amunicję i udał się
do Konar, położonych nad granicą prusko-rosyjską. W nocy z 16 na
17 lutego, Mierosławski wraz z 20 powstańcami opuścił Konary i
udał się do Krzywosądza, gdzie czekała na niego grupa 40
ochotników. Problemem w rosnącej armii powstańczej, był brak
uzbrojenia. Transport, broni który zorganizował Mierosławski
wcześniej, z własnych funduszy i wysłał do Bydgoszczy, trafił w
ręce policji pruskiej. Nie powodzenia na polu bitwy, wywołały
niechęć wśród szlachty poznańskiego i Kujaw. Co utrudniało
zdobycie środków na prowadzenie powstania. Szlachta obawiała się
uzbrojonego chłopa.
Dyktator
dysponował 100 ludzi, uzbrojonych w dubeltówki i kosy. Pod
Krzywosądzą założono tymczasowy obóz, gdzie trenowano rekrutów,
formowano tabory, konstruowano machinę z kos, pomysłu
Mierosławskiego. 19 lutego, do oddziałów przyłączyła się część
partii Kazimierza Mielęckiego, główne siły miały przybyć
niebawem.
Mierosławski,
pewny przybycia kolejnych posiłków, postanowił przyjąć bitwę z
maszerującymi w te strony Rosjanami, w lasku otoczonym ze wszystkich
stron równinami. Przez lasek wiodła droga z Krzywosądzy do
Włocławka oraz droga do Radziejowa. Do granicy pruskiej było tylko
15 km. Bitwę, Mierosławski jednak przegrał i musiał się wycofać
do Radziejowa. Poległo wówczas 40 powstańców i dwóch dowódców,
Mielęcki nie zdążył wesprzeć walczących oddziałów. Polegli
komisarz rządu – Janowski i major Celiński, który osłaniał
odwrót dyktatora. Wielu powstańców dostało się do niewoli.
Mierosławski udał się do wsi Płowce, gdzie czekał oddział
Mielęckiego. Na miejscu doszło do ostrej wymiany zdań między
dowódcami. Głównemu dowódcy nie podobało się, że Mielecki mimo
że miał tylko 10 km do przebycia, nie pomógł w bitwie, mając do
dyspozycji 500 ludzi. W Płowcach Mierosławski agitował chłopów
do powstania.
Liczba
powstańców Mierosławskiego rosła, zawdzięczał to zdolnością
Bartosza Nowaka. Niestety nadal brakowało broni, chłopi nosili
głównie kosy, przygotowane przez miejscowych kowali. Nowaka
aresztowały wkrótce władze pruskie i osadziły kolejno w więzieniu
w Inowrocławiu, a później w Moabicie. Uwolniony został dopiero po
upadku powstania i zmarł w 1890 r. pod Bodanowem Bachornym.
Dnia
21 lutego 1863 r. oddział Mierosławskiego cofając się przed
siłami nieprzyjaciela, dotarł pod Nową Wieś nad Gopłem. Otoczeni
przyjęli bitwę, padło 37 powstańców, wielu zostało rannych.
Rozproszone oddziały uciekły z pola bitwy. Dowódcy wycofali się z
garstką pozostałych przy nich ochotników do Kazimierza
Kujawksiego. Tam po kłótni Mierosławskiego z Mielęckim, dyktator
postanowił udać się do Paryża. W ten sposób zakończyła się
tygodniowa kampania Ludwika Mierosławskiego. Kazimierz Mielęcki
walczył dalej w lasach kazimierzowskich, uczestniczył w kilu
bitwach. Zmarł po klęsce pod Ślesinem, w lipcu 1863 r., na skutek
odniesionych ran.
Na
początku kwietnia 1863 r. zaczęły się formować oddziały
niedaleko Ruszkowa. Partie powstańcze Alfonsa Seyfrieda i
Oborskiego, złożone były w większości ze szlachty: łęczyckiej,
kutnowskiej i kujawskiej oraz młodzieży włocławskiej. W pierwszej
połowie kwietnia, 60 strzelców pod dowództwem Oborskiego,
zorganizowało wypad na komendę rosyjskiej straży granicznej
stacjonującej w Piotrkowie Kujawskim. Nieprzyjaciel został wyparty
za granicę pruską. Powstańcy, udali się za wycofującymi
oddziałami, oddali kilka strzałów i powrócili do Piotrkowa, gdzie
pozrzucali z magistratu i miejsc publicznych orły carskie oraz
zarekwirowali z kasy miejskiej całą gotówkę na cele kampanii.
W
połowie kwietnia 1863 r. wkroczyły z Poznańskiego do Królestwa
trzy oddziały, sformowane staraniem tzw. Komitetu Działyńskiego, a
wśród nich oddział dowodzony przez Young de Blankenheima. Francuz
połączył się wkrótce z powstańcami Seyfriedem i Oborskim.
Powstał także oddział konny pod dowództwem Piotra Solnickiego.
Young dowodził 1000 ochotników, słabo uzbrojonymi powstańcami,
niektórzy nie posiadali żadnej broni.
Oddział
wyruszył z lasów ruszkowskich na Wierzbinek w drugiej połowie 1863
r. Young zmienił jednak plany usłyszawszy o zbliżającym się
nieprzyjacielu. W dniu 26 kwietnia, w czasie ulewnego deszczu,
oddział Francuza stoczył potyczkę z oddziałem Nielidowa, w
okolicy Nowej Wsi (miejsca klęski Mierosławskiego). Dowódca partii
nie czekał, z marszu uderzył na wroga i zmusił Rosjan do odwrotu
na Rudzk Mały. Rosjanie znaleźli schronienie za granicą pruską,
zgodnie z konwencją Alvenslebena.
Od
maja 1863 r. walki na Kujawach stopniowo się zmniejszają, widoczne
jest mniejsze zaangażowanie szlachty. Taki stan rzeczy doprowadził
do klęski powstania. Po upadku powstania styczniowego, zaborca
rosyjski dokonał w polityce wewnętrznej szeregu zmian, w wyniku
których Radziejów jeszcze bardziej stracił swoją dotychczasową
pozycję.
W
1867 r. Radziejów, Piotrków Kujawski i Osięciny zmieniły swój
status i z miast stały się osadami wiejskimi. Prawa miejskie
odzyskał Radziejów dopiero w 1919 r. po powstaniu wielkopolskim, w
którym również mieszkańcy Radziejowa i okolicznych wsi brali
udział.
Opracowanie
Bartłomiej Grabowski, źródła: M. Kallas, Z przeszłości
administracyjnej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, Włocławek 1978, s.
199; Powiatowe Archiwum Państwowe we Włocławku, Starostwo
Powiatowe Aleksandrowskie, sygn. 153, k. 21, Według spisu ludności
z dnia 1.10.1939 r., Bydgoszcz; Skorowidz gmin Rzeczypospolitej,
Warszawa 1933, s. 17, s. 17, tabl. nr 3; Wykaz zaludnienia i obszaru
miast i gmin powiatu nieszawskiego „Głos Nieszawski”, 5/1936;
Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1921 r.
Budynki, Warszawa 1928; „Głos Nieszawski”, 4/1934, s.6; Dzieje
Radziejowa Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982,
artykuł R. Jadczak, Ziemia Radziejowska w dobie walk
narodowowyzwoleńczych XIX wieku, Bydgoszcz 1982; W. Tokarz, Rozprawy
i szkice, Warszawa 1959, s. 484; S. Kieniewicz, Społeczeństwo
polskie w powstaniu poznańskim 1848, Warszawa 1960, s. 42; S.
Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Wrocław 1965, Zeznanie Z.
Janczewskiego, s. 42; A. Sokołowski, Dzieje powstania styczniowego
1863-1864, Berlin 1909. Foto. miastoturek.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz