Strony

STRONY

sobota, 29 sierpnia 2020

Wybrane zabytki architektury Brześcia Kujawskiego cz. 2 budynki sakralne

Kościół farny, spełniający rolę parafialnego, usytuowany jest w południowo-wschodniej części miasta. Jest to budynek murowany, orientowany, trzynawowy z wydzielonym prezbiterium, o układzie halowym. Budowę kościoła w stylu gotyckim zainaugurował książę kujawski Kazimierz w II połowie XIII w. Ostatecznie prace budowlane dobiegały końca prawdopodobnie po roku 1332. Fara brzeska ulegała częstym kataklizmom. I tak w 1556 r. kościół nawiedzony przez pożar uległ poważnym zniszczeniom. Odbudowany, zostaje ponownie spalony i zniszczony około 1657 r., tym razem przez wojsko szwedzkie. Po tym zniszczeniu przez długi okres, bo aż 53 lata stoi pozbawiony dachu i sklepienia. Dopiero około 1710 r., staraniem archidiakona włocławskiego Tomasza Niemrzy, przystąpiono do odbudowy. Jednak już w 1806 r. kościół zostaje zamknięty ponieważ istnieje niebezpieczeństwo zawalenia się sufitu. Z powodu braku funduszów na remont, zostaje sklasyfikowany jako nadający się do rozbiórki i wystawiony na licytację. Po różnych kolejach losu dostaje się znowu w ręce parafii. Około 1812 r. wojska francuskie stacjonujące w Brześciu w czasie pochodu na Moskwę zamieniły go na magazyn. 

W 1819 r. ówczesny proboszcz parafii ks. Benedykt Cynka przystąpił do odbudowy zrujnowanego kościoła. Do roku 1830 wykonano wiele poważnych prac. Cały kościół pokryty został nowym dachem, odrestaurowano mury, okna, drzwi, a we wnętrzu ołtarze, ambony, ławki i podłogę.

Jak większość zabytkowych budowli w Polsce, tak i fara w Brześciu Kujawskim zniszczona pożarami, zeszpecona częstymi przeróbkami, zatraciła całkowicie swoje pierwotne cechy gotyckiej świątyni. Toteż w 1908 r. z inicjatywy ks. Stefana Kulińskiego przystąpiono do restauracji. Pierwszy etap prac obejmował badania konserwatorsko-architektoniczne zewnątrz i wewnątrz kościoła. Na fachowe podjęcie prac przy zabytkowej budowli miało niewątpliwie wpływ powstałe w 1906 r. w Warszawie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami przeszłości, mające na celu opracowanie nowych poglądów na metody prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych.

Kościół farny zbudowany jest na rzucie krzyża łacińskiego z wydzielonym prezbiterium, podparty trójskokowymi skarpami. Elewacja zachodnia zwieńczona jest ozdobnym  szczytem w stylu neogotyckim. Również elewacja wschodnia zakończona została neogotyckim szczytem, analogicznym do elewacji zachodniej. Nad dwuspadowym dachem kościoła góruje kwadratowa wieża zegarowa, usytuowana we wschodniej części kościoła. Wysokie trzynasadowe wnętrze jest sklepieniem gwiaździstym wspartym na sześciu filarach. Chór umieszczono nad kruchtą wejściową, oddzieloną od naw kościoła czterema małymi arkadami wspartymi  na filarach.

Fara posiada również dwie kaplice, ulokowane po obu stronach kościoła, tuż przy zbiegu prezbiterium i naw bocznych. Są to kaplice pod wezwaniem Marii Magdaleny i Trzech Króli (dawniej Królewska). Obie istniały już w II poł XIII w. wybudowane równocześnie z kościołem gotyckim. W stanie niezmienionym przetrwały prawdopodobnie aż do XIX w., tj do 1874 r, w którym zostały rozebrane, a podczas ostatniej restauracji kościoła w 1909 r. odbudowane, lecz w stylu neogotyckim. Na szczególną uwagę zasługuje tu polichromowana rzeźba Pokłon Trzech króli, umieszczona w ołtarzu kaplicy pod wezwaniem Trzech króli, wykonana prawdopodobnie przez uczniów Wita Stwosza.

Drugim zabytkiem architektury sakralnej w Brześciu jest klasztor. Z powodu braku źródeł historycznych dotyczących zabudowań klasztornych, trudno jest ustalić konkretną datę założenia, co do której istnieją dwie wersje. Jedna przypisuje założenie klasztoru biskupowi włocławskiemu Zblutowi Golanczewskiemu, druga zaś twierdzi, że założeniem klasztoru był książę kujawski Kazimierz Jan Długosz w dziełach swoich jako fundatora podaje księcia Kazimierza, a rok 1264 ustalona jako rok fundacji założeń klasztornych. Jednocześnie przypisuje biskupowi Zbilutowi Goanczewskiemu udział w budowie, który według Długosza miał wybudować chór kościelny. Ostatecznie jednak budowa kościoła dobiegła końca dopiero po roku 1383.

Podobnie ja fara, tak i kościół klasztorny przechodził różne koleje. Dzisiejsza bryła kościoła w niczym nie przypomina budowli gotyckiej. Kilkakrotnie niszczony, trzykrotnie przebudowywany – po 1584 roku oraz w II poł. XVII w., ostatnio w pierwszej połowie XX w. - posiada niewiele fragmentów zabytkowych przypominających, epoki, przez które przetrwał do dnia dzisiejszego. Ostatniej restauracji dokonano w 1928 r. z inicjatywy ks. Stefana Kulińskiego. Plany sporządził architekt Adolf Buraczewski, profesor politechniki Warszawskiej. Bryła kościoła w ostatecznej fazie przebudowy otrzymała formę stylu polskiego baroku, z zachowaniem fragmentów przeszłości jak: rzut kościoła, nawy, fragmenty skarp i gotycki portal przeszłości od strony południowej.

Od początku istnienia wzniesiony w północno-zachodnim narożniku miasta, otoczony jest murem, z przylegającym od strony północnej klasztorem. Jest to budowla ceglana, orientowana, z prezbiterium zwróconym na wschód. Kryty dachem dwuspadowym, z ozdobnymi barokowymi szczytami w elewacji zachodniej i wschodniej, będącymi wynikiem XX-wiecznej przebudowy. Wnętrze bardzo skromne, bez polichromii, sklepione płaskim stropem. Po obu stronach nawy umieszczono kaplice. W ołtarzu kaplicy południowej znajduje się obraz z przedstawieniem św. Wincentego Fereriusza, pochodzący prawdopodobnie z XV w.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: A. Gwagnin z Werony, Z Kroniki Sarmacyi europejskiej, wyd. K. Turowski, Kraków 1860; A. Bartczakowa, Ratusze klasycystyczne na Mazowszu, Biuletyn Historii sztuki, R. XXV 1963, nr 2; M. Borucki, Ziemia Kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882; J. Długosz, Dzieje Polski ksiąg dwanaście, kraków 1867-70, tom III; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XIV w., w: Ziemia Kujawska, tom II, Inowrocław-Włocławek 1968; Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. I. Zakrzewski, tom I-IV, Poznań 1877-1901; S. Kuliński, Monografia Brześcia Kujawskiego, włocławek 1935; A. Kancewicz, Plany przeglądowe miast polskich, warszawa 1929; R. Leszczyńska, Działalność koserwatorska Juliusza Makarewicza, ochrona Zabytków R. XXI 1968, nr 2; S. Librowski, Wizytacje diecezji włocławskiej, Archiwa Biblioteki i Muzeum Kościelne, Lublin 1965; Lustracje województw  Wielkopolskiego i Kujawskiego, Bydgoszcz 1961; Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza,  Włocławek 1970; S. Łoza, architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954; Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967; Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego tom I, pod red. B. Chlebowski, warszawa 1888.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz