Izbica Kujawska po powstaniu styczniowym

Po powstaniu styczniowym Izbica Kujawska stała się siedzibą gminy i sądu gminnego. Wchodziła wówczas w skład powiatu kolskiego guberni kaliskiej. Nastąpił rozwój gospodarczy i Izbica powiązała się silnie ze wsią. Powstały warsztaty sukiennicze, fabryka octu i tasiemek. Zwiększała się również liczebność mieszkańców. Zmniejszyła się liczba ewangelików, a do miasta przybywała ludność żydowska, która niemal zrównała się liczebnie z ludnością polską.

Dominującą rolę w gospodarce zaczął odgrywać handel lokalny, podupadać zaczęło natomiast sukiennictwo ze względu na konkurencję masowej produkcji przemysłowej.

Jak wynika ze źródeł, w osadzie istniał urząd i sąd gminny, szkoła początkowa, synagoga i stacja pocztowa. Ulice nie były wybrukowane. W osadzie znajdowało pracę dwóch lekarzy. Odbywało się sześć jarmarków. W 1912 r. wybudowany został przy ul. Narutowicza kościół w stylu neogotyckim oraz tzw. „pastorówka’. Wodzyńscy, ufundowali w 1906 r. kaplicę dobudowana do świątyni katolickiej od strony północnej.

W okresie I wojny światowej działał w Izbicy dyliżans konny kursujący na linii Włocałwek-Koło. W czasie „wielkiej wojny” izbica podporządkowała się władzy niemieckiej – komendantura wojskowa w Kole. Na chłopów nałożono obowiązek dostarczania dużych ilości zboża na potrzeby wojska. Nakazano zamknięcie młynów i wiatraków znajdujących się w Izbicy i okolicy, a młynarzom polecono odstawić nadwyżki z magazynów zbożowych. Okupant niemiecki przeznaczył również dzwony kościelne na cele militarne.

W Izbicy znajdowało się wówczas 64 sklepów: 23 kolonialne, 13 z łokciowizną i galanteria, 3 spożywcze, 3 obuwnicze. Działało: 5 piekarni, pięć sklepów mięsnych, cukiernia i 2 restauracje. Pod koniec I wojny światowej Izbica liczyła 4800 mieszkańców, w tym 3025 Żydów.

W tym tez okresie wybudowano kolejkę wąskotorową łączącą Włocławek z Kołem i Sompolnem. Podjęto również budowę drogi brukowej łączącej Włocławek z Kołem. Okoliczni rolnicy zwozili kamień na jej budowę.

Opracowanie Bartłomiej grabowski, źródła: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1883, s. 329-331; Krótka monografia wszystkich miasta, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, oprac. L. De Verdmon Jacques, Warszawa 1902, s. 74; kronika Sp nr 2 w Izbicy Kujawskiej, s. 15; M. Kosman, Izbica Kujawska – przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, Poznań 1974, s. 36; J. Hederych, Izbica Kujawska na przełomie XIX i XX w., [w:] zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, Włocławek 1998.

Gniewkowo w XVI wieku

W dniu 16 kwietnia 1504 r. król Aleksander Jagiellończyk nadał miastu przywilej organizowania w każdy poniedziałek targu oraz trzech jarmarków rocznie.

Na skutek pożarów, przywilejem z dnia 24 marca 1507 r. Gniewkowo zostaje na 8 lat zwolnione od wszystkich podatków na rzecz państwa.

Z tego samego powodu Zygmunt Stary zwalnia mieszczan od podatku na lat siedem oraz przywilejem z dnia 7 lipca 1563 r. ponownie na lat osiem.

Zygmunt II August wydal przywilej z 8 lutego 1569 r. na mocy którego mieszczanie uzyskali prawo zamiany pastwisk na grunta orne oraz budowy spichlerzów nad Wisłą. 

Największą klęską dla miasta w XVI w. był pożar w 1582 r., w którym spłonęło 54 domostw i 5 browarów.

Wyremontowano kościół parafialny i odnowiono przytułek dla ubogich zwany szpitalem oraz szkołę parafialną. Pierwszy zapis o szkole pochodzi z 1578 r., w protokole wizytacyjnym parafii gniewkowskiej – wzmianka, że przy kościele istniała szkoła parafialna, a jej rektorem był miejscowy proboszcz. Następne wzmianki pochodzą również z wizytacji, z lat 1582 i 1592. 

Gniewkowo w tym okresie było ośrodkiem starostwa niegrodowego – pozbawionego praw sądowych. Siedzibą starosty był położony w pobliżu dwór. Do starostwa gniewkowskiego w tym okresie należały: miasto Gniewkowo, folwark Gniewkowo, folwark Niemojewko oraz osada młyńska Jarki. 

Obszar starostwa gniewkowskiego pokryty był lasami, w których drzewo zaopatrywali się mieszkańcy miasta i okolicznych wsi.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

Zapomniany cmentarz w Kruszy Zamkowej

Dzisiejsze Mątwy są dzielnicą przemysłową Inowrocławia. Przed wybuchem II wojny światowej Mątwy były cichą, spokojną i nieliczną wsią. Wybudowanie cukrowni w 1879 r. oraz fabryki sody w latach 1881-1882 stało się motorem do rozwoju osady. Jednym z inicjatorów budowy mątewskiej cukrowni był Johann Eduard Nehring, dawny właściciel Niemojewka i Kruszy Zamkowej. W Kruszy Zamkowej znajdował się cmentarz rodziny Nehring. Do dzisiejszych czasów niewiele zachowało się nagrobków, a sam cmentarz od zakończenia II wojny światowej popada w ruinę.

Wśród rozbitych i zarośniętych bujną fauną notecką nagrobków umiejscowiony jest krzyż z niemieckimi inskrypcjami. Na jego froncie widnieje fragment Psalmu 90:

„Unser Leben währet siebenzig Jahre, und wenn’s hoch kommt, so sind’s achtzig Jahre; und wenn’s köstlich gewesen ist, so ist’s Mühe und Arbeit gewesen.”

„Miarą naszych lat jest lat siedemdziesiąt

lub, gdy jesteśmy mocni, osiemdziesiąt;

a większość z nich to trud i marność:

bo szybko mijają, my zaś odlatujemy.”

Z drugiej strony krzyża czytamy fragment z Mądrości Syracha:

„Denn des Vaters Segen baut den Kindern Häuser, aber der Matter Fluch reißt sie nieder.”

„Chwała dla każdego człowieka płynie ze czci ojca,

a matka w niesławie jest ujmą dla dzieci.”

Ród Nehring nie doczekał się do tej pory większej publikacji. Jest wzmiankowany w artykułach, w mediach, czy monografiach. Leon Nehring ufundował w roku 1931 parafii katolickiej w Mątwach trzy dzwony nazwane imionami jego córek: Celina, Maria, Rita.

Przy północnej stronie cmentarzyka znajduje się płyta z napisem: Oto w 1912 r. Krusza Zamkowa przeszła w ręce hrabiego Karla Antona Cordsa, męża Klary Marii Nehring (córki Johanna Eduarda). Na cmentarzyku znajduje się także grób hrabiego.

Na cmentarzu znajdujemy również grób Paula Nehringa. Paul Otto Julius Nehring urodził się 18.06.1859 r., zmarł 29.12.1911 r. Od 1905 r. do śmierci był właścicielem Kruszy Zamkowej. Na pierwszy rzut oka jego grób nie wyróżnia się niczym szczególnym. Półokrągła płyta z miejscem oraz datą urodzin i śmierci, poniżej wyrzeźbiona gałązka oliwna to grobowiec dziedzica Kruszy Zamkowej. Wyryto także trzy wizerunki: konia, skrzyżowanych mieczy oraz męskiej twarzy. Możliwe, że owe ryty zostały sporządzone w późniejszym czasie.

Źródło: M. Matyjasik, artykuł pt. Cmentarz właścicieli Kruszy Zamkowej, w Memento, z 13.08.2015 r.

Z historii świątyń w Pakości

Pakość – parafia pw. św. Bonawentury

Początki kościoła św. Jakuba sięgają przełomu XII i XIII w. Pierwsza wzmianka o tym kościele pochodzi z 1243 r. Przetrwał on do 1760 r. Drugi kościół Nawiedzenia NMP powstał w 1521 r. Spalił się wraz z zabudowaniami w roku 1684. Odbudowano go, ale już pod wezwaniem Zwiastowania NMP. Z czasem popadł w ruinę i wskutek rozporządzenia władz pruskich został rozebrany w 1787 r. W 1796 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła parafialnego pw. św. Jakuba. Niestety budującą się świątynia została zniszczona przez pożar w roku 1797.

Na terenie parafii istniała kaplica Ducha Świętego, wzmiankowana w 1608 r. Spaliła się na początku XVIII w. Obecny kościół św. Bonawentury jest budowla poklasztorną, pochodzącą z roku 1631. Zbudowany został przez OO. Reformatorów na starych murach zamku. Konsekrował go bp Andrzej Gembicki w 1637 r. Kościół rozbudowano i powiększono w latach 1763-1769. Obecna świątynia zbudowana jest w stylu barokowym, ale wnętrze kościoła posiada styl rokokowy.

Do ciekawych zabytków parafii należą: ołtarze, figura z drzewa lipowego (VII w.), obraz malarza Bartłomieja Strobla z 1647 r. pt. „MB z Dzieciątkiem Jezus adorowana przez św. Bonawenturę i św. Ludwika de Valoris”, barokowy krucyfiks (XVII w.), monstrancja (XVIII w.), pacyfikały (XVII i XVIII w.), ornaty (XVIII w.) i mosiężny kociołek na wodę (XVIII w.). Kalwaria Pakoska (25 barokowych kaplic) wybudowanych w 1643 r.

Do kościoła przylega klasztor, wybudowany w tym samym czasie co kościół. Ze względu na remont postawiono nowy dom, który służy jako plebania.

Księgi metrykalne sięgają 1684 r. - ochrzczonych, a małżeństw 1744 r., zaś zmarłych spisane są od 1685 r. Do parafii należą ulicę: Barcińska, Błonie, Dworcowa, Fabryczna, Grobla, Hankiewicza, Inowrocławska, Św. Jana, Jankowska, Krótka, Kwiatowa, Leszczyńskiego, Lipowa, Łazienkowa, Mieleńska, Mikołaja, Mogileńska Osiedle, Mogileńska – domki, Nadnotecka, Ogrodowa, Polna, Powstańców Wielkopolskich, Radłowska, część Rozjazd, Różana, Rynek, Słoneczna, Szeroka, Szkolna, Śluza, Topolowa, Żabia i miejscowości: Jankowo, Ludwiniec, Łącko, Radłowo, Rybitwy i Wielowieś.

proboszczami po wojnie byli: ks. Lucjan Berger 1945-1949; ks. Kazimierz Kaczmarskiewicz 1949-1971; o. Klaudiusz Grześczak 1971-1977; o. Tadeusz Goj 1977-1991; o. Gabriel Kiliński 1991. Parafia liczy około 6900 wiernych, święto patronów przypada na 15 lipca i 8 grudnia, a adoracja odbywa się 6 czerwca. Cmentarz parafialny został założony w połowie XIX w.

Pakość – Kalwaria – parafia pw. Pana Jezusa ukrzyżowanego i MB Bolesnej

Początkowo w 1967 r. został ustanowiony ośrodek duszpasterski. Parafia została erygowana przez kard. Stefana Wyszyńskiego 6 listopada 1975 r. Na jej terenie znalazł się kościół wzniesiony w 1661 r., a konsekrowany w 1691 r. Świątynia ta jest ściśle związana z Kalwarią Pakoską. Restauracji została poddana w 1725 i 1971 r.

Zbytki: dwa boczne ołtarze (XVII w.), monstrancja, kielichy i relikwiarze – Krzyża Św., św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego Padewskiego. Plebania pochodzi z końca XVIII w.

Księgi metrykalne spisywane od 1967 r. Proboszczowie po 1945 r.: o. Leon Wojsyk 1967-1968; o. Aureliusz Gęstwa 1968-1971; o. January Wolnik 1971-1976; o. Klaudiusz Grześkowiak 1976-1977; o. Konstanty Saternau 1977-1982; o. Edmund Rutkowski 1982-1988; o. Apoloniusz Kida 1988-1989; o. Anatol Makosz 1989-1991; o. Mariusz Krakowiak 1991-1993; o. Sylweriusz Dunst 1993; o. Gabriel Kiliński 1997-2003, o. Urban Tadeusz Pudełko OFM 2003 r.

Parafia liczy około 900 wiernych, święto patronalne przypada na 3 maja i 14 września, a adoracja odbywa się 4 października. Parafia składa się z ulic: część Barcińska, Cmentarna, Kasprowicza, Krzyżanowskiego, Pałucka, Przybyszewskiego, Radłowska, 21 Stycznia, 600-lecia, Kard. St. Wyszyńskiego, oraz miejscowości: Borównia, Ludkowo-Parcele, Mielno, część Radłowo.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005.

Wronowy – parafia pw. św. Ignacego Loyoli

Parafia erygowana została w 1933 r. kościół murowany, zbudowany w 1933 r., w stylu neoromańskim, bez wieży. Kościół konsekrowany 28 czerwca 1964 r. Plebania została postawiona w 1938 r. Księgi metrykalne ochrzczonych pochodzą z 1933 r., a małżeństw i zmarłych prowadzone od 1934 r. Proboszczami po 1945 r. byli: ks. Józef Jabłoński 1945-1953; ks. Jan Kordek 1953-1957; ks. Ignacy Wachowiak 1957-1958; ks. Czesław Wieczorek 1958-1985; ks. Jan Trojanowski 1985 r. Parafia liczy około 700 wiernych, święto patrona obchodzi w św. Ignacego Loyoli, a adoracja odbywa się 26 czerwca. W granicach parafii znalazły się miejscowości: Budy, Kijewice, Mirosławice, Młyny-Wybudowanie, Proszyska, Radunek, Witkowo, Wycinki, Wronowy i Żółwiny. Cmentarz został założony w 1934 r. Przy parafii działają: Chórek i Ruch Kościoła Domowego.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005. Fot. mapio.net

Gniewkowo w wieku XVII-XVIII

Gniewkowo w XVII-XVIII w. wchodziło w skład województwa inowrocławskiego. Inowrocław, jako stolica województwa, weszła w wiek XVII z dorobkiem: miast 10, ludzi w nich mieszkających 9.400, wsi 291, ludzi 31.000.

Inowrocław posiadał zamek obronny, murowany z rowem i dwoma walami obwiedziony. Istniał także klasztor franciszkański. Gniewkowo w tym okresie było małym miastem. 

Miasto zamieszkiwało 9 komorników (chłopi odrabiający pańszczyznę pieszą), 8 rzemieślników i prasoł (osoba zajmująca się handlem solą). Do miasta należały dwa młyny: wietrzny w mieście i w Jarkach na strudze. Podatki, tak w naturze jak i w gotówce, płacono do zamku.

Do miasta Gniewkowa należał również folwark gniewkowski, na którego zabudowę składało się: budynek (dwór), zabudowania czeladnicze, browar, młyn koński i stajnie na dwanaście koni. Folwark był dzierżawiony (wg. Zenon Guldon). 

Dnia 4 czerwca 1629 r. w wyniku pożaru w Gniewkowie spłonęło 48 domów mieszkalnych, 18 gościńców, 4 browary, 10 stodół, dom szpitalny i ratusz wraz z zegarem, który stał na rynku. 

W czasie wojen polsko-szwedzkich, miasto Gniewkowo było zobowiązane do utrzymania przechodzących lub stacjonujących wojsk. Większe jednostki wojsk polskich i szwedzkich przez ziemię kujawską przeszły kilkakrotnie. 

Pożary i rabunki doprowadziły do upadku miasta. W 1659 r. w mieście były tylko trzy domy oraz czterech rzemieślników. Rok później liczba domostw się zwiększyła.

Również wojna północna nie oszczędziła Gniewkowa. Utrzymywanie wojska w mieście wiązało się z płaceniem dodatkowych podatków przez mieszkańców.

Po wojnie północnej w roku 1765, miasto liczyło 300 mieszkańców. W rejonie Gniewkowa powstało kilka nowych osad: Dąbki, Glinno Małe i Zajezierze.

Od 1772 r. Kujawy, w tym i Gniewkowo znajdują się pod zaborem pruskim. 

W 1821 r. dekanat gniewkowski przydzielono do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.

Piotrków Kujawski w 1860 r. - na podstawie opisu statystycznego

Miasto Piotrków (w 1860 r. miejscowość nie nosiła jeszcze przymiotnika Kujawski) znajdowało się w guberni warszawskiej, powiecie włocławskim, okręgu sądowym radziejowskim, dekanacie radziejowskim, parafii rzymskokatolickiej. W osadzie znajdowała się również bożnica – Okręg Wyznania Mojżeszowego Piotrków.

Piotrków założony został na zasadzie przywileju nadanego przez Augusta III, króla polskiego, w dniu 24 listopada 1730 r. nadanego na żądanie Bartłomieja Głębockiego, podkomorzego brzesko-kujawskiego, dziedzica wsi Piotrkowa.

Właściciele Piotrkowa przed erygowaniem miasta podzieli dobra na dwie części – byli to dwaj bracia, jeden ze swojej części utworzył miasto, drugi przeznaczył swoją część na kościół parafialny.

Mieszkańcy miasta z placów pod zabudowaniami opłacali dziedzicowi dóbr Piotrkowa czynsz z każdego placu od rs. 3 kop. 60 do rs. 4 kop. 50 – robocizny. Prawo propinacji, pobór targowy i jarmarczny należał do dziedzica miasta. Dominium divectrum należało do osoby prywatnej Wiel. Józefa Lasockiego, dziedzica.

Miasto zbudowane zostało na wzgórzu, w okolicy nie było lasów, jak podaje opis - miejscowość była zdrowa (z pewnością chodziło o epidemię, które dotykały wówczas mieszkańców Kujaw). Piotrków leży w odległości dwóch wiorst od linii demarkacyjnej odgraniczającej Prusy od Królestwa. Położenie pospolite, pod względem zdrowia dobre, ale co do podspecyfiki żadnego wdzięku nie przedstawiające – podawał opis statystyczny z 1860 r.

Przez miasto nie płynęła żadna rzeka. Najbliższa znajdowała się Wisła w punkcie miasta Włocławek, o wiorst 35; przez miasto nie przechodził: trakt bity i pocztowy – najbliższy przechodził przez Koło w powiecie konińskim. Okolica posiadała piaszczysty grunt. Do najbliższej stacji pocztowej w mieście Radziejów było 7 wiorst, do miasta Sompolna 14, Skulsk 14, Osięcin 18, Lubrańca 20, a Izbicy 21. Do Warszawy 195 wiorst.

Miasto graniczyło z folwarkiem Piotrków i probostwem Piotrków. W obrębie miasta znajdowało się 15 morgów, poza obrębem miasto nie posiadało gruntów. Posiadacze domów mieli tylko piece i małe ogrody. Nie było rolników mieszczan. Pod siedzibami było 7 mórg, pod kościołem i cmentarzami grzebalnymi 3 morgi, pod placami i ulicami 4 morgi.

Miasto nie posiadało folwarków, gruntów, łąk, pastwisk, lasów, zarośli, stawów, ani jezior.

Liczba mieszkańców Piotrkowa wynosiła w 1815 r. - 541, od 1816 do 1823 r. - 593, od 1824 do 1836 r. - 628, od 1837 do 1845 r. - 659, od 1846 do 1850 – 676, od 1851 do 1855 r. - 688, od 1856 do 1859 – 721 osób. Ludność utrzymywała się głównie z rzemieślnictwa, handlu i wyrobnictwa. Żydzi utrzymywali się również z handlu – głównie z przemycania towarów – jak było w opisie z 1860 r.

W Piotrkowie w 1860 r. zamieszkiwało 351 mężczyzn i 370 kobiet (721 Polaków). Podług wyznań: katolików 38, ewangelików 8, starozakonnych 675. Podług profesji i zatrudnienia: księży katolickich – 2, rabinów żydowskich – 1, urzędników – 2, nauczycieli rządowych – 1, szewców – 12, krawców – 29, garbarzy – 1, fabiarzy – 1, kołodziejów – 1, kowali – 2, mularzy – 3, młynarzy – 3, piekarzy – 7, płócienników – 1, rzeźników – 3, szklarzy – 2, stolarzy – 2, kupców – 1, kramarzy i handalarzy – 28. ogólnie utrzymywano się w Piotrkowie z rzemiosła i handlu, kramarszczyzny zbożem, wełną i drzewem.

Liczba domów mieszkalnych: murowanych 46, jednopiętrowych 1, drewnianych parterowych 9; Kościół parafialny 1; zajazd 1 i jedna karczma. Wymienione zabudowania były ubezpieczone w Towarzystwie Ogniowym na rs. 22.890.

W 1860 r. w Piotrkowie istniały ulice: Rynek, Senatorska, Kościelna, Dworska, Jurska, Włocławska, Krótka, przy ul. Kościelnej znajdował się kościół murowany, a przy ul. Jurskiej, bożnica żydowska z murem pruskim pod dachówką. W niektórych miejscach był ułożony bruk kosztem prywatnych właścicieli. Miasto nie posiadało kanałów odpływowych.

W mieście od dawnych czasów działał jeden cech rzemieślniczy – szewski. Jarmarków w mieście Piotrkowie odbywało się 6: w poniedziałek po Trzech Królach, w poniedziałek po 1-szej niedzieli postu, w piątek przed Kwietną Niedzielą, w poniedziałek po Wniebowstąpieniu Pańskim, w poniedziałek po św. Jakubie, w poniedziałek po św. Mikołaju. Targi uprzywilejowane były w każdą niedzielę, ale nie odbywały się. Na jarmarkach przedmiotem handlu była trzoda chlewna z okolicznych wsi i miasta, statki bednarskie, produkty stolarskie, szewskie i kramarszczyzna. Wartość sprowadzanych na jarmarki przedmiotów wynosiła rocznie około 6 tys. rubli.

W Piotrkowie znajdowały się budynki: Magistrat Miejski, Przykomorek Celny i Nadzorca Straży Granicznej. Istniała również szkoła elementarna, a także szynk wódki i piwa. Naczelnik Powiatu Włocławskiego sporządzając opis statystyczny Piotrkowa z 1860 r. rozwój miasta upatrywał w handlu z Inowrocławiem. Nadmienił, że potrzebna będzie droga „trakt bitny polepszy interes Piotrkowa...” Z opisu wnioskujemy, że miasto nie posiadało działalności rolniczej i przemysłowej. Brak zbiorników wodnych wykluczał rybołówstwo, a brak gruntów rolnych rolnictwo. Piotrków nie posiadał fabryk. Większość mieszkańców utrzymywała się zatem z wyrobnictwa i handlu towarowego.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie Opisu statystycznego miasta Piotrkowa spisanego dnia 2/14 czerwca 1860 r., a także artykuł: M. Gruszczyńska, Opis statystyczny Piotrkowa Kujawskiego z 1860 r. [w:] Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, Miasta Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XX 2., tom. 12, Włocławek 1998; Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, zespół akt: Komisja Woj, Mazow. I Rząd Gubernialny Warszawski, lata 1793-1914, sygn. 4301; M. Borucki, Ziemia kujawska pod względem historycznym, geograficznym, archeologicznym i statystycznym, Włocławek 1882; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1887, t. VIII; Miasta polskie w tysiącleciu, Wrocław-Warszawa- Kraków 1965, t. I.

Z historii świątyń w Barcinie

Barcin – parafia pw. św. Jakuba Większego

Pierwszy kościół drewniany pw. św. Wojciecha i Mikołaja, który stał na Wzgórzu św. Wojciecha spłonął. Obecny kościół został zbudowany z cegły w 1901 r. konsekrowany przez kard. Stefana Wyszyńskiego 16 czerwca 1950 r.

Plebania i Dom Katolicki zostały wybudowane w 1930 r. mieszkały w domu siostry Elżbietanki. Księgi metrykalne ochrzczonych prowadzone są od 1887 r., małżeństw od 1920 r., a zmarłych od 1947 r.

proboszczami po 1945 r. byli: ks. Bogdan Bolz; 1945-1957 ks. Bogdan Pelz; ks. Feliks Siebers 1957-1967; ks. Leon Plutowski 1968-1980; ks. Rajmund Kołodziejczak 1980 r. parafia liczy około 2800 wiernych, swoje święto obchodzi 25 lipca, a adoracja odbywa się 21 listopada. Parafia obejmuje ulice: Dąbrowiecka, Kasztanowa, Kościelna, Łąkowa, Marchlewskiego, Mostowa, Pl. I Maja, Podgórna, Powstańców Wielkopolskich, 4 Stycznia, Wioślarska, św. Wojciecha, Wyzwolenia oraz miejscowości: Barcin Wieś, Dąbrówka Barcińska, Józefinka, Julianowo, Knieja, część Mamlicza, Pturek i część Zlotowa.

Cmentarz parafialny został założony w II połowie XIX w. przy parafii działają organizacje: Żywy Różaniec Matek i Ojców; Stowarzyszenie Wspierania powołań Kapłańskich; Koło Duchowej Adopcji Dziecka Poczętego o Zespół Charytatywny.

Barcin – parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego

Parafia została erygowana przez kard. Józefa Glempa 1 grudnia 1982 r. Dotąd Służba Boża sprawowana była w tymczasowej kaplicy, poświęconej w 1983 r. Nowo wybudowany kościół parafialny został uroczyście poświęcony przez abpa Henryka J. Muszyńskiego w 25 rocznicę pierwszej pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny, w dniu 20 czerwca 2004 r.  

Parafia posiada nową plebanię. Księgi metrykalne prowadzone są od 1983 r. Pierwszymi proboszczami parafii byli: ks. Pytlik; ks. Zbigniew Maruszewski i ks. Bronisław Wiśniewski. Parafia liczy około 7300 wiernych, swoje święto obchodzi 14 października, a adoracja odbywa się 30 czerwca. 

Do parafii należą ulice: Artylerzystów, Dworcowa, Kasprowicza, Kochanowskiego, konopnickiej, krotoszyńska, Lotników, Mickiewicza, mogileńska, Orzeszkowej, Pakoska, Polna, Reymonta, Sienkiewicza, Słowackiego, Wojska Polskiego oraz miejscowości:Krotoszyn, Sadłogoszcz i Wolice Dolne. Przy parafii działają: Matki Różańcowe; ojcowie Różańcowe; Ruch „Światło-Życie”; Ruch Szensztacki; Towarzystwo Św. Wojciecha.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie rocznika Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum, Gniezno 2005.

Młodzieżowa Armia Krajowa - Nadzieja w Mątwach

Inowrocław obchodził 1 marca 2016 r. Narodowy Dnień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. W Saloniku Literacko-Artystycznym w tym roku, prezydent Miasta Inowrocławia dokonał uroczystego otwarcia wystawy „Kujawy Walczą”, poświęconej konspiracji młodzieżowej po II wojnie światowej w Inowrocławiu i powiecie inowrocławskim.

Wystawa została przygotowana przez Bibliotekę w oparciu o materiały pochodzące z zasobu archiwalnego Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy.

W Saloniku zaprezentowano charakterystyki nielegalnych organizacji, wybrane dokumenty ze sprawozdań Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Inowrocławiu oraz dokumenty z akt w sprawie za przynależność do konspiracji.

Gościem wernisażu był Mirosław Sprenger – pracownik Oddziałowego Biura Edukacji IPN w Bydgoszczy, który w kilku słowach przedstawił problematykę dotyczącą młodzieżowego podziemia. Wystawa przyciągnęła liczne grono odbiorców. Jednym z nich był Jerzy Doliński, który 69 lat temu został zatrzymany i katowany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Inowrocławiu za przynależność do tajnej organizacji „Nadzieja”.
Wystawę pod honorowym Patronatem Prezydenta Miasta Inowrocławia oglądać można było do 29 marca 2016 r. w Saloniku Literacko-Artystycznego w godzinach jego otwarcia.

W Młodzieżowej Armii Krajowej służył Jerzy Stanisław Doliński, syn Henryka i Marty. Urodził się w Szymborzu 11.02.1933 r. Był rozpracowywany przez aparat bezpieki. Jego dane znalazły się w teczkach rozpracowywanych aparatu bezpieki. Dziś są one w posiadaniu Instytutu Pamięci Narodowej.

Rozpracowanie nazwano Obiektowym [w skrócie RO], dotyczyło rozpracowania organizacji konspiracyjnych z okresu okupacji oraz środowiska wileńskiego AK na terenie pow. inowrocławskiego przez Ref. III PUBP w Inowrocławiu, m.in. „Polskiej Armii Powstańczej - AK” (RO „Wojacy”), „Tajnej Armii Powstańczej” (RO "Bohaterzy"). Sprawy połączono pod sygnaturą archiwalną 263/IV. Jerzy Doliński występuje w aktach jako członek nielegalnej organizacji „Młodzieżowa Armia Krajowa” na terenie Inowrocław-Mątwy oraz w wykazie osób aresztowanych z terenu Inowrocławia w 1946. Znajdował się w zainteresowaniu Ref. V PUBP Inowrocław.

Jerzego Dolińskiego oskarżonego z art. 87 w zw. z art. 86 ust. 2 KKWP i art. 257 ust. 1 KK. dotyczącego nielegalnej organizacji Młodzieżowa Armia Krajowa „Nadzieja” działającej na terenie Inowrocławia-Mątwy. Rozpracowywanie organizacji prowadził Ref. V i Ref. III PUBP w Inowrocławiu. Doliński do organizacji należał od maja 1950 r. do 12.01.1951 r. (do dnia zatrzymania), występował pod pseudonimem „Hanka”. Pełnił funkcję sekretarza, "redagował i kolportował ulotki, prowadził działalność o charakterze antypaństwowym" („malował wrogie napisy na murach”, „zrywał flagi narodowe” oraz „portrety dostojników państwowych”). Dnia 11.01.1951 r. został zatrzymany. W dniu 23.01.1951 tymczasowo aresztowany w Więzieniu Karno-Śledczym w Inowrocławiu. W kolejnych miesiącach 1951 r. przesłuchiwany.

Jerzy Doliński w związku z działalnością w latach 1950-1951 w nielegalnej organizacji Młodzieżowa Armia Krajowa - "Nadzieja", w której pełnił funkcję sekretarza, kronikarza oraz archiwisty, został oskarżony przez Wojskową Prokuraturę Rejonową w Bydgoszczy o "czynienie przygotowań do zmiany przemocą istniejącego ustroju państwa", o "kolportowanie ulotek o treści antypaństwowej", sporządzanie "wrogich napisów na murach budynków, zrywanie flag narodowych i portretów dostojników państwowych". Dnia 28.07.1951 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Bydgoszczy skazał w/w na karę "3 lat więzienia, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 1 roku i przepadek całego mienia". Następnie 17.12.1952 r. na mocy amnestii z dn. 22.11.1952 r. został zwolniony z więzienia. W dniu 1.02.1965 r. nastąpiło "zatarcie skazania" przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy.

W Sprawie Agenturalnego Sprawdzenia [SAS] Akta dot. grupy osób podejrzanych o przynależność do organizacji młodzieżowej, działającej na terenie Inowrocławia. J. Doliński występuje jako skazany za przynależność do "Młodzieżowej Armii Krajowej".

W Charakterystyce dotyczącej organizacji Młodzieżowa Armia Krajowa "Nadzieja" działającej na terenie Inowrocławia. J. Doliński występuje w aktach jako członek oraz sekretarz organizacji, "działał przeciwko ludowemu ustrojowi Państwa Polskiego oraz przeciwko przyjaźni Polski ze Związkiem Radzieckim".

Do Młodzieżowej Armii Krajowej należał również inowrocławianin Stefan Nowak (ur. 14.08.1933 r., syn Teofila i Rozalii). Był rozpracowywany przez aparat bezpieki. Jego dane z znalazły się teczkach rozpracowywanych. Dziś są one w posiadaniu Instytutu Pamięci Narodowej.

