Symbole Powstania Wielkopolskiego 1918/1919

Najważniejszą rangę w symbolice powstańczej miały oczywiście ordery. Najwyższym odznaczeniem był Krzyż Virtuti Militari. Odznaki wydawały organy naczelne państwa, w tym Naczelna Rada Ludowa w stosunku do ziem polskich zaboru pruskiego. Innym odznaczeniem był Wielkopolski Krzyż Powstańczy i krzyż „Wielkopolska Matkom Poległych”. Istnieją różne odznaki, klasyfikowane pod względem pamiątkowych, organizacyjnych i zaszczytnych. Do tych grup należą odznaka Wojsk Wielkopolskich, Odznaka Pamiątkowa „Grupy Leszno”, odznaka „Za Waleczność”, odznaka Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz odznaka Czerwonego Krzyża. Medale były wydawane najczęściej z okazji okrągłych rocznic wybuchu powstania lub odsłonienia pomników.

Pierwsze odznaczenia powstańców wielkopolskich miały miejsce po zakończeniu walk o granice Polski. Józef Piłsudski przyznał 40 krzyży Virtuti Militari w czasie drugiej rocznicy wybuchu powstania na Placu Wolności. O tym kto otrzyma odznaczenie decydowała specjalna komisja składająca się z powstańczych oficerów.

W roku 1920 ustanowiony został Krzyż Walecznych, który otrzymało ponad 400 powstańców wielkopolskich. Powstańców honorowano również trójstopniowym Krzyżem Zasługi i Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 23 września 1929 r. objęto tym ostatnim odznaczeniem wszystkich uczestników Powstania Wielkopolskiego, także poległych.

W 1930 r. ustanowiony został krzyż i Medal Niepodległości, odznaczenie państwowe o charakterze wojskowym, bardzo honorowane w Ii Rzeczypospolitej. Z racji przyznawanych przywilejów odznaczenie to od razu zyskało duże uznanie. Nadawane było zasłużonym dla niepodległości do roku 1921, z wyjątkiem wojny polsko-bolszewickiej na obszarze Polski. Odznaczenie to otrzymało około 7400 osób.

 

Po 1946 r. władze PRL objęły cenzurą wykreślania nazwy odznaczeń powstańczych z wszelkich publikacji, z wyjątkiem opracowań naukowych i nekrologów. Mimo, że Wielkopolski Krzyż Powstańczy ustanowiono już 8 października 1946 r. nikt z powstańców nie otrzymał tego odznaczenia. Ze względów idiologicznych nie wprowadzono krzyża w życie. Dopiero w 1957 r. Rada Państwowa PRL uchwaliła dekret o Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym. Do roku 1999 przyznano ponad 22 tys. krzyży. Ostatnie nadanie miało miejsce postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 kwietnia 1999 r., po czym Sejm RP uznał nadawanie krzyża za zakończone.

Natomiast krzyż „Wielkopolska Matkom Poległych” został przyznany 1500 powstańcom przez Komisariat Naczelny Rady Ludowej, o czym dowiadujemy się z publikacji gen. J. Dowbora-Muśnickiego.

Źródla:
- J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia…
- T. Jeziorowski, Wielkopolski Krzyż Powstańczy podwójne narodziny, w: Powstanie Wielkopolskie 1918-1919.
- M. Rezler, Barwa i broń…
- J. Karwat, Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w historiografii i kulturze, Poznań 2012.