Cmentarz w Inowrocławiu

Jak stary jest cmentarz przy kościele Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu? To pierwsze z pytań, które powinniśmy zadać. Niestety nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi, historycy spierają się co do daty. Możliwe, że cmentarz powstał wcześniej niż świątynia, twierdzi tak część autorów jednak opierają się oni na niepewnych źródłach tj. rysunek sporządzony w 1956 r., dokumentujący pod ławą absydy zaleganie szkieletów, ułożonych na grzbiecie. Rysunek jest niewiarygodny. Rysownik musiał sporządzić szkice szkieletów, kości przylegających do fundamentów. Miał to być dowód na istnienie pod murami kościoła grobów, wnętrze kościoła było także cmentarzem.

Na cmentarzu znajdują się sarkofagi, romańskie grobowce w nawie kościoła. Jeden z nich usytuowany był w pośrodku nawy, na wprost głównego ołtarza, a drugi znajdował się przed wnęką ołtarzową, na południe od łuku tęczy. Musiały tam spoczywać osoby szczególnie honorowe. Prawdopodobnie przed bocznym ołtarzem spoczywa książę lubieszewsko-tczewski, wygnaniec - Sambor II, zmarły 30 grudnia 1271 lub 1272 r. 

Ciekawą płytę z XIX wieku opisał profesor Józef Łepkowski. Piaskowcowa płyta miała ryte godła czterech ewangelistów, pośrodku herb Pomian, a także inskrypcję, która mówiła o tym, że poświęcono ją pamięci zmarłego w 1522 r. szlachcica Stanisława Sampolskiego. Rozbitą płytę, (część jej widnieje w ścianie absydy), wraz z fragmentami innych nagrobków użyto do dobudowy kościoła. Cmentarz początkowo pełnił funkcję parafialnego dla Inowrocławia. W połowie XIII w. zmarłych zaczęto chować na cmentarzu w mieście w murach, przy kościele św. Franciszka. Możliwe, że w XIV w. dawny plac targowy, na którym wznosił się kościół św. Mikołaja, zamieniono na cmentarz miejski parafii. Cmentarze istniały także przy innych kościołach. W XVIII w. zaniechano chowania zmarłych na cmentarzach usytuowanych w mieście. Po 1819 r. do wspólnej, nie oznakowanej mogiły przeniesiono na cmentarz przy kościele im. Najświętszej Maryi Panny, kości książąt kujawskich i zmarłych spoczywających dotychczas w murach przeznaczonych do rozbiórki kościoła franciszkanów.

Na przełomie XIX i XX wieku, brakowało miejsca na cmentarzu, zaczęto prowadzić rotację grobów. Sporą część grobów plantowano, nie oszczędzono nawet grobów zasłużonych obywateli. I tak z cmentarza zginął grób doktora Zygmunta Wilkońskiego, zmarłego w 1880 r. Podobne losy spotkały mogiłę doktora Leona Czaplickiego.

Podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 cmentarz zdewastowano. Z większości nagrobków usunięto polskie napisy. Zburzono także monumentalny pomnik grobowy ustawiony nad wspólną mogiłą powstańców wielkopolskich, poległych podczas zdobywania Inowrocławia w dniach 5-6 styczeń 1919 r. Pomnik był dziełem rzeźbiarza bydgoskiego Piotra Trajblera.

W latach 60-tych XX w. postanowiono uporządkować otoczenie świątyni. Nieczynny cmentarz splantowano, urządzając w jego miejscu park. Na cmentarzysku pozostawiono kilka lepiej zachowanych grobowców. Uratował się grobowiec rodziny Grabskich, z trumnami Lucjana Grabskiego i jego syna Stefana. Przy północnym skraju cmentarzyska pozostawiono grobowiec Wituskich, zbudowany w 1911 r.

W rocznicę powstania wielkopolskiego, 11 stycznia 1969 r. w parku odsłonięto pomnik pamięci poległych powstańców, dzieło warszawskiej rzeźbiarki Zofii Kann-Pociłowej. W 1990 r. postawiono kamień pamiątkowy konfederatom barskim.

Ziemia cmentarna kryje prochy ludzi, którzy mieszkali, pracowali i walczyli za Inowrocław, w czasie od XII do XX w. Niestety przed likwidacją nie porobiono opisów i fotografii nagrobków. Cmentarz kryje jeszcze wiele tajemnic.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: C. Sikorski, Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu, Inowrocław 1991.