Dwór Piaski

Wieś Piaski leży w Kujawach Zachodnich w odległości 8 km na wschód od Kruszwicy i około 24 km na południowy wschód od Inowrocławia.

Edmund Callier pisał: „Piaski na wschód od Kruszwicy, bliżej Radziejowa, w pasie byłego zaboru pruskiego. W r. 1250 książę Kazimierz potwierdzając posiadłości biskupów kujawskich, wymienia między innymi Piaski, które następnie przeszły w posiadanie kapituły kruszwickiej; r. 1383, podczas zaburzeń domowych, spustoszyli tę osadę stronnicy Domarada. Około r. 1560 posiadali tu Felix Wolski 3 łany kmiece i 2 zagrodników, Wojciech Szuba 1 łan i 2 zagrodników, Wacław Sowa 1 łan i 1 zagr., Jędrzej Rychalski i Maciej Strzezik po jednym łanie. Dziesięcinę pobierali wikariusze kruszwiccy. Kościół parafialny pod wezwaniem ścięcia św. Jana Chrzciciela istniał tu już przed r. 1557.”

Według jednego z nieznanych nam autorów ważnego dokumentu dotyczącego historii wsi wynika, że wieś Piaski przed rokiem 1231 wraz z innymi miejscowościami zostały nadane biskupowi włocławsko-pomorskiemu przez księcia Mazowieckiego i Kujawskiego Konrada.

Miejscowość występuje również pod nazwą Pesci w dyplomie z roku 1250. Kronikarz Jan z Czarnkowa wymienia Pyaski jako własność kanoników kruszwickich w kronice z 1383 roku.

Protokuł wizytacyjny biskupa włocławskiego dostarcza bogatych informacji dotyczących utworzenia parafii w piaskach z roku 1595. Biskup Hieronim Rożdrożewski pisał, że parafia piaskowska wyodrębniona została z parafii kruszwickiej, ponieważ wytrzebienie lasów i częste wylewiska Gopła spowodowały, że komunikacja z Kruszwicą była utrudniona, a w okresie wiosny i jesieni prawie całkiem niemożliwa ze względu na okoliczne bagna i rozlewiska.

W czasie wojny Grzymalitów z Nałęczami Piaski zostały złupione przez ludzi Domarata. W 1575 r. wieś była własnością Krotowskich, w 1579 r. a później Rudnickich.

Na przełomie XIV i XV wieku Piaski należały do dekanatu Radziejowskiego w diecezji włocławskiej. Dobra parafialne należały do kapituły kruszwickiej, której wikariusze byli kolatorami tutejszego kościoła, a częściowo również do kapituły włocławskiej.

W czasie wojny ze Szwedami w 1655 roku uległ zniszczeniu kościół w Piaskach. Prawdopodobnie w XVII wieku została zbudowana nowa świątynia lub gruntownie wyremontowana stara. Odbudowano również kapicę, której fundatorem był właściciel Piask - Stanisław Piaskowski.

Od XVII wieku patronat nad kościołem objęła rodzina Piaskowskich z Piask, a od XIX wieku Jaczyńskich.

W XVII w. majątek należał do rodziny Piaskowskich. Kolejni właściciele to: Stanisław von Lubowiecki i jego spadkobiercy (od 1777 r.), Veronika von Leniecka (1801 r.), Joseph Wolski (1805 r.), John (?) von Rzeszotowski (1827 r.), oraz rodzina wspomniana rodzina Jaczyńskich.

W Piaskach istniał dwór z 2 poł. XIX w. Oiekt wybudował Kazimierz Jaczyński, dwór spłonął w 1945 r.

Okres zaborów przyczynił się do germanizacji ziemi kujawskiej. Po I rozbiorze parafia znalazła się pod zaborem pruskim. Od 1821 roku parafia znalazła się w granicach archidiecezji gnieźnieńskiej i taki stan utrzymał się do dziś.

W latach 1858-1876 administratorem parafii w Piaskach był Julian Brenk. Po jego odejściu przez 11 lat nie było proboszcza, władze pruskie nie wydały odpowiedniego zezwolenia.

W 1885 r. Piaski należały do Czesława Jaczyńskiego. Już wówczas gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła rasy szwajcarskiej.

Parafianie brali udział w powstaniu styczniowym 1863 i powstaniu wielkopolskim 1918/1919. Do walki ruszyło wielu ochotników. Powstał Batalion Nadgoplański. Do najciekawszych bitw należy walka o Opoczki z 12 marca 1919 roku. Poległ wówczas Stanisław Ziętkowki z Bachorc, którego mogiła znajduje się na cmentarzu w Piaskach.

W 1929 r. właścicielem majątku ziemskiego o pow. 575 ha był Władysław Jaczyński. Do majątku należała też cegielnia. W 1945 r. majątek został znacjonalizowany. Piaski jako PGR weszły w skład Kombinatu PGR Kobylniki-Piaski.

Po odzyskaniu niepodległości Kruszwica i okoliczne wioski znalazły się w obszarze administracyjnym powiatu strzeleckiego, a od 1931 roku powiatu mogileńskiego w wojeództwie poznańskim. W chwili obecnej gmina Kruszwica wraz z Piaskami należy do powiatu inowrocławskiego w województwie kujawsko-pomorskim.

Według zapisków z najstarszych dokumentów wizytacyjnych wieś Piaski należała do szlachcica Bernarda Wapowskiego kanonika kapituły kruszwickiej. Parafia składała się z wiosek: Piaski, Pieckowy Małe i Wielkie, Tarnowo, Wola Wapowska, Bacharcice, Skotniki Zabłotne i Królewskie oraz Maszenki. Niektóre zapisy mówią o istnieniu wsi Kresy, nie wiemy jednak nic o tej miejscowości, wieś dziś jest nieznana. Wspomina się również wieś Wróble, która razem z wioskami: Piaski, Tarnowo i Maszenki była własnością szlachecką. Pozostałe należały do kapituły kruszwickiej, jedynie Wola Wapowska była osobną własnością biskupa i kapituły włocławskiej.

W 1761 roku pojawiła się wzmianka o wsi Bródzki, która została założona przez osadników niemieckich. W XIX wieku do parafii należały: Bachorce (Bacharcice), Bródzki, Marcinki, Maszenice, Piaski, Piecki, Skotniki, Tarnowo, Wola Wapowska, Wolany, Wróble i Zaborowo i tak jest do dziś

Piaskowa parafia leży na wschodnim krańcu dekanatu kruszwickiego i sąsiaduje z parafiami na zachodzie z parafią w Kruszwicy, od północy z parafią w Górze i Pieraniu dekanatu inowrocławskiego, od wschodu z parafiami w Bronisławiu i Broniewie dekanatu radziejewskiego diecezja włocławska oraz od strony południowej z parafią Chełmce dekanatu kruszwickiego.

Od początku XX wieku do pierwszych lat wieku XXI parafią pod wezwaniem Ścięcia świętego Jana Chrzciciela zarządzało siedmiu proboszczów i dwóch administratorów. Ósmy proboszcz przybył do parafii w lipcu 2014 roku.

Kapłani parafii w Piaskach:

• Pius Andrzejewski 1905-1922,
• Józef Domagała 1922-1935,
• Telesfor Kubicki 1935-1939,
• w okresie wojennym służba Boża nie odbywała się,
• Konrad Wilhelmi 1945,
• Józef Markowski 1947-1949,
• Błażej Wolanin 1950-1958,
• Józef Malinowski 1958-1982,
• Zygmunt Małkowski 1982-2005,
• Roman Dąbrowski od 2005-2014,
• Paweł Błochowiak od 2014.

Przy kościele leży cmentarz grzebalny. Właściwy cmentarz to najbliższy teren przyległy do pagórka, na którym stoi kościół. Z braku dokumentacji nie jesteśmy w stanie ustalić kiedy dokładnie został założony. Do ciekawych grobów należy mogiła rodziny Grabskich ze Skotnik, który został wyremontowany w 1932 roku. Na stronie południowej cmentarza znajduje się grobowiec Silewiczów właścicieli wsi Wróble. Na cmentarzu znajduje się dębowy krzyż ufundowany przez Grabskich. Interesujące jest również wydzielone miejsce na groby dla samobójców i dzieci nieochrzczonych. Od początku istnienia cmentarz był ogrodzony drewnianym płotem i żywopłotem. Po !954 roku parkan został zastąpiony siatką. Posadzono także kilka drzew, które miały chronić przed wiatrem. Od 1929 roku na terenie cmentarza znajduje się pompa z wodą głębinową, która została zmodernizowana w latach 70tych. Zbudowano również kostnicę (okres służby ks. Małkowskiego). Wybudowano mury z betonu i postawiono chodniki. Nad porządkiem na cmentarzu czuwają sami parafianie.

W samych Piaskach stoją dwa krzyże: przy polnej drodze do Skotnik i przy polnej drodze do Maszenic. Krzyże znajdują się również w: Bachorcach, Maszenicach, Woli Wapowskiej, we Wróblach, w Piaskach przy drodze polnej państwa Głowackich i w Zaborowie. Najstarszy stoi w Tarnowie na polu p. Gołdynia pochodzi z 1892 roku. Pozostałe pochodzą z czasów powojennych. Zastąpiły krzyże zniszczone w czasie II Wojny Światowej.

Ciekawostki: W Piaskach znaleziono dwie krzemienne siekierki z wczesnego osadnictwa na tych terenach. Około 1383 r. wieś należała do kapituły kruszwickiej. W czasie wojny Grzymalitów z Nałęczami Piaski zostały złupione przez Domarata. W roku 1885 było tu 10 domów i 133 mieszkańców, w roku 1929 było ich 233. Według Narodowego Spisu Powszechnego z marca 2011 r. wieś liczyła 350 mieszkańców. Jest siódmą co do wielkości miejscowością gminy Kruszwica. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bydgoskiego.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

• Archiwum Archidiecezji w Gnieźnie, akta personalne księży (sygn AKH III).
• K. Bartowski, M. Lewandowska, B. Lewandowski, Historia parafii pod wezwaniem Ścięcia Jana Chrzciciela w Piaskach, Piaski 2009.
• Relacje świadków, wywiad z mieszkańcami.
• Archiwum parafii w Piaskach, kronika parafialna tom I, tom II i tom III 1920-1978.
• Księga ogłoszeń parafialnych, księga chrztów, ślubów i zgonów.
• Księga Adresowa Polski, Warszawa 1930, s. 1358.
• Kruszwica zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiak, Toruń 1985.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom III (s.55), Warszawa 1887.
• Roczniki Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej 1919-1936.
• K. Śmigieł, Parafia pod wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Piskach, Rys historyczny, Gniezno 1970.
• Wiadomości Archidiecezji Gnieźnieńskiej 1946-2014, portal Archidiecezji Gnieźnieńskiej.