Akta śledztwa prowadzonego w okresie 12.01.1951 - 12.05.1951 r. w sprawie organizacji "Młodzieżowa Armia Krajowa-Nadzieja" działającej od sierpnia 1950 do stycznia 1951 na terenie Mątew, pow. inowrocławski prowadził aparat bezpieki. Stefan Nowak był członkiem organizacji od listopada 1950, posługiwał się pseudonimem "Zocha", brał udział w zebraniach organizacyjnych, sporządzał i kolportował ulotki o "treści antypaństwowej", zrywał portrety dostojników państwowych, malował napisy "precz z komunizmem" na murach na terenie Mątew. 12.01.1951 poddany rewizji osobistej i zatrzymany. Postanowieniem Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Bydgoszczy z 23.01.1951 r. tymczasowo aresztowany i osadzony w areszcie w Inowrocławiu. Kilkakrotnie przesłuchiwany.

Stefan Nowak został oskarżony o to, że w Inowrocławiu-Mątwy, usiłował przemocą zmienić istniejący ustrój Państwa Polskiego, a to w ten sposób, że należał do nielegalnej organizacji występującej pod nazwą „Młodzieżowa Armia Krajowa-Nadzieja” pełniąc w niej funkcję członka grupy wykonawczej, występował pod pseudonimem „Zocha” i w ramach swojej działalności brał udział w trzech zebraniach konspiracyjnych, kolportował ulotki o treści antypaństwowej i sporządzał wrogie napisy na murach, a nadto brał udział w zrywaniu portretów dostojników państwowych, gablotki Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i flag narodowych.

Dnia 26.06.1951 bezlitosna Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Bydgoszczy zatwierdziła akt oskarżenia przeciwko Stefanowi Nowakowi. Sąd Rejonowego w Bydgoszczy skazał Stefana Nowaka na karę 2 lat więzienia z utratą praw publicznych i honorowych praw obywatelskich na okres 1 roku oraz przepadek całego mienia. 02.08.1951 r. ww. wniósł do Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie skargę rewizyjną z wnioskiem o obniżenie wymierzonej kary oraz uchylenie kary przepadku mienia. Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie (Sn.Odw.S.2073/51) 31.08.1951 r. postanowił skargi nie uwzględniać. Dnia 20.11.1952 r. WPR w Bydgoszczy postanowiła Nowaka zwolnić warunkowo z reszty odbywania kary. 27.05.1967 nastąpiło "zatarcie skazania" przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy.

Akta administracyjne Raporty dzienne oraz sprawozdania miesięczne, tablice statystyczne Ref. Śledczego PUBP Inowrocław za rok 1951. S. Nowak figuruje w "Sprawozdaniu miesięcznym z pracy referatu śledczego PUBP w Inowrocławiu za miesiąc luty 1951 r." sporządzonym 28.02.1951 i dot. likwidacji nielegalnej organizacji "MAK" oraz w "Raporcie z pracy ref. śledczego PUBP w Inowrocławiu za okres od dn. 1-10 marca 1951 r., od 1 - 10 kwietnia", jako przesłuchiwany w charakterze podejrzanego o przynależność do "MAK-u".

Akta administracyjne Telefonogramy Szefa WUBP do MBP dot. "wrogiej działalności" na terenie woj. bydgoskiego za 1951. Stefan Nowak figuruje w meldunku sytuacyjnym Szefa WUBP w Bydgoszczy nr 09/51 do Ministra Bezpieczeństwa Publicznego dot. likwidacji przez Wydz. V PUBP Inowrocław organizacji "Młodzieżowa Armia Krajowa-Nadzieja", której był członkiem. Materiały o sygn. 22 S/51 zmikrofilmowano 24.04.1985.

Akta administracyjne Raporty dzienne z pracy Ref. Śledczych PUBP woj. bydgoskiego za 1951. S. Nowak figuruje w raporcie dziennym z 4.08.1951 dot. skazania członków "MAK-u" 28.07.1951 przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Bydgoszczy. Charakterystyka organizacji "Młodzieżowa Armia Krajowa-Nadzieja" działającej w okresie od sierpnia 1950 do stycznia 1951 na terenie Mątew. W materiałach znajduje się kwestionariusz osobowy Stefana Nowaka jako członka organizacji.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: dotyczące Stefana Nowaka: IPN By 09/106 IPN By 070/2938 t. 1-3 (3014/III,Sl-3014/56) IPN By 141/122 IPN By 66/2577-2578 IPN By 052/23 (NR-23-S), IPN By 052/79 (NR-83-S) IPN By 030/22 (22 S/51) IPN By 031/17 (NR-18-S); dotyczące Jerzego Dolińskiego: IPN By 069/263 t. 1 (0-263; 263/IV) IPN By 070/2938 t. 1-3 (3014/III, SL-3014/56) IPN By 66/2577-2578 IPN By 044/39 (177/II) IPN By 09/106 (106/0), IPN BU 0176/187 (106/0).