Radziejów
w pierwszej połowie XX wieku był częścią powiatu nieszawskiego.
Miasto było ośrodkiem drobnego przemysłu, handlu i rzemiosła.
Ogółem działało od 80 do 117 przedsiębiorstw, sklepików i
zakładów rzemieślniczych. Zakłady usługowe typu: kowal, ślusarz,
blacharz, a także zajmujące się rymarstwem, kołodziejstwo,
krawiectwo i zakłady szewskie. W mieście działało: 5 zakładów
ślusarskich, 4 stolarskie, 20 krawiecko-odzieżowych, 5 budowlanych,
2 zegarmistrzowskie, 2 kowalskie, 4 fryzjerskie, 4 szewskie, 2
spożywcze oraz 1 blacharski, 1 poligraficzny, 1 rymarski i 1 zakład
przerobu różnych materiałów. Pracowały w okolicach miasta: 2
młyny, 2 piekarnie, 12 mleczarni. Miasto posiadało oświetlenie
elektryczne, dostarczane przez elektrownie Wyrzykowskiego. Był on
także właścicielem wytwórni wody sodowej i łazienek. Działały
w mieście również dwa przedsiębiorstwa przewozowe Migdalskiego i
Staweckiego, które obsługiwały komunikacyjne linie autobusowe.
W
mieście nie było większych zakładów przemysłowych, prosperowało
natomiast około 12 przedsiębiorstw, które zatrudniały po kilku
pracowników. Nie zabrakło w Radziejowie cechów rzemieślniczych.
Jednym z nich był cech kowali, zorganizowany przez 10 rzemieślników
dnia 25 lutego 1923 r. Kierownictwem zajęli się: Antoni Giżyński
starszy cechu i Franciszek Skonieczny. W mieście i okolicy działał
także cech rzeźniczo-wędliniarski i murarski. Ten pierwszy liczył
15 członków, a kierowali nim: B. Jastrzębski, W. Korwalski, S.
Kuźmiński, W. Konopacki i S. Złotnicki. Cech murarski skupiał
około 20 członków, starszym cechu był Marian Szewczykowski.
Społeczność żydowska zajmowała się w mieście rzemiosłem
krawieckim, szewskim i rymarskim.
Handel
w gminie skupiał się głównie na małych sklepikach i straganach,
które prowadzili w większości Żydzi radziejowscy. Była to grupa
zorganizowana i zrzeszona w Towarzystwo Kupców i Rzemieślników.
Właściciele polskich sklepów również stworzyli własną
organizację „Stowarzyszenie Kupców Polskich”, którym kierował
Zarząd oddziału w Radziejowie, Zorganizowany przez: A.
Ochocińskiego, J. Mętlewicza i Sowińskiego. Razem działało 117
przedsiębiorstw handlowych, z czego najwięcej prowadziło handel
płodami rolnymi, trzodą chlewną i bydłem. Część sklepów
zaopatrywała mieszkańców w artykułu spożywczo-kolonialne. W
Radziejowie organizowane były okresowe targi i jarmarki.
W
1913 r. powstała Spółdzielnia Spożywczo-Manufakturowa. W 1924 r.
spółdzielnia liczyła 413 członków, w tym 201 rolników, 110
rzemieślników, 65 robotników, 28 urzędników i 10 innych.
Mieściła się przy ulicy Kilińskiego 3. W okresie kryzysu
gospodarczego (1925 r.) spółdzielnia ogłosiła bankructwo. Podobny
los spotkał inną działającą w mieście firmę: „Spółdzielnię
Rolniczo-Handlową - Rolnik”. Oficjalnie powstała 6 marca 1923 r.
zajmowała się zaopatrzeniem rolników w nawozy, maszyny i skupem
płodów rolniczych. Siedziba mieściła się przy ul. Kościuszki 3.
Na początku 1924 r. „Rolnik” liczył 53 członków; w
późniejszych latach liczba członków sięgała 414 osób. Firma
zbankrutowała w 1932 r. w wyniku zadłużenia.
W
roku 1934 r. podjęto próby zorganizowania nowej spółdzielni
służącej rolnikom z okolic Radziejowa. Inicjatywę podjął zarząd
Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” w Kruszwicy.
Postanowiono utworzyć filię spółdzielni w Radziejowie.
Poprawiająca się sytuacja gospodarcza kraju sprzyjała w rozwoju
nowej spółdzielni w mieście, której obroty stale rosły. Spółka
zawdzięczała sukces znakomitemu kierownictwu kruszwickiemu, które
systematycznie kontrolowało gospodarkę filii. Po wybuchu II wojny
światowej w 1939 r., spółka przeszła w ręce niemieckie.
W
Radziejowie działała także Kasa Stefczyka, już od 1926 r. Jednak
i tej placówki spółdzielczej, której rozwój opierał się
wyłącznie na własnym kapitale, nie ominął kryzys.
Podsumowując,
kryzys gospodarczy w Polsce i na świecie, a także utrzymujące się
bezrobocie oraz przeludnienie wsi radziejowskiej, zahamowało rozwój
gospodarczy w Radziejowie, w okresie międzywojennym. Szansą dla
miasta miało być utworzenie siedziby powiatu. Akcję podjęto w
1938 r. na specjalnie zwołanym zebraniu. Stu członków i delegaci z
Kruszwicy, wyłonili delegację do wojewody warszawskiego i premiera
Felicjana Sławoj-Składowskiego w sprawie przywrócenia siedziby
starostwa powiatu nieszawskiego w Radziejowie. Jednak w 1938 r.
powiat został włączony do województwa pomorskiego, ze stolicą w
Toruniu, co przekreśliło plany mieszkańców o poprawie życia
miasta i okolic.
Opracowanie
Bartłomiej Grabowski, źródła: „Rolnik Nieszawski”, 34/1930;
„Głos Nieszawski”, 36/1933, s. 2; 52/1933; 4/1934; Powiatowe
Archiwum Państwowe we Włocławku, Starostwo Powiatowe
Aleksandrowskie, sygn. 153, k. 21, Według spisu ludności z dnia
1.10.1939 r., Bydgoszcz; Skorowidz gmin Rzeczypospolitej, Warszawa
1933, s. 17, s. 17, tabl. nr 3; Wykaz zaludnienia i obszaru miast i
gmin powiatu nieszawskiego „Głos Nieszawski”, 5/1936; Pierwszy
powszechny spis Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1921 r. Budynki,
Warszawa 1928; „Głos Nieszawski”, 4/1934, s.6; Dzieje Radziejowa
Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982, artykuł Z.
Pawluczuk, Lata 1918-1939, Obszar-Ludność-Gospodarka, Bydgoszcz
1982. Fot. www.radziejów.edu.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz