Wycieczka do Kruszwicy 1922 rok

 

Jak wyglądała wycieczka po Kruszwicy na początku lat dwudziestych XX wieku opowiedział Władysław Sperczyński w swoim ilustrowanym przewodniku pt. „Gopło i Kruszwica”.

Autor przewodnika ułożył prosty program wycieczki, który zakładał jedno lub dwudniowy pobyt w Kruszwicy. Jeżeli turysta przyjechał na jeden dzień, musiał złapać poranny pociąg, ponieważ wrócić mógł wieczorem do Inowrocławia lub Poznania. Autor polecał jednak zatrzymać się na noc w mieście, szczególnie latem nad Gopłem aby spokojnie zwiedzić zabytki i zrozumieć „fantazję ludową, na poetów i artystów”.

Z dworca kruszwickiego było niedaleko do miasta (dziś dworca już nie ma, w tym miejscu znajduje się restauracja, a po torach jeżdżą głównie pociągi towarowe do pobliskich fabryk oleju, czy cukru). W 1922 r. droga z dworca do hotelu „Nad Gopłem” trwała 10 minut, podobnie do hotelu „Pod Białym Orłem”. Można było więc skorzystać z usług tych dwóch obiektów na terenie miasta.

Ceny hoteli za nocleg utrzymywały się w cenach wielkomiejskich. W sierpniu 1922 r. płacono za pokój z jednym łóżkiem 500-600 mk. za dobę, za pokój z dwoma łóżkami 800 mk. Śniadanie kosztowało 120 mk., obiad 500 mk., a kolacja od 350-500 mk. w zależności od zamówienia.

Możliwe było przenocowanie większych wycieczek w hotelach kruszwickich za ówczesnym powiadomieniem kierowników. Za masowe noclegi na sali wysłanej słomą lub sianem płacono 100 mk. od osoby.

Za Gopłem znajdował się jeszcze trzeci mniejszy hotel „Do Myszej Wieży”. Ceny za noc nie różniły się od pozostałych noclegowni.

Zwiedzanie, Sperczyński proponował od „Myszej Wieży” (wieża kazimierzowska zwana dziś Mysią Wieżą). Najbliższa droga z dworca i hotelu prowadziła przez Rynek, potem szło się ulicą Zamkową obok chaty celnej po lewej stronie, a po prawej wili dzierżawcy Gopła p. Ryczka (ojca malarki Ewy Lewańskiej i teścia Bolesława Lewańskiego również znanego polskiego artysty malarza). Dalej w kierunku południowym, brzegiem jeziora na Górę Zamkową. Po zakupie biletu wstępu (5 marek) można było wejść na szczyt wieży, skąd roztaczał się przepiękny widok na jezioro i równinę Kujawska.

Za wieżą na Rzepowie stało (nowo wybudowany od 1922 r.) „Letnisko nad Gopłem”. Wielki pałac zabaw, łódki, kąpiele dla pań i panów, oraz obfity bufet oferowało letnisko, co przyczyniało się do urozmaicenia pobytu wycieczkowiczów. Wstęp wynosił 20 mk. w dni powszednie i 40 mk. w niedziele.

Po zwiedzeniu „Myszej Wieży” i „Letniska” drogą przez most drewniany można było przejść wschodnim brzegiem jeziora w kierunku północnym do kościoła: wycieczkę oprowadzał po świątyni kościelny. W drodze powrotnej turyści zwiedzali cukrownie (po zgodzie dyrekcji).

Jeśli starczyło czasu, możliwa była wycieczka piesza nad jezioro Tryszczyńskie lub w dolinę słynnej Bachorzy, albo wypłynąć łódkami wypożyczonymi z letniska na jezioro.

Aby zwiedzić więcej okolic Gopła, należało poświęcić na ten cel drugi dzień. Możliwe było na wypożyczonej motorówce od p. Majewskiego wypłynąć do Szarleja albo do samego Przewozu. Informacji udzielała kasjerka przy kasie letniska albo p. Majewski. Za wypożyczenie łodzi motorowej z miejscem na 20 osób płacono w 1922 r. 6000 mk. za godzinę. Dla większych wycieczek cukrownia kruszwicka wypożyczała parowce i promy.

Na południowym przystanku parowców w Przewozie można było w gospodzie u p. Nowakowskiego otrzymać nocleg.

 

Źródła: W. Sperczyński, Gopło i Kruszwica, Ilustrowany przewodnik z rysunkami i mapka Gopła, Poznań 1923; J. Łepkowski, O zabytkach Kruszwicy, Gniezna i Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Kraków 1866; E. Callier, Kruszwica, Inowrocław 1895; A. Janowski, Odczyty krajobrazowe Gopła, Warszawa 1908; S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych, dzisiejszej archidyecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1914, s. 132; M. Gumowski, Biskupstwo Kruszwickie w XI wieku, Poznań 1921; A. Czubryński, Mit Kruszwicki, Kraków 1913; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom G i K, Warszawa 1880-1902; H. Schutze, Der Goplosee, z mapka, Petermanns Geografische Mitteilungen, 2 tomy, 1912, Gotha, str 11; Aus dem Posener Lande, I i II rocz., Leszno 1908; H. Schutze, Die Posener Seen, Stuttgart 1900.

Cywiński Władysław (1874-1933) właściciel rozlewni wódek w Inowrocławiu

 

Kupiec z Inowrocławia, urodzony w tymże miasta 28 kwietnia 1874. Fachu uczył się w Bydgoszczy. Prowadził w latach 90-tych XIX wieku prowadził wraz z bratem sklep spożywczy w Inowrocławiu przy ul. św. Ducha 28. W 1899 przy św. Ducha 16, otworzył własny sklep z hurtownią artykułów spożywczych i wytwórnią soków owocowych. Uruchomił ponadto destylację i rozlewnię wódek.

Był członkiem Towarzystwa Samodzielnych Polsko-Chrześcijańskich Kupców. Zmarł 9 lipca 1933 r. w Inowrocławiu, pochowany na cmentarzu par. Matki Boskiej.

 

Dziennik Kujawski z 12 lipca 1933; USC Inowrocław, Ks. Zg. 1933 nr 288; Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. E. Mikołajczaka, zeszyt 2, Inowrocław 1994.

Powstańcy warszawscy z Inowrocławia

 

Szwajkert Andrzej, pseudonim "Jędruś". Urodzony 10 października 1933 roku w adwokackiej rodzinie, trafił w czasie niemieckiej okupacji wraz z nią do Warszawy. Tam został harcerzem Szarych Szeregów w grupie Zawiszaków. W czasie powstania został łącznikiem i sanitariuszem punktu opatrunkowego przy ulicy Mickiewicza 20 na Żoliborzu. Zbierał informacje o rannych i zabitych, przy których znajdowała się bezcenna dla powstańców broń. Zajmował się transportem i sterylizacją opatrunków, zwijaniem bandaży, noszeniem wody i rozprowadzaniem powstańczej "bibuły". W czasie walk roznosił butelki z benzyną do niszczenia niemieckich czołgów, informował o zbliżającym się nieprzyjacielu. „Jędruś” obserwował także ruchy kolejowych transportów wojskowych w okolicach dworca gdańskiego. W wolnych chwilach grał na harmonijce, śpiewał patriotyczne piosenki rannym powstańcom i cywilom dodając im otuchy. Dnia 29 września 1944 roku w godzinach przedpołudniowych w trakcie ewakuacji ludności cywilnej Żoliborza został ciężko ranny odłamkiem pocisku czołgowego wystrzelonego z okolic Cytadeli w kierunku Placu Inwalidów i ulicy Mickiewicza (był to ostrzał przed decydującym niemieckim szturmem na ta dzielnicę). Umarł po kilku godzinach niesiony na rękach ojca podczas konwojowania przez Niemców ludności cywilnej na Wolę. Pochowany spoczywa w kwaterze Batalionu "Zośka "i "Parasol" na cmentarzu na Powązkach. Jego grób wielokrotnie pokazywany jest w telewizji podczas rocznicowych uroczystości z okazji wybuchu powstania.

Knast Wiesław, urodzony 11 grudnia 1922 r., podczas okupacji żołnierz Armii Krajowej ps. "Kujawiak". W lipcu 1944 ranny podczas przebijania się przez linię frontu trafia do stolicy. Tutaj jako plutonowy podchorąży walczy od 1 sierpnia w Batalionie "Czata 49" Zgrupowania "Radosław"-"Broda 53" w plutonie "Motyl" porucznika "Piotra". Uczestniczył w nieudanym desancie kanałami na Plac Bankowy podczas próby przebicia się do Śródmieścia, podczas którego cudem udało mu się powrócić do kanału podczas huraganowego niemieckiego ostrzału. W trakcie ewakuacji kanałami przeprowadził kilkudziesięciu rannych powstańców w bezpieczne miejsce ocalając ich przed niechybną śmiercią w podziemnych czeluściach zalanych fekaliami. Kanałami również dociera na Czerniaków. Ginie 7 września trafiony odłamkiem podczas ostrzeliwania przez czołgi powstańczej reduty Szpitala Św. Łazarza przy ulicy Książęcej 2. Za swe męstwo trzykrotnie oznaczony został Krzyżem Walecznych AK i awansowany pośmiertnie został na podporucznika. Spoczywa na cmentarzu na Powązkach.

Wybrański Jan, ps. "Kanty", syn znanego piekarza i cukiernika Jana z ulicy Paderewskiego. Jako 22-latek, strzelec w Batalionie 'Odwet II" walczył na Kolonii Staszica i w Śródmieściu w Batalionie Pancernym "Golski" w kompanii "Odwet". Poległ 2 sierpnia od serii z pistoletu maszynowego w czasie przemieszczania się z gmachu Politechniki na ulicę Śniadeckich.

Tokarska (Reichertowa) Czesława, ps. "Czesława", córka przedwojennej działaczki społecznej Haliny Tokarskiej. Sanitariuszka z Inowrocławia walcząca w stolicy na Mokotowie, absolwentka Gimnazjum im. M. Konopnickiej. Zginęła 14 września przy ulicy Wspólnej w trakcie nalotu Junkersów przenosząc meldunek z Alei Niepodległości.

Graczyk Jerzy (ur. 1924 r.) ps. "Roman", kapral podchorąży, walczył w Śródmieściu w okolicach ulicy Chmielnej w I kompanii Zgrupowania "Gurt". „Roman” zginął 18 września podczas ataku na restaurację "Żywiec" przy ulicy Nowy Świat. Odznaczony Krzyżem Walecznych AK.

Zietara Jerzy, ps. „Ryś”. We wrześniu 1944 roku przy ulicy Okrąg 2 zginął mając zaledwie 18 lat. Walczył na Ochocie, Starym Mieście i Czerniakowie w Zgrupowaniu "Radosław", batalionie "Miotła", w plutonie "Sarnaka". Odznaczony Krzyżem Walecznych. Pochodził z Inowrocławia.

Hozakowski Henryk, syn dyrektora Szkoły Rolniczej w Inowrocławiu.

Rolirad Zygmunt, strzelec w "Obroży", który zginął 1 sierpnia w dzielnicy Rakowiec.

Mierosławski Andrzej Henryki, ps. "Sowa", syn lekarza. Był strzelcem w 404 plutonie walczącym na Ochocie. 1 sierpnia 1944 roku poległ w ataku na sierociniec przy ulicy Barskiej 5 urodzony w Inowrocławiu 13 sierpnia 1927 roku.

Skonieczny Wacław, przedwojenny naczelny lekarz Ubezpieczalni Społecznej w Inowrocławiu, zorganizował szpital polowy przy ulicy Freta. Przeżył walki w stolicy, zmarł w 1974 roku.

Bronicki Florian, doktor medycyny, specjalista od chorób skórnych, który w czasie warszawskiej hekatomby pracował w lecznicy doktora Gąssowskiego na Mokotowie.

Sikorski Henryk Walerian, w wyniku ran odniesionych w powstaniu zmarł w transporcie kolejowym do obozu nad Łabą w listopadzie 1944 roku, urodzony 8 kwietnia 1891 roku lekarz medycyny, major Wojska Polskiego, pracujący w latach 1919-22 w lazarecie wojskowym i w garnizonie inowrocławskim. 

Wachowiak Stanisław (1890-1972). Związany z Inowrocławiem w latach 1916-20, kiedy to pracował jako podskarbi, a następnie dyrektor Banku Ludowego i Przewodniczący Rady Miejskiej, późniejszy poseł, dr. ekonomii, polityk, bankowiec i przemysłowiec. Dzięki niemu udało się uratować wielu mieszkańców i powstańców ze stolicy. Po kapitulacji powstania ratował pozostawione na pastwę losu mienie warszawian. W 1946 roku nie zgadzając się na współpracę z komunistami rządzącymi Polską wyemigrował do Brazylii, gdzie zmarł w Sao Paulo w 1972 roku.

Źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego.

 

Chmieliński Jan (1902-1983)

 

Jan Chmieliński był nauczycielem matematyki. Urodził się 21 czerwca 1902 r. w Wielkim Semlinie (pow. starogardzki). Syn Michała i Moniki zd. Szwickowskiej. Studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym UP )1922-1926 r.). Od 1 września 1925 r. pracował w gimnazjum w Trzemesznie. Latem 1928 powołany został do odbycia rocznej służby wojskowej w batalionie podchorążych rez. Piechoty w Śremie. Uczył również w Nakle nad Notecią (1929-1930) i w Bydgoszczy )1930-1931). W 1931 r. rozpoczął pracę w Inowrocławiu, nauczyciel matematyki w gimnazjum Jana Kasprowicza. Był też wykładowca Narodowego Uniwersytetu Robotniczego. Prowadził obozy harcerskie drużyny im. Władysława Jagiełły. W roku szkolnym 1937/1938 wraz z nauczycielem fizyki Zenonem Niedzielskim założył koło krótkofalowców w gimnazjum, pomagając w konstrukcji pierwszego w Inowrocławiu nadajnika krótkofalowego o sygnale wywoławczym SPL-454, który wykorzystany był podczas wojny przez młodzieżowy ruch oporu.

Z pomocą tegoż nadajnika młodzież gimnazjum nadała w świat informację o „krwawej nocy” w Inowrocławiu (22/23 październik 1939 r.), która została przechwycona przez radio francuskie w Stasburgu i wykorzystana przez Winstona Churchila w jego przemówieniu w Izbie Gmin. Był to jeden z pierwszych sygnałów o barbarzyństwach niemieckich na terenie okupowanym.

Chmieliński uczestniczył w kampanii wrześniowej w stopniu ppor. rez. Dostał się do niewoli, w obozie jenieckim przebywał do lutego 1945 r. Wrócił do Inowrocławia i dalej nauczał matematyki. We wrześniu 1947 r. został dyrektorem placówki gimnazjum im. Ks. Bpa. Władysława Bandurskiego, późniejszego LO im. Cypriana Kamila Norwida w Nowym Mieście Lubawskim. Na emerytur przeszedł w 1964 r. Jeszcze przez osiem lat nauczał. Zmarł 5 czerwca 1983 r. w Nowym Mieście Lubawskim i tam został pochowany.

 

Źródła: Z. Kurek, Obrona cywilna Inowrocławia we wrześniu 1939 roku, Inowrocław 1981; B. Zabłotny, Zarys historii Liceum Ogólnokształcącego im. C. K. Norwida w Nowym Mieście Lubawskim, Nowe Miasto Lubawskie 1978; I. Dombek, 70 lat Harcerskej Drużyny Gimnazjalnej im. Władysława Jagiełły w Inowrocławiu, Inowrocław 1990; Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. E. Mikołajczaka, zeszyt 2, Inowrocław 1994.

Mapka Jeziora Gopło - izobatyczna 1923 r.

 

Źródło: zbiory własne autora.

Książę Kujawski Bolesław Mieszkowic (1159-1195)

 

Bolesław Mieszkowic był synem księcia wielkopolskiego Mieszka Starego, najstarszy z jego drugiego małżeństwa z Eudoksją, córką księcia kijowskiego Izasławą. Syn Mieszka chociaż należy do ciekawych postaci średniowiecznych, pozostaje nieco w cieniu ojca. Przez historyków ukazywany jako pierwszy książę wydzielonej dzielnicy kujawskiej.

W swej kronice Wincenty Kadłubek opisuje, że Mieszko Stary przyrzekł następstwo w senioralnej dzielnicy krakowskiej synom Eudoksji, co mogło doprowadzić do buntu jego najstarszego syna Odona i wygnania ojca z Wielkopolski w 1177 roku. Dzięki pomocy księcia zachodniopomorskiego Bogusława I, w 1191 roku udało się Mieszkowi powrócić do Gniezna. Najprawdopodobniej przed tym wydarzeniem Bolesław pojął za żonę księżniczkę pomorską Dobrosławę. W 1191 roku Bolesław został wysłany przez swego ojca do zbrojnego wsparcia buntu możnych krakowskich przeciwko Kazimierzowi Sprawiedliwemu, który wspierany posiłkami ruskimi, zdołał odzyskać są dzielnicę, a nawet pojmać do niewoli jednego z synów Mieszka Starego. Kronika mówi, że był nim właśnie Bolesław, który odzyskał wolność dzięki wstawiennictwu arcybiskupa Piotra.

Kiedy Bolesław otrzymał od ojca we władanie ziemie kujawską, nie wiadomo. Według różnych badaczy mogło to być między 1186, a 1194 r. Możliwe, że podczas buntu panów krakowskich w 1191 roku.

W zapiskach strzeleńskich Bolesław w czasie swego panowania na Kujawach nadaje klasztorowi strzeleńskiemu (Norbertanki) wieś Węgierce. Konwent posiadał dochody z co dziewiątego targu w książęcym Inowrocławiu (bulla papieża Celestyna III z 1193 r.).

Rządy księcia Bolesława Mieszkowica nie trwały długo na Kujawach, już 13 września 1195 roku, posiłkując swego ojca w nowych walkach o tron krakowski, zginął w bitwie nad rzeką Mozgawą. Pozostawił tylko córkę Wierzchosławę, prawdopodobnie późniejszą magistrą klasztoru strzeleńskiego.

 

Źródła: O. Balzer, Geneologia Piastów, Kraków 1895; J. Bieniak, Rola Kujaw w Polsce piastowskiej, t. 1; J. Płocha, Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969; S. Smołka, Mieszko Stary i jego wiek, Warszawa 1959; Mistrza Wincentego Kronika polska, Monumenta Poloniae Historica, t. 2, 1872; kronika wielkopolska, t. 8, Warszawa 1970; Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. E. Mikołajczaka, zeszyt 2, Inowrocław 1994.

Bogusza herbu Leszczyc (XIII wiek)

 

Bogusza był kasztelanem inowrocławskim i wojewodą kujawskim. Protoplasta linii Leszczyców z Ostrowa nad Gopłem. Prawdopodobnie dowodził rycerstwem kujawskim podczas najazdu na Kalisz we wrześniu 1259 r., podczas którego mógł zostać ciężko ranny i dostać się do niewoli Bolesława Pobożnego. Wymieniony w dokumentach; 18.09.1941 w Pędzewie; 28.08.1243 w Inowrocławiu; 3.03.1246 w Strzelnie; 26.04.1252 w Gnieźnie; 19.08.1254 we Włocławku; 15.08.1255 we Włocławku; 16.09.1257 w Chełmży i 29.06.1258 w dokumencie jako syn Bogumił.

 

Źródła: J. Nowacki, Opactwo św. Gotarda w Szpitalu pod Włocławkiem, Gniezno 1934; M. Szacherska, Opactwo cysterskie w Szpitalu a misja pruska, W-wa 1960; B. Śliwiński, o początkach mazowieckiej elity feudalnej, Zapiski Historyczne, y. 47, 1982; Rocznik wielkopolski, wyd. A. Bielowski, s. 34; Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. E. Mikołajczaka, zeszyt 2, Inowrocław 1994.

Pieczęć Księgarni i składu papieru Jana Chmieleckiego z Kruszwicy 1908 r.

 

Źródło: Książka ze zbiorów autora, stan z 2023 r.

Bolesław Lewański (1881-1952)

 

Malarz urodził się 4 listopada 1881 r. w Zakrzewie, syn Wincentego i Heleny zd. Knowskiej. Szkołę średnią ukończył w Poznaniu, później uczęszczał do berlińskiej Szkoły Sztuk Pięknych (Berliner Kunstschule), którą ukończył w 1905 r. Malarstwa uczył się także w Monachium i Paryżu. Początkowo związał się ze środowiskiem artystycznym z Poznania, gdzie w 1919 r. uczestniczył w wystawie. Znamy trzy obrazy z tego etapu twórczości: Przed św. Janem (przed 1914 r.), Pierwsze obowiązki  (ok. 1915 r.) oraz Z Poznania (1817 r.).

Fotografia przedstawia Ewę Lewańską i Bolesława Lewańskiego, ź: B. Chojnacka, artykuł Bolesław Lewański.

W 1920 r. Lewański zamieszkał w Bydgoszczy, przy ul. Świętej Trójcy 15. Od początku lat dwudziestych czynnie uczestniczył w bydgoskim życiu artystycznym, angażując się w organizację Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego (1920-1923) i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1921-1923). W bydgoskiej szkole artystycznej prowadził zajęcia z rysunku, równocześnie był kierownikiem kursów wieczorowych rysunków odręcznych.

Na początku lat dwudziestych artysta namalował obraz  Najświętsze Serce Jezusa  (1920 r.) do retabulum ołtarza głównego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy, stanowiący niewątpliwie jedną z pierwszych realizacji malarskich wykonanych w Bydgoszczy. Dzieło finansował Okręgowy Fundusz Sztuki. Malowidło wzbudziło wiele kontrowersji wywołanych sposobem potraktowania tematyki i zostało usunięte z ołtarza pomimo pozytywnej recenzji ks. profesora szczęsnego Dettloffa, uznanego wówczas historyka sztuki, związanego ze środowiskiem poznańskim. Profesor napisał spory artykuł dotyczący płótna bezpośrednio po umieszczeniu jego na ołtarzu. Recenzja, akceptowała aspekty nowatorskie w zakresie ikonografii, formy, sposobu malowania i kolorystyki, tak dobitnie podkreślane przez cenionego historyka sztuki, poświęcona zaginionemu obrazowi. W 1921 r. obraz mieścił się jeszcze w ołtarzu głównym, wspominał o tym Stanisław Łabendziński w Ilustrowanym przewodniku po Bydgoszczy.

W styczniu 1921 r. artysta zajął stanowisko w kwestii oceny figury  Łuczniczki  w Bydgoszczy. W sierpniu tego roku Lewański wraz z Antonim S. Procajołowiczem, Kazimierzem Ulatowskim oraz grupą działaczy i miłośników sztuki zorganizował w Bydgoszczy Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W zarządzie bydgoskiego TZSP pełnił funkcję wiceprezes i gospodarza wystaw.

Lewański uczestniczył w pierwszej wystawie Zachety -  Wystawie artystów polskich,  zorganizowanej 18 września 1921 r., wystawiając obrazy olejne, wymienione w katalogu, obecnie nieznane:  Młyny miejskie, Sosny, Święto małżeństwa pierwotnych Słowian i  Z pod Bydgoszczy.

Uczestniczył także w trzeciej wystawie TZSP – Wystawy zbiorowe Henryka Szczyglińskiego i Józefa Czajkowskiego oraz innych artystów polskich – Wystawa gwiazdkowa,  w grudniu 1921 – styczniu 1922 r.

W 1923 r. Lewański pracował na stanowisku nauczyciela rysunku w Państwowym Gimnazjum Klasycznym. W 1924 r. przez kilka miesięcy uczył w Gimnazjum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu.

W październiku 1926 r. malarz uczestniczył w kolejnej wystawie zbiorowej  Wystawa artystów malarzy bydgoskich. W tym samym roku od 14 listopada do 10 grudnia, w Muzeum Miejskim odbyła się wystawa indywidualna malarza:  Wystawa prac Bolesława Lewańskiego. Artysta zaprezentował trzydzieści pięć płócien o różnej tematyce, m.in. pejzaże z Polesia, liczne sceny rodzajowe, portrety i kompozycje symboliczne. Prasa zwracała uwagę na główne kompozycje symboliczne dużych rozmiarów: i Nowe latko i Skon,  a także na  Wodnik.  

W kolejnych latach autor nie uczestniczył w wystawach środowiskowych. W 1928 r. został zaproszony do udziału w  Wystawie obrazów, rzeźb i grafiki artystów Nadnotecia i Pomorza, jednak nie brał udziału w tej ekspozycji, informując, że wszystkie jego obrazy znajdują się na wystawach poza Bydgoszczą. Sprzeciwił się umieszczaniu w obrębie wystawy płócien stanowiących własność muzeów.

Druga wystawa prac Bolesława Lewańskiego miała miejsce w Muzeum Miejskim w Bydgoszczy w 1933 r. Obejmowała czterdzieści trzy obrazy olejne i pięć szkiców. Wyróżniały się obrazy:  portret żony, Portret matki, Portret konsula Rolbierskiego, Portret rodzinny dr. Sz. Oraz Portret rodzinny rzeźbiarza M.  Kilka tytułów o wymowie symbolicznej:  Trudny wybór, Wyżej, Trwoga, Dobre początki, Przestroga. Artysta przedstawił także widoki Bydgoszczy i okolic:  Młyny miejskie, Marzec (fragment z Rynkowa) i Fragment ze Smukały. Obraz rodzajowy -  Niedzielę za miastem. W twórczości Lewańskiego zaczęły się pojawiać portrety osób współczesnych: Portret Ks. Jana Kleina pierwszego Dyrektora Muzeum.

Lewański jest autorem:  kaczor i Jesień, Wiano, Bamberki,  obrazów należących do zbiorów bydgoskiego muzeum. W latach 1928-1935 brał udział w wystawach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, którego był członkiem. Dwukrotnie otrzymał wyróżnienie za obrazy:  Połów Ryb (1931 r.) i Wesele (1935).

Autor zajmował się również rysunkiem – ilustracją książkową. Wykonał ilustrację do kilku opracowań np. Marii Bogusławskiej Młodzi (Poznań 1919,1921), Teodora Bernadzikiewicza  Początki pisania i czytania, czyli elementarz (Poznań 1921, 1926, 1929 i 1932 r.) oraz Ireny Gajewskiej  Kierdej (Poznań 1922 r.). Szkice wystawił w 1933 r. Lewański projektował również dyplomy, a w 1924 r. wykonał projekt odznaki pamiątkowej 62 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. W 1929 r. powstał projekt pomnika ku czci poległych żołnierzy 62 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Dla pułku zaprojektował Tablicę dla poległych żołnierzy 62 Pułku Piechoty Wielkopolskiej,  umieszczoną na dziedzińcu koszar przy ul. Warszawskiej.

Artysta był dwukrotnie żonaty. Jego pierwsza żona była Helena Priebe, siostra malarza Henryka Priebego-Opolskiego. W 1938 r. ożenił się powtórnie z Ewą Ryczek (1900-1980), malarką, wówczas przeniósł się do Kruszwicy. Z żona zamieszkał w pobliżu Półwyspu Rzepowskiego na jeziorze Gopło. W 1940 r. małżeństwo zostało wysiedlone do Woli Okrzejskiej na Podlasiu, gdzie zamieszkali w domu rodzinnym żony przy ul. Zamkowej. Artysta zmarł 7 lutego 1952 r. w Kruszwicy, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kruszwicy.

Do dziś zachowało się niewiele obrazów Bolesława Lewańskiego, w stosunku do całokształtu warsztatu artysty. Podczas wojny uległy zniszczeniu wszystkie obrazy znajdujące się w pracowni bydgoskiej i w domu artysty nad Gopłem. W zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu znajdziemy trzy obrazy z poznańskiego etapu twórczości. W Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W zbiorach Muzeum Miejskiego mieściły się trzy obrazy olejne: Motyw z Pińska, Powrót z połowu i  Wianek;  które zaginęły w 1945 r. W kolekcji prywatnej w Inowrocławiu zachowało się kilka portretów, m.in. Portret żony i sceny symboliczne oraz późniejsze szkicowniki artysty.

 

Źródła: Księga Adresowa miasta Bydgoszczy rocznik 1936/1937, s. 359; B. Chojnacka, Historia jednego obrazu… Bolesława Lewańskiego (obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa), „Kalendarz Bydgoski 2009”, Bydgoszcz 2008, s. 111-117; Ks. prof. Szczęsny Dettloff, Obraz Serca Jezusowego w Bydgoszczy, Dziennik Bydgoski z 27 VIII 1920, nr 189, s. 2; Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski (APB, UWP), inw. 24608, s. 126; K. Borucki, Materiały do prelekcji 40 lat plastyki bydgoskiej, 1960, mpis, wł. prywatna; M. Przybylski, Dzieje Gębic, Fakty i wydarzenia z dziejów Gębic, Bydgoszcz-Gębice 2002, s. 39; Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG), AKM 400131 Akta wizytacji kościelnych 1901-1966, Wizytacja ks. bpa Lucjana Biernackiego w dniach 21-22 V 1952; AAG, AKM 400131 Akta wizytacji kościelnych 1901-1966, Wizytacja 1957 r., B. Lewański, W sprawie „Pięknej Łucznicy (list), Dziennik Bydgoski, 12 I 1921, nr 8; B. Chojnacka, Od bydgoskiej „Zachety” do „Salonów Bydgoskich”. Związki i grupy artystyczne w latach 1921-1939, [w:] 100 lat Związku Polskich Artystów Plastyków, pod red. E. Kantorek, Bydgoszcz 2011, s. 35-43; Katalog wystawy TZSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1921, b.s. poz. 1-4; K. Ulatowski, Stała wystawa TZSP II, Dziennik Bydgoski, 1 X 1921, nr 225, s. 3; Wystawa obrazów malarzy bydgoskich w Muzeum Miejskim, Dziennik Bydgoski, 17 X 1926, nr 240, s. 17; Dr. J. Mirwiński, Z wystawy dzieł sztuki, Dziennik Bydgoski, 11 I 1922, nr 8, s. 4; Muzeum Okręgowa im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, teczka 22 z dn. 27 III 1928 r. i 12 V 1928; MOB, Ksiega protokołów ZPP: Protokół posiedzenia organizacyjnego Związku Plastyków w Bydgoszczy w dn. 24 X 1929 r., s. 1-3; Wystawa prac Bolesława Lewańskiego w Muzeum Miejskim w Bydgoszczy, marzec-kwiecień 1933, Bydgoszcz 1933, okładka; K. Borucki, Pomniki w Bydgoszczy zniszczone przez okupanta 1939-1945, Seria D, nr 3, Bydgoszcz 1965, s. 46; Pomnik ku czci poległych 62. pp., Dziennik Bydgoski z 24 VII, nr 168, s. 7; K. Borucki, Tablice pamiątkowe Bydgoszczy, BTNPWNH, Seria D, nr 2, Bydgoszcz 1963, s. 28; E. Piechocka, Dom nad Gopłem, Rocznik Kultury Kujaw i Pomorza 2012, XVI, s. 174-178; MOB, Księga depozytów Muzeum Mijeskiego: poz. 27; MOB, Księga braków: poz. 551, 552, 553.

Bogusław – kasztelan inowrocławski (XIII wiek)

 

Kasztelan Bogusław pochodził z rodu Ciełepałów, prawdopodobnie był synem podsędka kuj. Nasław B. Źródła podają, że był cześnikiem kujawskim wraz z bratem Zdzisławem (18.09.1241 r.).   Sprawował funkcje kasztelana bydgoskiego w czerwcu 1253 r.  W dokumencie z 29 czerwca 1258 r. z Kruszwicy, wydał korzystną dla brata zgodę jako sędzia. Około 1257/58 r. sprawował urząd kasztelana inowrocławskiego. Jego następcą na urzędzie był Przybysław Wyszylic występujący w 1267 r.

 

Źródła: K. Kołańczyk, Studia nad reliktami wspólnej własności ziemi w najdawniejszej Polsce, Poznań 1950; B. Śliwiński, rycerstwo kujawskie a biskupstwo włocławskie w XIII w., Zapiski Historyczne, t. 49, wyd. 1984; Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. E. Mikołajczaka, zeszyt 2, Inowrocław 1994.