Po bitwie o Inowrocław 1919 r.

Dnia 6 stycznia 1919 r. Inowrocław po długich latach niewoli był znowu wolny i polski. Na budynkach powiewały biało-czerwone lub czerwone z białym orłem sztandary. Do miasta napływały rzesze nowych ochotników. Przybyli tez wyzwoleni jeńcy francuscy, aby w szeregach powstańczego wojska walczyć o wolność. Tłum żądał rozbrojenia Niemców. Bitwa o Inowrocław nie była przecież ostatnią bitwą powstania, a powstańcom brakowało broni.

Kiedy powstańcy przygotowali się do wkroczenia do miasta, nie wiedzieli, że Niemcy wysłali posiłki z Bydgoszczy. Wkrótce wieści o zbliżającej się odsieczy dotarły do porucznika Pawła Cymsa – dowódcy, który kierował atakiem na Inowrocław. Miasto zostało ostrzelane przez niemiecki samolot z broni pokładowej. Polacy uznali to za jednostronne zerwanie rozejmu. Ostatecznie niemiecki dowódca – Grollman wycofał posiłki i lotnika, dając w ten sposób osłonę wycofującemu się 140 pułkowi piechoty.

Polacy zajęli koszary. Szybko okazało się, że Niemcy nie traktowali honorowo jeńców. Wypychali ich siłą do piwnic przez wąskie okienka. Opuszczającym się na rękach miażdżono dłonie. Okrucieństwem wyróżniał się właściciel hotelu dworcowego, hakatysta Wilhelm Strube, który przebijał powstańcom bagnetem ręce. Rozstrzelano także, wziętego do niewoli żołnierza 31 pp z Radziejowa Franciszka Adamczewskiego. Garnizon niemiecki zdał koszary i opuścił Inowrocław. Strube skazany został na karę śmierci przez doraźny sąd wojenny. Wyrok wykonano natychmiast.

W czasie kiedy niemieckie wojsko opuszczało miasto, inowrocławianie burzyli pomnik cesarza Wilhelma I (skwer przy dzisiejszym dworcu autobusowym) – symbol pruskiej władzy nad Inowrocławiem.

Podczas walk o Inowrocław poległo 37 powstańców, 120 odniosło rany. Ciała niektórych zabitych odesłano do rodzinnych miejscowości, pozostałych pochowano w zbiorowej mogile na cmentarzu przy kościele NMP.

Mimo, że Paweł Cyms wyzwolił Kujawy inowrocławskie i miasto wbrew rozporządzeniu ugodowej Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i Powiatowej Rady Ludowej w Inowrocławiu, przebieg powstania wielkopolskiego wykazał, że kujawska operacja prowadzona przez niego nie tylko wyzwoliła te ziemie i stolicę regionu – Inowrocław ale także osłoniła działania powstańcze w Wielkopolsce, umożliwiając zdobycie Bydgoszczy – głównego bastionu pruskiego i pozwoliła na opanowanie Kujaw i Wielkopolski.

Paweł Cyms utworzył 1 Pułk Grenadierów Kujawskich, którego został dowódcą. Brał wraz z nim udział w walkach o Bydgoszcz pod Złotnikami, Łabiszynem i Brzozą. Dnia 7 grudnia 1919 r. pułk przemianowano na 5 Pułk Strzelców Wielkopolskich. Cymsa awansowano na kapitana, został dowódcą batalionu. Na bazie tego oddziału uformowano później słynny inowrocławski 59 pułk piechoty.

Kapitan Cyms wziął udział w trzecim powstaniu śląskim, jako dowódca dużej grupy operacyjnej liczącej 1600 żołnierzy, walczącej nad Odrą na odcinku od Koźla Starego do przystani Kozielskiej. Z grupy tej utworzono 2 Pułk Powstańców Śląskich im. Tadeusza Kościuszki. Po powstaniu Cyms ukończył studia ekonomiczne na Uniwersytecie Poznańskim, po których pracował w przedsiębiorstwie transportowym.

Operacja ochotników Cymsa na Kujawach miała ogromne znaczenie dla zwycięskiego przebiegu całego Powstania Wielkopolskiego. Trudno przewidzieć, ile ofiar wśród Polaków przyniosłaby kontrofensywa niemiecka idąca na Wielkopolskę poprzez Kujawy. Blokada działań wojskowych w Bydgoszczy i Toruniu oszczędziło życie większej liczbie powstańców, niż liczba poległych w Inowrocławiu. Polski czyn zbrojny miał także decydujące znaczenie przy określaniu granic przyszłej Rzeczypospolitej podczas konferencji pokojowej.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: C. Sikorski, Miasto na soli, Warszawa 1988; fot. skan z książki - przysięga powstańców na rynku w Inowrocławiu 1919 r.

Bitwa o Inowrocław 1919 r.

W nocy 5 stycznia 1919 r., po godzinie 24, odbyła się w Mątwach inowrocławskich narada sztabowa ochotników polskich, poprzedzająca atak. Co prawda brakowało dowódców i broni, jednak młody oficer Paweł Cyms zaoferował dowodzenie atakiem kapitanowi Zabdyrowi. Ten wymówił się nieznajomością terenu i stosunków panujących w Inowrocławiu. Do Mątew przybywały kolejne grupy powstańcze.

O godzinie 3 w nocy, sztab uzgodnił plan ataku Inowrocławia. Nad ranem rozpoczęto przegrupowanie wojska. Wojska powstańcze podzielono na dwie grupy operacyjne – wschodnia i zachodnią. Dowództwo grupy wschodniej objął kapitan Zabdyr. Łącznie grupa kapitana liczyła 400 żołnierzy i dysponowała 3 ciężkimi karabinami maszynowymi. Powstańcy uzbrojeni byli w karabiny. Brakowało amunicji, na jeden karabin przypadało zaledwie 20 sztuk amunicji.

Grupa zachodnia dowodzona przez ppor. Mieczysława Słębeckiego składa się z 420 powstańców uzbrojonych w karabiny. Na karabin wypadało w tej grupie 30 sztuk nabojów. Drużyna posiadała 3 ckm i 3 lkm oraz granaty ręczne.

Grupy mogły liczyć na wsparcie ze strony kawalerii kruszwickiej liczącej 74 szable. W trakcie walk o miasto grupa zachodnia wzmocniona została kompanią mogileńską Izydora Włodarka liczącą 300 żołnierzy, oddziałem barcińskim Aleksandra Jakubowskiego – 50 ludzi i kompanią pakoską pod Władysławem Poczekajem w sile 100 powstańców.

Zadaniem grupy wschodniej było wtargnięcie do miasta ulicą Poznańską, zdobycie poczty, budynku komendy obwodowej, starostwa, elektrowni oraz zaatakowanie koszar piechoty. Dodatkowym zadaniem osłonowym było przerwanie połączenia kolejowego i drogowego z Toruniem. W czasie walki grupa ta miała wchłonąć ochotników inowrocławskich.

Celem grupy zachodniej było zaatakowanie od strony Rąbinka-Saliny i zdobycie stacji kolejowej, przerwanie połączenia kolejowego i drogowego z Bydgoszczą oraz atak na koszary piechoty.

Całością operacji dowodził porucznik Paweł Cyms. Szefem sztabu powstańczego był Feliks Zieliński. Sztab stacjonował w Rąbinie inowrocławskim. Przy sztabie funkcjonował, zorganizowany przez doktora Sylwestra Schwarca z Kruszwicy, punkt medyczny dla rannych powstańców.

Grupie zachodniej udało się opanować Salinę i szybko dotrzeć wzdłuż torów kolejowych do Kruśliwca, skąd rozpoczęto atak na dworzec kolejowy. Dworzec, zdobyto po ciężkich walkach. Po silnym ataku 140 pp i artylerii powstańcy musieli się wycofać pod Salinę. Stąd Cyms poprowadził oddziały poprzez solanki do ataku na śródmieście.

Tymczasem oddziały grupy wschodniej dotarły do rynku. U wylotu ul. Królowej Jadwigi napotkały samochód pancerny. Nawiązała się walka, po której powstańcy przedostali się do koszar i dworca kolejowego. Niemcy schronili się do koszar.

Bitwa o Inowrocław przyciągała kolejnych ochotników ze wsi kujawskich. Wkrótce gromady chłopów zalały inowrocławskie ulice. Źródła podają, że mogło ich być nawet 10 tysięcy. Doszło do krótkiego rozejmu. Niemcy liczyli na pomoc dywizji bydgoskiej majora Klattego. Pomoc nie dotarła, wybuchł bunt żołnierzy polskich w oddziałach Koppa.

Ostatecznie porucznicy Cyms i Skrzydlewski w towarzystwie Jana Głowackiego, około godziny 2 w nocy 6 stycznia 1919 r., zawarli z dowódcą inowrocławskiego garnizonu majorem von Grollmanem, porozumienie oddające miasto w ręce powstańców. Porozumienie przewidywało natychmiastowe zawieszenie broni, wymianę jeńców, opuszczenie przez wojsko niemieckie miasta na warunkach honorowych w ciągu 48 godzin; ochronę przez powstańców majątków i zapewnienie bezpieczeństwa osobistego pozostałych w mieście cywilów pochodzenia niemieckiego. Ustalono także pogrzeb poległych na dzień 6 stycznia oraz przekazanie stacji kolejowej Polakom 6 stycznia o godzinie 13.

Rano 6 stycznia 1919 r. oddziały powstańcze zebrały się pod Saliną i tutaj przygotowały się do zajęcia miasta. W południe powstańcze wojsko z triumfem wkroczyło do śródmieścia. Inowrocław był wolny.

Opracowanie Bartłomiej Piotr Grabowski,  fot.https://www.bydgoszcz.ap.gov.pl/popularyzacja-i-edukacja/wystawy/powstanie-wielkopolskie-1919

W przededniu bitwy o Inowrocław 1919 r.

Dnia 1 października sejm przyjął ustawę ustanawiającą Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. 28 października Senat poprał ją jednogłośnie. We wtorek 23 listopada, w Poznaniu prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o ustanowieniu 27 grudnia nowego święta państwowego – Narodowego Dnia Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

Po 123 latach zaborów – niewoli naznaczonej walką, cierpieniem i wysiłkiem wielu pokoleń Polaków – nasz kraj odzyskał suwerenność. W obliczu wojny o niepodległość Kujawy nie pozostały bierne.

Dnia 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu wybuchło zbrojne powstanie Polaków dążących do zrzucenia jarzma pruskiej niewoli. Wieść o walkach szybko dotarła na Kujawy. Młody oficer, syn nauczyciela z Pawłowa pod Gnieznem – Paweł Cyms wraz z odziałem ochotników, których z każdym dniem przybywało, zmierzał w stronę Inowrocławia, gdzie znajdował się silny garnizon pruski.

W Nowy Rok 1 stycznia 1919 r., kompania Cymsa wkroczyła do Trzemeszna rozpoczynając operację wyzwolenia Kujaw. Strategicznym miastem w drodze do wyzwolenia Mogilna stało się Trzemeszno. W mieście utworzyli powstańcy bazę wypadową. Zmobilizowano 60 trzemeszniaków pod wodza Władysława Wleklińkiego i jeszcze tego samego dnia ruszono na Mogilno. Po drodze dołączyło wielu ochotników z pobliskich wsi, niestety słabo uzbrojonych lub też nie posiadających żadnej broni. Na wieść o podejściu pod Mogilno powstańców Cymsa, Polacy w Mogilnie dowodzeni przez Stanisława Roloffa, Władysława Splitta, Izydora Włodarka i Aleksandra Jakubowskiego, między godziną 18 a 19 rozbroili bez strzału oddział niemiecki. Kiedy około godziny 20 żołnierze Cymsa wkroczyli do Mogilna zastali karnie ustawiony na rynku oddział jeńców gotów do wymarszu do niewoli. Cyms oczyścił drogę do Inowrocławia ze stacjonujących we wsiach oddziałów Grenzschutzu.

Następnie planował zdobyć Strzelno. Dnia 2 stycznia 1919 r., dowódca kompanii gnieźnieńsko-wrzesińskiej sierżant Mieczysław Słabęcki otrzymał rozkaz ataku na to miasto na linii obsadzonych przez Niemców lasów miradzkich. W pobliżu rozpoznania dokonał patrol ochotników z Gębic. Sierżant Słabęcki rozpoczął walki o Strzelno. Miasta bronił 45-osobowy oddział Grenzschutzu. W mieście działali dowódcy Władysław Trzciński i Zakrzewski z około 50 osobową grupą ochotników, głównie z miejscowego „Sokoła”. Po zaciętej walce, około godz. 19, oddział niemiecki wycofał się w kierunku Kruszwicy, pozostawiając na miejscu broń i amunicję. Strzelno było wolne. Na pomoc miastu pospieszyli również ochotnicy z Gębic, Wójcina, Młynów i innych pobliskich wiosek. Następnego dnia, około godziny 4 rano, kompanie strzelińskie ruszyły do boju o Kruszwicę.

W noc sylwestrową, zorganizowany przez porucznika Włodzimierza Skrzydlewskiego oddział powstańczy w Wójcinie, wspólnie z powstańcami z Wilczyna, rozbił bez żadnego strzału stacjonującą w Wójcinie 70-osobową kompanię Grenzschutzu. W ręce powstańców wpadło sporo broni i amunicji. Ochotnicy z Wójcina, po udanym napadzie na Niemców, pospieszyli do Strzelna aby połączyć się z oddziałem Pawła Cymsa i wziąć udział w walkach o Inowrocław.

Tymczasem w nocy z 2 na 3 stycznia powstańcy kruszwiccy pod wodzą Kazimierza Dratwińskiego własnymi siłami wyzwolili miasto. Idący z Inowrocławia oddział niemiecki, został przechwycony przez otaczających miasto powstańców i w całości wzięty do niewoli.

Dnia 4 stycznia około godziny 21 oddziały powstańcze zgrupowane na linii Kruszwica-Strzelno ruszyły do natarcia na Inowrocław. W nocy powstańcy zajęli w Mątwach wolnych od wojsk nieprzyjacielskich, pozycje wyjściowe do ataku na miasto. Rozpoczęły się walki o Inowrocław.

Opracowanie Bartłomiej Piotr Grabowski, Polskie Towarzystwo Historyczne oddział Inowrocław, fot.https://www.bydgoszcz.ap.gov.pl/popularyzacja-i-edukacja/wystawy/powstanie-wielkopolskie-1919. 

Kto rządził Włocławkiem w 1787 roku?

Źródła podają, że monopol władzy w mieście Włocławek, w 1787 r. posiadała grupa osób zrzeszonych w bractwie strzeleckim. Władzę i nadzór nad bractwem pełnił burmistrz i radni miasta. W tym też roku, doszło w bractwie strzeleckim do zmian organizacyjnych, w wyniku których członkowie bractwa zostali złączeni z członkami bractwa literackiego w jedno bractwo piwowarów.

Do bractwa mógł należeć każdy mieszkaniec miasta. Wpisowe wynosiło dość dużo i nie każdego było stać na opłacenie, co za tym idzie każdy mógł przystąpić w szeregi bractwa. Pierwszeństwo przy wstępowaniu do bractwa mieli synowie piwowarów oraz córek lub wdów po zmarłych członkach za opłatą 50 złotych polskich. O przyjęciu do bractwa tak zwanych ‘obcych”, decydowała zwierzchność miasta bądź zamku, tj. burmistrz lub biskup. Opłata wpisowego dla osób określonych mianem obcych była dwukrotnie wyższa niż dla osób uprzywilejowanych, tj. spokrewnionych z członkami cechu, i wynosiła 100 złotych polskich.

Członkiem bractwa mógł zostać tylko człowiek uczciwy i wykształcony, odpowiedni do sprawowania urzędów miejskich. Bractwo strzeleckie w 1787 r. liczyło 37 osób – 22 mężczyzn i 15 kobiet, wdów po zmarłych członkach bractwa.

Opracowanie B. Grabowski, źródła: P. Bokota, Włocławek w momencie przejścia pod zabór pruski w 1793 r., [w:] Kujawy wschodnie i Ziemia Dobrzyńska w okresie przejścia pod zabór pruski w 1793 r., M. Morawski, Monografia Włocławka, Włocławek 1933; obrazek z https://stareplanymiast.pl/plan-miasta-wloclawka-1787r/

Zarys historyczny Szkoły Podstawowej nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy – kalendarium lata 1932-2021

Rok szkolny 1932/1933 – pierwszy Arkusz Ocen znajdujący się w szkolnym archiwum. Wówczas szkoła nosiła nazwę: Publiczna Siedmioklasowa Szkoła Powszechna Nr 2 imienia: Świętego Stanisława Kostki w Kruszwicy – wieś. Szkoła usytuowana była w budynku przykościelnym ul. Kolegiacka (dziś znajduje się tam Przedszkole Samorządowe nr 1).

16 stycznia 1935 – decyzją władz szkolnych podzielono miasto na dwa oddzielne rejony szkolne i do budynku przy ul. Rynek wprowadzono Szkołę Powszechną nr 2. Obwód szkolny obejmował: Kruszwica–wieś , Grodztwo, Łagiewniki, Rzepiszyn i Gustawowo. Kierownikiem szkoły mianowano Leona Uklejewskiego. W Arkuszach Ocen z tego okresu nie widnieje już imię szkoły.

Rok szkolny 1938/1939 – w dokumentacji szkolnej pojawia się inna nazwa: Publiczna Szkoła Powszechna stopnia III Nr 2 imienia Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy – wieś.

Wrzesień 1939 – 15 stycznia 1941 r. - w szkole w Rynku zakwaterowano wojsko niemieckie.

15 luty 1941 – szkołę objął nowy kierownik niemiecki Scharf i zorganizował naukę dla uczniów niemieckich

Rok 1942 – w szkole zorganizowano naukę dla dzieci polskich z miasta.

Rok 1943 – oddano budynek przy Rynek jako bursę dla zamiejscowych uczniów niemieckich.

20 marca 1945 - ponownie uruchomiono szkołę przy Rynku. Jej organizację i kierownictwo powierzono Marii Kuropatwińskiej i ponownie miasto podzielono na rejony szkolne z roku 1939. Szkoła liczyła wówczas 304 uczniów i do roku 1949 nosiła nazwę: Publiczna Szkoła Powszechna Nr 2 im. Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy.

Od roku 1946 - kierownikiem Szkoły nr 2 jest Tadeusz Nowak.

Lata 1949 – 1953 – pełna nazwa szkoły brzmi: Szkoła Ogólnokształcąca – stopień podstawowy – Nr 2 w Kruszwicy.

Rok 1953 – wprowadzono nową nazwę szkoły: Szkoła Podstawowa nr 2 w Kruszwicy.

17 kwietnia 1958 - odbyła się sesja wyjazdowa Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, na której podjęto uchwałę o wybudowaniu szkoły – Pomnika Tysiąclecia w Kruszwicy

Październik 1958 – Ilustrowany Kurier Polski zainicjowało zbieranie funduszy na budowę szkoły. Do akcji przyłączyły się także władze miejskie, kruszwickie zakłady pracy, społeczeństwo oraz młodzież szkolna. Ogólny koszt budowy wyniósł ponad 10 milionów złotych. Redakcja i czytelnicy IKP na budowę szkoły ofiarowali 337 159 zł.

16 marca 1959 - nastąpiło założenie fundamentów i wbudowanie aktu erekcyjnego Szkoły -Pomnika Tysiąclecia. Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kruszwicy Maksymilian Marulewski odczytał akt erekcyjny. Przewodniczący prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy Aleksander Schmit dokonał uroczystego wmurowania aktu.

3 czerwca 1960 - komisja odbioru powołana przez Instytut Oświaty na miasto i powiat Inowrocław dokonała odbioru technicznego szkoły. Kierownictwo Tysiąclatki powierzone zostało Jerzemu Mareczkowi, dotychczasowemu kierownikowi Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy.

5 czerwca 1960 – odbyła się, przy udziale Przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego, uroczystość przekazania do użytku nowej 15 – izbowej szkoły. Szkoła nosiła nazwę: Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcącego im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy Budynek szkolny przy ul. Rynku został przydzielony, jako filia, Szkole Podstawowej nr 1.

15 września 1960 – uruchomiono w gmachu Szkoły Tysiąclecia Szkołę Przysposobienia Zawodowego dla dziewcząt.

Rok 1961 – wprowadzono obowiązek noszenia granatowych beretów jako elementu stroju szkolnego.

9 września 1962 – następuje budowa boiska szkolnego. Państwowe Przedsiębiorstwo Totalizator Sportowy przeznaczyło na budowę boiska 100 000 zł.

Rok 1963 – uczniowie Tysiąclatki w strojach ludowych witają na trasie przejazdu w Kruszwicy, delegację Z Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz przedstawicieli rządu z Aleksandrem zawadzkim na czele.

1 sierpnia 1964 – 11-latka została podzielona na szkołę podstawową i liceum ogólnokształcące. Obydwie szkoły pozostały w budynku Tysiąclatki.

Od 1 marca 1965 – budynek szkolny w Rynku ponownie podlega Szkole Podstawowej nr 2.

3 maja 1966 – w związku z obchodami Milenium odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku Tysiąclatki. Odsłonięcia dokonał przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej.

Rok szkolny 1966/1967 – zostaje uruchomiona klasa ósma, siedmioklasowa szkoła przestaje istnieć.

Rok 1968 – pod hasłem „Harcerze bohaterskim dzieciom polskim” rozpoczął się IV alert harcerski. Z tej okazji odbył się uroczysty apel, a w godzinach wieczornych ognisko z udziałem społeczeństwa miasta.

Rok 1971 – dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 2 został Stanisław Sulczyński.

9-10 września 1972 - ze Szkoły Podstawowej nr 1 przeniesiono do naszej szkoły klasy specjalne. Uczniowie uczestniczyli w zbiórce pieniędzy na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie.

Rok 1973 – powołano Zbiorczą Szkołę Gminną, której dyrektorem został mgr Roman Tschurl.

14 czerwca 1974 – po raz pierwszy uczniowie naszej szkoły, którzy zajęli wysokie miejsca w olimpiadach przedmiotowych i zawodach sportowych zostają wpisani do Złotej Księgi.

Rok 1974 – święto naszej szkoły odbywa się w rocznicę wyzwolenia Kruszwicy - czyli 21 stycznia.

Rok 1975 - w naszej szkole zorganizowano po raz pierwszy Trybunę Młodzieżową z debatą na temat : „ Kodeks ucznia”

Rok 1976 – Szkolna Spółdzielnia Uczniowska wzięła udział w konkursie pod hasłem: „Pracujemy dla siebie, szkoły, środowiska”. Na szczeblu województwa zajęliśmy III miejsce.

Rok szkolny 1978/1979 – to rok wdrożenia nowego systemy nauczania tzw. 10 – latka (powszechna szkoła średnia). Wkrótce władze oświatowe wycofują się z tego projektu.

Dnia 7 czerwca 1980 - w uroczyste obchody 20-lecia Tysiąclatki została wystawiona inscenizacja plenerowa wyreżyserowana przez mgr Alicję Nowak. Na zakończenie uroczystości odbyło się uroczyste wręczenie sztandaru Szkole Podstawowej nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy. Jego fundatorem było społeczeństwo Kruszwicy i miejscowe zakłady pracy.

Rok 1981 – uczniowie klas VI – VIII pracowali przy sadzeniu drzewek w Nadleśnictwie Miradz.

Rok 1982 – apel „Pomożemy powodzianom” odbił się głośnym echem wśród zuchów. Dzieci zebrały paczki z odzieżą, zabawkami, książkami. Przeprowadzono zbiórkę pieniędzy.

Rok 1984 - dyrektorem obydwu szkół: SP nr 2 i LO zostaje mgr Marian Dyrduł.

Rok 1985 - obchody 25-lecia Tysiąclatki. Z tej okazji 10 byłych wychowanków Szkoły Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącego otrzymało w czasie uroczystości tytuł Honorowego Członka Społeczności Uczniowskiej Tysiąclatki.

Rok 1989 – uczniowie Tysiąclatki włączyli się do porządkowania brzegów jeziora Gopło.

Rok 1990 – uroczyste obchody 30-lecia szkoły. Do szkoły wprowadzono lekcje religii.

Rok 1991 – po odejściu na emeryturę dotychczasowego dyrektora mgr Marana Dyrdała, dyrektorem szkoły został mgr Andrzej Michalak.

Rok 1995 – spod wspólnego dachu wyprowadziło się Liceum Ogólnokształcące, a do szkoły podstawowej uczęszczać zaczęły dzieci mieszkające na zachodnim brzegu Gopła.

Był to również rok jubileuszu 35-lecia Tysiąclatki obchodzony przez 6 dni.. Każdy dzień tygodnia upływał w innej atmosferze. Były popisy artystyczne klas I-III i piękne programy przygotowane przez uczniów klas IV-VIII, nie zabrakło też zawodów sportowych i spotkań pokoleń. Uczniowie klas młodszych mogli obejrzeć przedstawienie pt. „Kwiatki z Kwiateczkowa” w obsadzie nauczycielskiej. Obchody zakończył koncert galowy pt. „Benefis 35-latki”.

4 kwietnia 1996 – odsłonięto tablicę upamiętniającą istnienie LO w budynku Tysiąclatki.

Rok 1997 – Święto Szkoły obchodzimy w czerwcu. Stałym punktem programu obchodów Święta Szkoły stał się festyny. Pierwszy odbył się pod hasłem: „Między nami Słowianami”.

Rok szkolny 1997/1998 – dzieci w wieku szkolnym z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zostały objęte zajęciami rewalidacyjno–wychowawczymi.

Rok szkolny 1998/1999 - to rok wyjątkowy - edukację w szkole podstawowej kończą ostatnie klasy VIII i pierwsze klasy VI .

1 września 1999 r. – reforma szkolnictwa wprowadziła pod dach Tysiąclatki Gimnazjum nr 2.

W październiku 1999 – nastąpiło uroczyste otwarcie oddziału – klasa edukacyjno-terapeutyczna dla dzieci z upośledzeniem umysłowo w stopniu głębokim

Rok 2000 – ze środków finansowych przyznanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, przystosowano sanitariaty dla dzieci niepełnosprawnych i zlikwidowano bariery architektoniczne w budynku szkolnym przy ul. Rynek 22.

Rok szkolny 2000/2001 - grupowymi zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi objęto czworo dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim.

1 września 2001 - powstała pierwsza klasa integracyjna.

Rok 2003 - nasza szkoła otrzymała tytuł: „Szkoły z klasą”

17 czerwca 2006 - dyrektor mgr Andrzej Michalak odchodzi na emeryturę. Od tego czasu funkcję dyrektora pełni dotychczasowy wicedyrektor mgr Dorota Budner.

Rok 2007 – w szkole miesiąc maj ogłoszono „Miesiącem integracji”. Z tej okazji podjęto szereg przedsięwzięć promujących wychowanie integracyjne.

Rok szkolny 2007/2008 – wprowadzono mundurki szkolne, które do dziś obowiązują w naszej szkole.

Rok 2008 – wszyscy uczniowie objęci szkoleniem dotyczącym udzielania pierwszej pomocy. Uczestniczymy w marszu protestacyjnym przeciw kopalni odkrywkowej w Tomisławicach: „Gopło musi być i basta! Było już za króla Piasta!”. Organizujemy „Konwój Muszkieterów” – paczki świąteczne dla niepełnosprawnych dzieci z terenu miasta i gminy Kruszwica.

Rok 2009 – szkoła gości harcerzy z hufca Inowrocław podczas V manewrów harcerskich.

Historia najnowsza SP nr 2 w Kruszwicy – kalendarium

2010 rok

Rok 2010 – do użytku społeczności szkolnej i mieszkańcom miasta zostaje oddane boisko „Orlik 2012”. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy obchodzi 50-lecie. Dnia 15 stycznia 2010 – odbył się na auli szkolnej apel pod hasłem „Bezpieczne Ferie”. Podczas apelu został poruszony problem bezpieczeństwa podczas ferii. W tym też roku, pod koniec lutego uczniowie wzięli udział w Mistrzostwach Powiatu w halowej piłce nożnej. Placówka zajęła 3 miejsce, w marcu podczas turnieju piłki nożnej LZS, reprezentacja SP 2 zajęła 1 miejsce. W marcu drużyna harcerska z SP 2 wzięła udział w wykładzie historycznym o Szwadronie Nadgoplańskim zorganizowanym przez Instytut Dziedzictwa Kruszwicy. Uczniowie z SP 2 w roku 2010 wielokrotnie brali udział w wydarzeniach sportowych: w kwietniu Inowrocławiu w „Wiosennych biegach przełajowych”, w maju w „Marszobiegu na Półwyspie Rzepowskim”, w Powiatowych Zawodach w Czwórboju w Inowrocławiu, w III Biegu Piastowskim w Inowrocławiu, w Półfinale Wojewódzkim w Czwórboju LA, Mistrzostwa Wojewódzkie Kuj.Pom. w Grudziądzu wygrała reprezentacja szkoły z Kruszwicy. Dnia 27 maja 2010 placówka rozpoczęła obchody 50-lecia „Tysiąclatki”. W czasie uroczystości nie brakowało absolwentów szkoły, którzy mogli podziwiać wystawę pt. „Tysiąclatka dawniej i dziś”. Dnia 2 czerwca 2010 społeczność Sp 2 wzięła udział we Mszy św. w kościele św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy, w intencji zmarłych nauczycieli, pracowników i uczniów. Po zakończeniu mszy uczniowie zapalili znicze na grobach zmarłych nauczycieli szkoły. W lipcu 2010 na boisku Orlik odbył się turniej piłki nożnej z okazji 50-lecia Tysiąclatki. Druga połowa 2010, również odbyła się dla uczniów z SP 2 pod sztandarem sportowym. Dzieci wzięły udział w Ogólnopolskim Finale XVI Edycji Czwartaków Lekkoatletycznych w Warszawie, we wrześniu Indywidualne Biegi Przełajowe, Powiatowe Indywidualne Biegi Przełajowe, Sztafetowe Biegi Przełajowe. W czerwcu harcerze zorganizowali ognisko, na które zaproszono rodziców. W lipcu harcerze wyjechali na Zlot Grunwaldzki. „Żółte strzały: odwiedziły” również Kraków. We wrześniu odbyło się uroczyste rozpoczęcie roku szkolnego 2010/2011. W październiku telewizja Bydgoszcz wyemitowała w magazynie „Zbliżenia” reportaż dotyczący 50 lat istnienia Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy. Harcerze z Sp 2 brali udział w III Sportowym Turnieju Drużyn Harcerskich w Gniewkowie. W grudniu 2010 szkole odwiedziło Planetarium Nieba Północnego.

2011 rok

Dnia 5 stycznia 2011 w auli szkolnej odbył się Koncert Piosenki Świątecznej. W połowie stycznia tego roku szkolniaki wzięli udział w Mistrzostwach Powiatu w Halowej Piłce Nożnej na Zagoplu. W szkole zorganizowany został turniej – Mistrzostwa Szkoły w Tenisie Stołowym. Sportowcy z SP 2 wyjechali do Janikowa na Mistrzostwa Powiatu w Halowej Piłce Nożnej. Pod koniec kwietnia rozpoczęły się Mistrzostwa Szkoły w Piłce Nożnej. W maju 2011 szkole odwiedziła policja z komisariatu w Kruszwicy i ratownicy OSP w Kruszwicy. Prowadzili wykład o bezpieczeństwie w czasie ferii. W maju nasza drużyna harcerska brała po raz pierwszy udział w Złazie Hufca w Inowrocław. Harcerze z 1 Wielopoziomowej Drużyny Harcerskiej „Żółte strzały” z Sp 2 w Kruszwicy po raz pierwszy brali udział w XXVIII Ogólnopolskim Rajdzie Kopernikańskim. W kwietniu odbył się turniej siatkówki w hali sportowej na Zagoplu, uczniowie Sp 2 wzięli w nim udział. W maju chłopcy ze szkoły zagrali w Turnieju Koszykówki w hali sportowej na Zagoplu. Dzieci bały udział również w zawodach lekkoatletycznych w maju 2011, w IV Biegu Piastowskim. Dnia 6 czerwca 2011 odbyło się Święto Szkoły pod hasłem „W krainie odkryć i wynalazków” - przez zabawę do nauki. 20 czerwca Centrum Kultury Ziemowit wręczyło nagrody dla uczniów Sp 2 za osiągnięcia w roku szkolnym 2010/2011. Dnia 22 czerwca odbyło się uroczyste zakończenie roku szkolnego 2010/2011. Szkoła brała udział w Mistrzostwach na Ergometrze. Gościem specjalnym szkoły był szermierz Sławomir Mocek. Szkoła organizowała w tym roku II Zawody Grand Prix W Tenisie Stołowym. Odbyła się również XIII Edycja Zawodów „Pluszowy Miś”.

2012 rok

W szkole odbył się Happenig Strzeż się Nałogów. Szkoła zorganizowała kiermasz Świąteczny. Na początku roku odbył się Zimowy Turniej Orlika w Piłce Nożnej, w którym brali udział uczniowie placówki. W styczniu odbyła się w szkole zabawa „Christmas Party”. Dzieci brały udział w Mistrzostwach Powiatu w Tenisie Stołowym i W Mistrzostwach Powiatu w Halowej Piłce Nożnej. Uczniowie dołączyli do Zimowych Ferii na Sportowo zorganizowanych na Zagoplu. Szkoła wzięła udział w projekcie „Szkółki Piłkarskie Nivea” - program treningowy Akademii Ajax Amsterdam. W marcu dzieci wzięły udział w Grand Prix Szkoły w Tenicie Stołowym. Zawody w Tenisie Stołowym Chłopców. Dnia 21 marca 2012 społeczność szkolna powitała wiosnę. Nagrodą Burmistrza został nagrodzony Kamil Jeśman z Sp 2. Dwukrotnie w tym roku uczniowie Sp 2 odwiedzili podopiecznych Domu Pomocy Społecznej w Inowrocławiu. Chłopcy ze szkoły brali udział w Mistrzostwach w Mini Piłce Nożnej. Biegacze z Tysiąclatki zostali Mistrzami Województwa w Sztafecie Przełajowej, które odbyły się w październiku 2012. Szkoła obchodziła Święto Edukacji. W październiku dziewczęta brały udział w Mistrzostwach w Mini Piłce Nożnej. Uczniowie z Sp 2 brali udział w Mistrzostwach Powiatu w Tenisie Stołowym w Inowrocławiu. Z okazji Dnia Chłopca w szkole zorganizowano dyskotekę. W listopadzie w Kruszwicy odbył się Dzień ucznia. W tym też miesiącu odbył się koncert kolęd i piosenek Bożonarodzeniowych oraz kiermasz świąteczny. W tym też roku szkoła zorganizowała Jasełka. W grudniu odbyło się spotkanie z przedstawicielami – studentami Międzynarodowego Projektu TREND.

2013 rok

Rok szkolny uczniowie sp 2 rozpoczęli tradycyjnie Mszą św. w kościele św. Teresy w Kruszwicy. Uczniowie mieli przyjemność uczestniczyć w lekcji żywej historii pr. „Husaria chlubą oręża polskiego”. Gościem placówki był ksiądz bp Krzysztof Wętkowski. W Inowrocławiu w maju 2013 reprezentacja szkoły pokazała się jak z najlepszej strony, odnosząc sukces podczas VI Biegu Piastowskiego. Szkoła obchodziła święto Europy. Gościem szkoły w maju był olimpijczyk Dariusz Goździakowski. W marcu uczniowie witali wiosnę i żegnali zimę. Dnia 7 lutego dzieci bawiły się w czasie zabawy walentynkowej. Karnawał odbył się w styczniu. We wrześniu 2013 dzieci sprzątały las pod Gniewkowem w ramach projektu „Sprzątanie świata”. Dzieci brały udział w biegach w Bydgoszczy – Mistrzostwa Województwa w Indywidualnych biegach przełajowych. Uczniowie pogłębiali wiedzę przyrodniczą w czasie lekcji w Nadgoplańskim Parku Tysiąclecia. Pasowanie pierwszoklasistów odbyło się w tym roku w Październiku. W ramach obchodów Narodowego Dnia Sportu na orliku odbył się mecz piłki nożnej. Uczniowie wraz z nauczycielami przystąpili do ogólnopolskiego konkursu promocyjnego zasady zdrowego odżywiania „Śniadaniowa klasa”. W czasie Dnia Języków Obcych szkoła poświęciła uwagę Wielkiej Brytanii. Dzieci przygotowały przedstawienie „Tuwimowo”, w ramach obchodów „Roku Tuwima”. Uczniowie zaangażowali się w konkurs (gminny konkurs) piosenki świątecznej w języku angielskim miasta Kruszwicy. Szkoła organizowała zbiórkę żywności, koców i zabawek dla zwierzątek ze schroniska w Inowrocławiu. W listopadzie w hali na Zagoplu odbyły się zawody w mini siatkówce, uczniowie z sp 2 wzięli w nich udział. Dzieci brały udział w listopadzie w konkursie o tytuł „Mistrza pięknego Czytania”. Odbył się także Festiwal wróżb andrzejkowych. W grudniu 2013 w hali sportowej na Zagoplu odbyły się Mistrzostwa Gminy w mini piłce siatkowej dziewcząt. Reprezentantki z Sp 2 zajęły trzecie miejsce. Na barbórki do Szkoły Podstawowej nr 2 przybyli górnicy z Inowrocławia (Kopalnia Soli SOLINO). Szkoła oferowała w tym roku pomoc psychologiczno-pedagogiczna uczniom. Zgodnie z nowymi procedurami szkoła została przygotowana do przyjęcia sześciolatków. W auli na początku grudnia odbyło się spotkanie z przedstawicielami „Żyj zdrowo”.

2014 rok

W dniu 13 października 2014 w Sp 2 odbyło się uroczyste ślubowanie uczniów pierwszych klas. W maju uczniowie wzięli udział w grze miejskiej „Kruszwica – obrazy przeszłości” zorganizowanej przez Miejsko-Gminna Bibliotekę Publiczna w Kruszwicy. W maju, w auli Szkoły odbył się spektakl pt. „Cztery pory roku” zrealizowany przez III b. Szkoła wzięła udział w Ogólnopolskiej Akademii Przyjaciół Pszczół w ramach akcji „Z Kujawskim Pomagamy Pszczołom”. W maju tego roku uczniowie brali udział w rajdach rowerowych. Pod koniec tego miesiąca Sp 2 w Kruszwicy została mistrzem powiatu w trójboju. Chłopcy ze szkoły zagrali w Mistrzostwach Księstwa Gniewkowskiego w piłce nożnej chłopców klas IV i młodszych „O puchar księstwa Władysława”. W maju 2015 dzieci brały udział w Biegu Piastowskim. Szkoła brała udział w projekcie: „Szkoła Współpracy. Uczniowie i rodzice kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły”. Odbył się także „Przegląd Talentów Integracji im. Agnieszki Pawlickiej”. W 2014 uczniowie bawili się podczas balu karnawałowego. Odbył się także w marcu turniej w „Dwa Ognie’. Rok upływał w ramach Akademii Przyjaciół Pszczół, podczas którego dzieci nabywały wiedzę o tych niezwykłych stworzeniach, ich pracy i miodzie. Szkoła zorganizowała turniej stołowy – III Grand Prix”. Chłopcy na początku roku 2014 wywalczyli wicemistrzostwo powiatu w siatkówce. Gościem szkoły był Janusz Chomontkiewicz rekordzista świata w żonglowaniu piłka nożna. Dziewczęta wywalczyły III miejsce drużynowe w mistrzostwach siatkówki.

2015 rok

Dnia 20 marca szkoła zorganizowała „Powitanie wiosny”. Placówka brała udział w rajdach rowerowych. Interesujące były obchody Dnia Świętego Patryka w Sp 2, podczas którego uczniowie zapoznali się z tradycja i historią Irlandi. Rok 2015 należał do sportowców z Sp 2. Uczniowie odnosili w nim wiele sukcesów. Dzieci brały udział w Marszobiegu po Półwyspie Rzepowskim w połowie kwietnia, Turnieju w „Dwa ognie” o Puchar Dyrektora Zespołu Szkoły. Dnia 21 kwietnia w hali sportowej Szkoły Podstawowej w Laskowicach odbył się finał wojewódzki IX Memoriału Andrzeja Grubby, uczniowie odnieśli w nim sukces, a gablotka szkolna wzbogaciła się kolejnym pucharem. Kwiecień 2015 był szczęśliwy dla szkoły i Bartka Sobczaka, który wziął udział w Wielkim Bieganiu w Warszawie i zwyciężył. W maju 2015 odbył się XVIII Bieg Piastowski dla dzieci szkół podstawowych, Sp 2 wzięła w nim udział. W 2015 w Szkole Podstawowej nr 2 w Kruszwicy odbył się XXV Konkurs Matematyczny Uczniów Klas Trzecich Szkół Podstawowych Miasta i Gminy Kruszwica. W 2015 powstała nowa strona internetowa. W dniu 05.12.2015 odbyły się zawody sportowe „Pluszowy Miś”. Uczestniczyły w nich wszystkie szkoły podstawowe z terenu naszej gminy. Poddając się przygotowaniom do Świąt Bożego Narodzenia uczniowie klasy Ic i IIIb oraz ich koledzy z kasy VIb uczestniczyli w warsztatach zdobienia ozdób choinkowych.

2016 rok

Dnia 17.12.2016 w sali ZSO Szkoła podstawowa nr 2 w Kruszwicy odbyły się Mistrzostwa Gminy w mini siatkówce dziewcząt szkół podstawowych. W dniu 13.10.2016 w Pakości odbyły się Mistrzostwa Powiatu w mini piłce nożnej szkół podstawowych. W dniu 28.10.2016 w Szkole Podstawowej nr 2 odbyło się spotkanie uczniów klas V – VI z dietetykiem Panią Mileną Kosińską. W dniu 19.11.2016 w hali na Zagoplu odbyły się Mistrzostwa Gminy Kruszwica w mini siatkówce chłopców. W dniu 6.12.2016 r. klasy IIb i IIIa SP2 wraz z opiekunami świętowały tegoroczne mikołajki w Toruniu. W dniu 10.12.2016 odbyły się zawody Pluszowy Miś. Wystartowały w nich jak co roku wszystkie szkoły podstawowe z naszej gminy. W dniu 15.09.2016 odbyły się Mistrzostwa Gminy w indywidualnych biegach przełajowych dziewcząt i chłopców szkół podstawowych. W dniu 17.09.2016 na boisku Orlik przy Szkole Podstawowej nr 2 odbyły się MISTRZOSTWA GMINY W MINI PIŁCE NOŻNEJ. W dniu 26.09.2016 odbyły się w naszej gminie Mistrzostwa w sztafetowych biegach przełajowych dla uczniów szkół podstawowych. W dniu 28 września 2016 roku uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy uczestniczyli w międzynarodowej akcji Światowego Dnia Tabliczki Mnożenia. 7 października 2016 r. w auli naszej szkoły odbyło się spotkanie uczniów ze srebrną i dwukrotnie brązową medalistką igrzysk olimpijskich, kajakarką Panią Beatą Mikołajczyk. 21 marca w naszej szkole odbyło się uroczystość powitania wiosny. Społeczność szkolna wyruszyła pochodem po Kruszwicy, aby poszukać upragnionej wiosny. Dnia 14.04.2016 roku odbyła się IV edycja Turnieju Szkół Podstawowych ,, Dwa Ognie” o Puchar Dyrektora Zespołu Szkół Ogólnokształcących. Podczas odbywających się Inowrocławiu w dniu 10.06.2016 r. Mistrzostwach Powiatu w lekkoatletyce wspaniale zaprezentowali się uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy zdobywając dziesięć medali.

2017 rok

W dniach 24 – 25.11.2017r. w Zespole Szkół Ogólnokształcących odbyła się II Spartakiada Drużyn Harcerskich. Dnia 27.11.2017 r. uczniowie naszej szkoły zajęli I miejsce w konkursie przyrodniczo - historycznym „ Skąd nasz ród” w kategorii Szkół Podstawowych. Uczniowie klasy IIIb SP2 byli dziś na kolejnej lekcji przyrody w siedzibie NPT. Tematem lekcji był „Fascynujący świat owadów.” W dniu 09.12.2017 r. odbyły się zawody dla szkół podstawowych PLUSZOWY MIŚ. Po zaciętej walce reprezentacja naszej szkoły zajęła III miejsce, ustępując drużynom z Woli Wapowskiej i Polanowic. W dniu 12.12.2017 r. podczas uroczystych obchodów Dnia Patrona Szkoły Podstawowej nr 1, został rozstrzygnięty gminny konkurs na logo z okazji odzyskania przez Polskę niepodległości i setnej rocznicy Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. 13 października 2017r. z okazji Święta Edukacji Narodowej uczniowie ZSO przygotowali wspaniały program artystyczny. Uczniowie naszej szkoły 20 października uczestniczyli w drugiej edycji międzynarodowych targów World Travel Show w Nadarzynie koło Warszawy. W dniu 23.10. najmłodsi uczniowie naszej szkoły spotkali się z policjantami, którzy przypomnieli o zasadach bezpieczeństwa w drodze do szkoły i z powrotem, także jak zachować się w różnych niebezpiecznych sytuacjach. Harcerze z naszej szkoły wraz z drużynową Izabelą Ratajczyk dnia 18 listopada 2017 uczestniczyli i zajęli pierwsze miejsce w I Powiatowym Konkursie Hufca ZHP Inowrocław "Niezwykli ludzie Kujaw i Pomorza". W dniu 30.09.2017 na półwyspie Rzępowskim w Kruszwicy odbyły się marszobiegi dla uczniów szkół podstawowych. W dniach 22-23 września w Szkole Podstawowej nr 2 w Kruszwicy odbyły się XIII Inowrocławskie Manewry Harcerskie Hufca ZHP Inowrocław organizowane przez 1 Wielopoziomową Drużynę Harcerską „Żółte Strzały” z Kruszwicy. W dniach 6-7 czerwca nasza drużyna harcerska brała udział w biwaku w Łojewie. Biwak jest nagrodą ufundowaną przez Wójta Gminy Inowrocław zdobytą przez naszą drużynę na Festiwalu Piosenki Skautowej w Jaksicach. Podczas rozpoczętych w dniu 12.06.2017 Kruszwickich Dni Sportu w lekkoatletyce reprezentanci naszej szkoły wywalczyli 8 medali. W dniu 13 czerwca br. uczniowie Zespołu Szkół Ogólnokształcących Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy udali się z wizytą do przytuliska dla zwierząt bezdomnych w Kruszwicy. W dniu 05.06.2017 obchodziliśmy Święto naszej szkoły. Odbyło się ono przy pięknej słonecznej pogodzie. W „Dwójce” rozstrzygnięto trzy konkursy proekologiczne.
Uczniowie ZSO szkoły nr 2 w Kruszwicy przez cały rok szkolny 2016/2017 wspierali ochronę środowiska poprzez zbiórkę surowców wtórnych tj. makulatura, nakrętki, baterie. W dniu 21.05.2017r. w Kujawsko-Pomorskim Centrum Kultury w Bydgoszczy odbył się finał Turnieju Recytatorskiego „Turniej Słowa”. Dnia 31 marca w piątek uczniowie klas szóstych Zespołu Szkół Ogólnokształcących Szkoły Podstawowej nr 2 w Kruszwicy pojechali do Nadleśnictwa Miradz, aby sadzić las.

2018 rok

Uczennica Sp 2 zajęła 4 miejsce w finale wojewódzkim Kujawsko-Pomorskiej Gimnazjady w Świeciu. 13 grudnia dzieci ze szkoły wyjechały na wycieczkę do Karczmy Biskupińskiej na warsztaty wigilijne. Szkoła brała udział w Konkursie „Wystrojone Święta”. Jasełka odbyły się 23 grudnia. W szkole uczniowie bawili się w czasie zabawy andrzejkowej. W zerówce i pierwszej klasie odbyły się warsztaty wigilijne. Szkoła włączyła się w akcję „Paczka dla Bohaterów” i Konkurs „Wystrojone Święta”. Wicemistrzostwo Powiatu w Tenisie Stołowym zdobyli uczniowie z Sp 2. Szkoła zainicjowała spotkania, podczas których rodzice czytali dzieciom. Odbył się CUP 2018, uczniowie Sp 2 zajęli w powiatowych zawodach drugie miejsce. Harcerze wzięli udział w III Spartakiadzie Drużyn Harcerskich. W grudniu odbyła się Loteria Misyjna w ZSO. Szkoła świętowała odzyskanie wolności 11 listopada. Szkoła brała też udział w innych uroczystościach zorganizowanych z okazji 100 rocznicy Odzyskania przez Polskę upragnionej Wolności np. „Wolność 18’ zorganizowanej przez r Kultury i Sportu Ziemowit. Odbył się Konkurs Recytatorski w szkole pt. „Kocham moją Ojczyznę”. Dzieci ze szkoły odwiedziły Kłodawe – kopalnia soli. Obchodzono w szkole również Dzień Papieski. Odbyła się także wycieczka do Warszawy – Muzeum Powstania Warszawskiego. Uczniowie wyjechali także na spektakl „Balladyna” do Inowrocławia. Szkołę odwiedził Jakub Krzewina – olimpijczyk i mistrz świata w sztafecie 4x400. Dzieci ze szkoły odwiedziły także miasto Kopernika – Toruń. W październiku odbyła się „Żywa Lekcja Historii” z okazji 100-lecia odzyskania wolności przez Polskę. Szkoła wzięła udział w akcji Akademia Odpadów.

2019 rok

W grudniu dzieci wzięły udział w Igrzyskach Kids w Lekkoatletyce. Szkoła obchodziła Mikołajki 6 grudnia, do placówki zawitał gość z Laponii. Uczniowie wzięli udział w IV Spartakiadzie Drużyn Harcerskich. Reprezentacja szkoły wzięła udział w zawodach o Puchar Tymbarka. W październiku uczniowie wyjechali do Warszawy na targi turystyczne World Travel Show oraz na PGE Stadion Narodowy. Dzieci z Sp 2 wzięły udział w rajdzie rowerowym organizowanym przez PTTK w Kruszwicy pod hasłem „Zakończenie sezonu rowerowego”. Społeczność szkoły Sp 2 wzięła udział w uroczystościach 101 Rocznicy Odzyskania Niepodległości, które odbyły się na rynku w Kruszwicy. Dzieci brały udział w Konkursie Recytatorskim Krajobraz Poezji Polskiej w Sali Centrum Kultury i Sportu „Ziemowit”. Dzieci brały udział w Loterii Misyjnej w ZSO. W październiku uczniowie wzięli udział w Międzynarodowym dniu Muzyki, a także w wycieczce do Miradza. W szkole odbył się Dzień Tabliczki Mnożenia. Dzieci obchodziły Dzień Nauczyciela 14 października. Pasowanie uczniów klas pierwszych miał miejsce 15 października 1919. Szkoła włóczyła się w obchody Międzynarodowego Dnia Muzyki 1 października. Uczniowie brali udział w Szkolnym Konkursie Ortograficznym i Szkolnym Konkursie Pięknego Czytania w czerwcu. W tym też miesiącu odbył się Konkurs Na Najpiękniejszą Zakładkę Do Książki. Latem młodzi atleci ze szkoły stanęli na podium w czasie Mistrzostw Powiatu w Inowrocławiu. Szkolniaki brały udział w rajdach rowerowych realizowanych pod hasłem: Kocham Kruszwicę – cała Kruszwica na rowery. Szkoła brała również udział w projekcie „Przygoda z nauka”, Żyje i Odżywiam się Zdrowo. Chemiczny sukces 26 kwietnia zaliczył Wojciech Zieliński z kl. VIII za udział w Konkursie Chemicznym organizowanym przez I Lo im. J. Kasprowicza w Inowrocławiu. Uczniowie z młodszych klas obchodzili Dzień Kota. Dnia 19 lutego 2019 uczniowie z Sp 2 wybrali się do Inowrocławia na spektakl pt. „Zemsta” w wykonaniu aktorów krakowskiego teatru. W dniu 27 lutego odbył się apel podczas, którego omówione zostały zasady bezpiecznego korzystania z sieci komputerowej. W marcu odbył się Konkurs Ekologiczno-przyrodniczy. Uczniowie zajęli III miejsce. 21 marca szkoła włączyła się w Dzień Kolorowej Skarpetki, czyli światowego dnia osób z zespołem Downa.

2020 rok

Dnia 5 października w Złotnikach Kujawskich odbyły się Mistrzostwa Powiatu w Piłce Nożnej, podczas których dzieci z Sp 2 zdobyły medale. Szkoła wzięła udział w uroczystościach Święta Odzyskania Niepodległości. Szkoła uruchomiła program e-Świetlica dla dzieci. Odbyły się Jasełka w szkole. Tradycyjnie w szkole odbył się również bal karnawałowy. Uruchomione zostały zajęcia w Kujawsko-Pomorkiej e-szkole. W czerwcu dzieci z ZSO w Kruszwicy wzięły udział w Gminnym Konkursie Matematycznym. Uczniowie klas V w grudniu 2020 zwiedzili Fabrykę Ozdób Choinkowych „Bolglass” w Gnieźnie.

2021 rok

Dnia 14 września uczniowie Sp 2 wybrali się na wycieczkę do NPT. Trzy dni później szkoła wzięła udział w akcji „Sprzątanie Świata Polska 2021”. Z okazji światowego dnia zwierząt w jednej z klas odbyła się lekcja z udziałem psów z hodowli Pani Darii Wyrostkiewicz. W połowie października uczniowie z Sp 2 uczestniczyli w zajęciach „Jesienne ptakoliczenie”. Uczniowie brali udział w październiku w corocznej loterii zorganizowanej przez ZSO w Kruszwicy. W tym samym miesiącu uczniowie włączali się w zbiórkę karmy, koców, misek, zabawek oraz innych akcesoriów dla zwierząt ze schroniska. Dnia 6 grudnia szkoła obchodziła Mikołajki.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, Historia najnowsza SP nr 2 w Kruszwicy – kalendarium od 2010 r. źródła:

https://sp2kruszwica.webnode.com/o-nas

https://sp2kruszwica.wixsite.com/sp2kruszwica

https://www.facebook.com/Szko%C5%82a-Podstawowa-nr-2-Kruszwica-360891870921194/

https://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PB1254

https://www.gminakruszwica.pl/page/szkoly-podstawowe

https://www.eduranking.pl/szkola/szkola-podstwowa-nr-2-kruszwica/

UCHWAŁA NR XX/234/2020 RADY MIEJSKIEJ W KRUSZWICY z dnia 25 czerwca 2020 r. w sprawie ustalenia planu sieci publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Kruszwica oraz określenia granic obwodów tych szkół,

Inowrocław za panowania Sasów

Wroga postawa magnaterii i szlachty wobec wszelkich reform ustrojowych zniechęciła Jana III Sobieskiego do rządów. Król zmarł w Wilanowie w 1696 r. Sejmiki przedkoronacyjne szlachty wykluczyły od tronu synów Sobieskiego, nie chciano na tronie żadnego „Piasta”. Sympatie wyborców kształtowała zagraniczna propaganda. W ostrej walce o tron, podczas której obydwie strony (francuska – książę Conti i elektor saski Fryderyk August Wettin) nie szczędziły w obietnicach wyborczych, zwyciężył Sas. Wkrótce Polska została wciągnięta w nową wojnę (1700-1721).

Po klęskach w wojnie północnej, królem został obrany z ramienia zwycięskiej Szwecji Stanisław Leszczyński. Polska była za słaba, żeby utrzymać na tronie wybranego przez naród króla. Pod dyktat Rosji, głównej zwyciężczyni w wojnie północnej, na tron powołano Augusta III Wettina, syna Augusta Mocnego. Za panowania Augusta III, upadek Polski osiągnął apogeum. Nie obradował ani jeden sejm, bezład ogarnął sądownictwo, miasta i wsie zaczęły popadać w ruinę. Ościenne państwa, w tym Prusy, porywały z Polski ludzi przemocą wcielając ich do swych armii. Król pruski Fryderyk II masowo zasypywał kraj fałszywą monetą i ustanowił drakońskie przepisy handlowe rujnujące kompletnie skarb i handel Polski.

Sytuacja zrodziła plany polityczne Sąsiadów – projekt likwidacji państwowości polskiej i zaspokojenie własnych apetytów terytorialnych kosztem jej obszarów. W 1720 r. zawarto w Paczdamie układ między Rosja a Prusami, w myśl którego obydwa państwa zobowiązały się bronić niezmienności ustroju Polski, a w szczególności wolnej elekcji. Podobne porozumienie zawarła wkrótce Rosja z Austrią. Na ziemiach Polski pojawiły się armię pruskie i rosyjskie niszczące wygłodzony kraj.

Przez Inowrocław w pierwszej połowie XVIII w. przeszły wojska wszystkich walczących stron: polskie, saskie, szwedzkie, elektorskie i rosyjskie. Stacjonujące w mieście oddziały żyły na koszt miasta, pobierając na swoje utrzymanie od żyjących na granicy śmierci głodowej mieszczan daniny, zarówno w pieniądzach jak i w naturze.

Na przełomie 1707/1708 r. przez dziesięć tygodni obozowały w Inowrocławiu wojska Karola XII. W tym samym roku zatrzymały się w mieście oddziały polskie, nie zachowujące się wcale lepiej od wojsk najeźdźców. W złożonej w grodzie inowrocławskim przysiędze podatkowej skarżą się mieszczanie na polskie oddziały… „tak dalece jesteśmy i całe miasto zniszczeni, że chleba kawałka nie mając, jako się nam z miasto rozchodzić przyjdzie, tak mieszkając od samego głodu umierać, ponieważ do szczętu nas ubogich ludzi zrujnować”.Nawet jeżeli założymy, że zdesperowani inowrocławscy „mieszczankowie” przesadzili trochę w demonstracji swej biedy celem oszukania fiskusa, to jednakże oświadczenie ich nie odbiega zbytnio od prawdy. Dobrze jeżeli było czym zupę omaścić, o pieniądzach potrzebnych na budownictwo, fortyfikacje, ruszenie handlu i rzemiosła nie mogło być mowy. Wszystkie w pocie czoła wypracowane nadwyżki finansowe pochłaniało wojsko. Po Szwedach, w 1710 r. przez trzy miesiące popasało w Inowrocławiu wojsko rosyjskie. Po wyeliminowaniu z wojny północnej Szwedów, w mieście najczęściej przebywały oddziały rosyjskie, cesarsko-niemieckie i pruskie. Oprócz regularnych wojsk, przechodzących przez Inowrocław w wyniku prowadzonych działań bojowych, miasto było narażone na rabunki i gwałty grup maruderów różnych armii, żyjących wyłącznie z łupiestwa. Wydaje się, że przed mniejszymi grupami niedobitków miasto usiłowało się bronić. Świadczyć może o tym wzmianka w lustracji z 1765 r., w której mówi się o naprawie starych murów miejskich” ...teraz przez miasto wzdłuż łokci 48, a na wzwyż 5 zreperowanymi...” Średniowieczne urządzenia obronne, nawet gdyby były w dobrym stanie nie odgrywały już żadnej roli w walce oblężniczej. Przed „chąśnikami” mogły jednak jeszcze chronić.

Stan rolnictwa w Inowrocławiu, okresie wojny północnej był fatalny. W wizji lokalnej spisanej w 1710 r. czytamy: „...pola i role wszystkie do miasta Inowrocławia należące, których nie znajduje się zasianych na zimę tylko zagonów 1000. Insze zaś role i pola leżą, nie tylko dla nieuchronnej Boga zagniewanej plagi, to jest powietrza morowego grasującego, ale przez ustawiczne tygodnie prawie wojsk różnych przechodzących ruiny i wkwisceracye (zniszczenia) wszelkiej fortuny i zabrania inwentarzów wszelkich, do robocizny pola wszystkiego należnych...”

Mimo katastrofalnego stanu finansów miejskich, , Inowrocław zmuszony był opłacać na rzecz wojska ogromne sumy podatkowe. W 1706 r. tylko jednej chorągwi pancernej wypłacono 4000 zł, w 1707 – 4049 zł i w 1709 r. 3806 zł.

Inowrocław nie był wyjątkiem. Płaciły rabowane i palone również inne miasta. Wiele z nich nie wytrzymując obciążenia stało się znów wsiami. Inowrocław przetrwał i w drugiej połowie XVIII w. jeszcze rz podjął walkę o niezależność i byt mieszkańców.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: C. Sikorski, Miasto na soli, Warszawa 1988; Praca zbiorowa: Bitwa pod Mątwami 1666, Historia i pamięć, Inowrocław 2020.

Dekanat chodzielski – archidiecezja gnieźnieńska

 

Budzyń – par. pw. św. Barbary

W Budzyniu znajduje się kościół murowany, neorenesansowy. Pierwsza świątynia fundowana była około 1200 r. Obecna zbudowana w 1849 r. Do ciekawych zabytków parafii należy obraz „św. Trójcy” z XVI w., szkoła wielkopolska. Budynek plebani został wzbiesiony w połowie XIX w. Nowa plebania pobudowana została w latach 90-tych XX w. Keiśgi metrykalne były prowadzone od 1945 r.

Chodzież – par. pw. św. Floriana

Początki kościoła, pierwotnie pod wezwaniem św. Mikołaja, sięgają prawdopodobnie wieku XIII. Wizytacja kanoniczna z roku 1628 wymienia już dwa tytuły parafii: św. Mikołaja Bpa i św. Floriana Męcz. W 1641 r. kościół był cały murowany, dachówką kryty. W 1634 r. kościół farny wyniesiony do godności kolegiaty parafialnej. Zniszczony pożarem w 1754 r. już w następnym zostaje odbudowany w stylu późnobarokowym z zachowaniem murów gotyckich. Do prezbiterium od strony północnej przyległa zakrystia; nad nia kaplica św. Antoniego.

Do ciekawszych zabytków paraffi nalerzy ołtarz główny z końca XVIII w. z obrazem przedstawiającym Matkę Bożą, św. Floriana i św. Mikołaja. W kaplicy MB znajduje się obraz MB Śnieżnej z I poł. XVII w. oraz rzeźby z XVI w.: Chrystusa Zmartwychstałego i św. Jana Ewangelisty; natomiast na bocznej ścianie kamienna tablica epitafijna bpa chełmińskiego Ksawerego Rydzyńskiego, proboszcza chodziewskiego w latach 1763-1784. W kaplicy św. Antoniego umieszczono ołtarz rokokowy z obrazem św. Antoniego z ok. 1676 r. W wyposażeniu kaplicy znajdujemy płytę malowaną na blasze, z poł. XVII w. z postaciami męczenników św. Letusa, św. Primusa, św. Leona i św. Korony.

Kościół parafialny (XIII w.) obecny stan z roku 1755; wolnostojąca dzwonnica z r. 1840, kaplica cmentarna z 1907 r., organistówka (były wikariat) ok. 1900 r., budynek gospodarczy przy organistówce 1911 r., dom parafialny, gdzie mieszczą się także mieszkania wikariuszy i Sióstr Serafitek, z 1993 r. Plebania – najstarsza część z roku 1870, stan obecny z 1912 r. Księgi metrykalne spisane już w 1922 r.

Chodzież – par. pw. Nawiedzenia NMP

Kościół parafialny zbudowany w latach 1982-1988 i konsekrowany w 1988 r. Parafia erygowana 1 maja 1993 r. Od 1984 r. funkcjowała jako Ośrodek Duszpasterski. Plebania wybudowana w 1995 r. Księgi metrykalne prowadzone od 1984 r.

Margonin – par. pw. św. Wojciecha

Kościół parafialny pw. św. Wojciecha, murowany, późnobarokowy, fundowany w XII/XIII w. Obecny zbudowany w latach 1753-1755. Konsekrowany w 1901 r. Parafia erygowana w XIII w.

Podstolice – par. pw. św. Kazimierza

Kościół parafialny murowany, zbudowany w 1935 r. Parafia erygowana w 1973 r. Księgi metrykalne prowadzone od 1973 r.

Raczyn – par. pw. św. Józefa

Kościół parafialny murowany, neogotycki, zbudowany w 1895 r. Parafia erygowana w 1947 r.

Stóżewo – par. pw. MB Szkaplerznej

Kościół parafialny murowany, zbudowany w XIX w., poświęcony w 1957 r., erygowany w 1973 r. Księgi metrykalne prowadzone od 1973 r.

Szamocin – par. pw. NMP

Parafia erygowana w 1922 r. przez kard. Edmunda Dalbora, wyłączona z parafii Margonin. Kościół parafialny pw. NMP Wspomożycielki Wiernych fundowany w 1905 r. jako kościół filialny parafii Margonin. Neobarokowy, konsekrowany w 1950 r. Księgi metrykalne prowadzone od 1945 r.

Ujście – par. pw. św. Mikołaja

Kościół murowany, neobarokowy. Pierwotna funkcja wraz z erekcją parafii XII w. Obecny kościół zbudowany w latach w latch 1905-1907. Do ciekawszych zabytków parafii należy Kalwaria – Sankturiaum Przenajświętszej Krwi Pana Jezusa. W 1893 r. rozpoczęto budowę 14 stacji Drogi Krzyżowej – Kaplice. W 1943 r. zburzono. W 1945 r. poświęcono drewniane krzyże i ustawiono na miejscu kaplice. W 1976 r. postawiono stacje – figury. W 1998 r. rozpoczęto odbudowę Kalwarii wg projektu: art. rzeźb. Mgr. Roberta Sobocińskiego i dr inż. arch. Jerzego Suchanka.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum 2005.

Konfederacja Barska a sprawa Kujaw

Kujawy długo były związane z dworem stronnictwa politycznego, spokrewnionego z królem familii Czartoryskich. Toteż zawiązana w Barze 29 lutego 1768 r. zbrojna konfederacja dla obrony Ojczyzny i wiary katolickiej, nie miała na Kujawach zabarwienia Antykrólewskiego. Przyczyną zawiązania konfederacji była chęć obalenia uchwalonych pod presją ambasadora na sejmie 1767-1768 r., gwarancji rosyjskich dla Polski i ustawy o równouprawnieniu dysydentów. Akt Konfederacji zapowiadał usunięcie wojsk rosyjskich z granic Polski.

Do konfederacji barskiej zaczęły przystępować poszczególne województwa i ziemie. Członkowie władz naczelnych konfederacji oraz poszczególnych konfederacji lokalnych różnili się między sobą w poglądach na wiarę, króla i sprawy reform. Niezmienne pozostawało tylko hasło walki o niepodległość ojczyzny, z tej właśnie przyczyny konfederacja barska uważana jest często za pierwsze powstanie narodowe.

Stronnikiem Poniatowskiego był Andrzej Zamoyski. Od 1764 r. wojewoda inowrocławski, współpracujący z Andrzejem Moszczeńskim. Króla popierała grupa senatorów kujawskich, zawdzięczająca Poniatowskiemu godności – Jan Skarbek, od 1765 r. kasztelan konarski oraz Ignacy Kościelski od 1769 r. kasztelan bydgoski. Króla popierali również urzędnicy ziemscy. Kujawianie byli liczącą się grupą w konfederacji wielkopolskiej.

Po rozbiciu konfederatów w bitwach pod Krotoszynem i Zdunami, 14 czerwca 1769 r., głównie Kujawianie przyczynili się do odnowienia konfederacji wielkopolskiej. Pod dowództwem Ulejskiego kontynuowali przedsięwzięcie. Oddziały kujawskie ze zmiennym szczęściem prowadziły utarczki z oddziałami garnizonów w Toruniu, Poznaniu i Łowiczu.

Zimą 1769 r. Kujawy otaczał silny pierścień wojsk rosyjskich. Zawiązanie konfederacji inowrocławskiej, jakkolwiek nieudane, stało się sygnałem dla dowódcy wojsk rosyjskich w Polsce gen. Weymanna do wzmocnienia garnizonów.

Wśród kręgu wrogów, w poczuciu stałego zagrożenia, niezwykle ostrożnie i w całkowitej konspiracji, próbę ponownego skonfederowania Kujaw podjął Antoni Głębocki, kasztelan kruszwicki i poseł inowrocławski na warszawski sejm nadzwyczajny. Konfederację zawiązano w kościele parafialnym w Przedeczu 30 marca 1769 r. Konfederaci stoczyli bitwę pod Wilczynem. Była to największa bitwa stoczona przez konfederatów barskich z wojskiem rosyjskim w pobliżu Inowrocławia.

Pozostały po niej pamiątki w postaci mogił w Pakości, Kościelcu i Inowrocławiu. Konfederaci barscy zapoczątkowali długą serię narodowych powstań. Walczyli o wolność Polski. Za to, zabijano ich, drwiono i torturowano. Ściągano im skórę z rąk i zarzucano na plecy, a młodych i silnych konfederatów jak bydło, sprzedawali Moskale armii Fryderyka II.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: W. Konopczyński, Konfederacja barska, T. 1, Warszawa 1991; W. Szczygielski, Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa 1970; J. Michalski, Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław, Warszawa, Kraków 1970; J. Kowalski, Niezbędnik Konfederata Barskiego, Poznań 2008.

Inowrocław po potopie szwedzkim

Sytuacja dla Polski nie zmieniła się wraz z końcem wojny domowej, kraj był zrujnowany. Po bitwie pod Mątwami – Jan Kazimierz i Jerzy Sebastian Lubomirski zeszli ze sceny politycznej, król zrzekł się korony w 1668 r., a Lubomirski zmarł rok wcześniej.

Gospodarka kraju zniszczona wojnami i wewnętrznymi walkami była w opłakanym stanie. Wojny zabrały krwawe żniwo wśród wszystkich stanów Rzeczypospolitej. Województwo inowrocławskie straciło ponad 5 procent ludności wiejskiej i około 7 procent ludności miejskiej. Często spalone miasta i wsie popadały w ruinę. Urodzajne Kujawy były uprawiane tylko w małej części. Produkcja rolna spadła o 60 procent, w stosunku do przedwojennej. Nastąpiła całkowita stagnacja gospodarcza.

Wkrótce po ustaniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy miasta Inowrocławia. W 1661 r. w murach miejskich stało już 61 budynków. Na początku wieku stało w Inowrocławiu 310 domów. Zabudowa nie była już tak okazała jak w czasach przedwojennych. Większość domów postawiono z drewna. Piękny Inowrocław wyglądem przypominał wieś w drugiej połowie XVII w. Ocalała wieża ratuszowa, do której przeniesiono księgi grodzkie ze zniszczonego zamku starościńskiego. Starosta Zygmunt Dąbski planował odrestaurować zamek inowrocławski w 1690 r. Kościół Zwiastowania Najświętszej Panny Marii również ucierpiał w czasie wojen, o czym świadczy wizytacja z 1669 r. Świątynia została zrabowana i częściowo spalona. Kronika minorytów wspomina, że po wojnach szwedzkich inowrocławscy braciszkowie byli tak biedni, iż nie stać ich było na zatrudnienie murarza i zakup materiałów niezbędnych do naprawy uszkodzonych budynków. Cudem przetrwała przed spaleniem biblioteka klasztorna. Według spisu z 1669 r. liczyła ona 324 woluminy. W bibliotece znajdowały się Biblie, dzieła Ojców Kościoła i inne księgi o tematyce religijnej, a także literatura antyczna i renesansowa piękna.

Po wojnie, w niewielkim stopniu zaludnił się Inowrocław i okolice. W 1673 r. zamieszkiwało przedmieścia 151 przedmieszczan. Łącznie z mieszkańcami miasta było 500 osób. Przed wojną Inowrocław zamieszkiwało 2000 osób. W 1663 r. było w Inowrocławiu zaledwie 13 rzemieślników, 1 bednarz, 1 wytwórca płótna, 4 krawców, 3 szewców, 2 kuśnierzy i 2 wytwórców słodu piwnego.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: C. Sikorski, Miasto na soli, Warszawa 1988; Praca zbiorowa: Bitwa pod Mątwami 1666, Historia i pamięć, Inowrocław 2020, fot. Ł. Klimaniec, Dziennik Zachodni.