Strony

STRONY

środa, 1 maja 2019

Przemysł radziejowski i gospodarka miasta w dwudziestoleciu międzywojennym


Radziejów w pierwszej połowie XX wieku był częścią powiatu nieszawskiego. Miasto było ośrodkiem drobnego przemysłu, handlu i rzemiosła. Ogółem działało od 80 do 117 przedsiębiorstw, sklepików i zakładów rzemieślniczych. Zakłady usługowe typu: kowal, ślusarz, blacharz, a także zajmujące się rymarstwem, kołodziejstwo, krawiectwo i zakłady szewskie. W mieście działało: 5 zakładów ślusarskich, 4 stolarskie, 20 krawiecko-odzieżowych, 5 budowlanych, 2 zegarmistrzowskie, 2 kowalskie, 4 fryzjerskie, 4 szewskie, 2 spożywcze oraz 1 blacharski, 1 poligraficzny, 1 rymarski i 1 zakład przerobu różnych materiałów. Pracowały w okolicach miasta: 2 młyny, 2 piekarnie, 12 mleczarni. Miasto posiadało oświetlenie elektryczne, dostarczane przez elektrownie Wyrzykowskiego. Był on także właścicielem wytwórni wody sodowej i łazienek. Działały w mieście również dwa przedsiębiorstwa przewozowe Migdalskiego i Staweckiego, które obsługiwały komunikacyjne linie autobusowe.

W mieście nie było większych zakładów przemysłowych, prosperowało natomiast około 12 przedsiębiorstw, które zatrudniały po kilku pracowników. Nie zabrakło w Radziejowie cechów rzemieślniczych. Jednym z nich był cech kowali, zorganizowany przez 10 rzemieślników dnia 25 lutego 1923 r. Kierownictwem zajęli się: Antoni Giżyński starszy cechu i Franciszek Skonieczny. W mieście i okolicy działał także cech rzeźniczo-wędliniarski i murarski. Ten pierwszy liczył 15 członków, a kierowali nim: B. Jastrzębski, W. Korwalski, S. Kuźmiński, W. Konopacki i S. Złotnicki. Cech murarski skupiał około 20 członków, starszym cechu był Marian Szewczykowski. Społeczność żydowska zajmowała się w mieście rzemiosłem krawieckim, szewskim i rymarskim. 

Handel w gminie skupiał się głównie na małych sklepikach i straganach, które prowadzili w większości Żydzi radziejowscy. Była to grupa zorganizowana i zrzeszona w Towarzystwo Kupców i Rzemieślników. Właściciele polskich sklepów również stworzyli własną organizację „Stowarzyszenie Kupców Polskich”, którym kierował Zarząd oddziału w Radziejowie, Zorganizowany przez: A. Ochocińskiego, J. Mętlewicza i Sowińskiego. Razem działało 117 przedsiębiorstw handlowych, z czego najwięcej prowadziło handel płodami rolnymi, trzodą chlewną i bydłem. Część sklepów zaopatrywała mieszkańców w artykułu spożywczo-kolonialne. W Radziejowie organizowane były okresowe targi i jarmarki.

W 1913 r. powstała Spółdzielnia Spożywczo-Manufakturowa. W 1924 r. spółdzielnia liczyła 413 członków, w tym 201 rolników, 110 rzemieślników, 65 robotników, 28 urzędników i 10 innych. Mieściła się przy ulicy Kilińskiego 3. W okresie kryzysu gospodarczego (1925 r.) spółdzielnia ogłosiła bankructwo. Podobny los spotkał inną działającą w mieście firmę: „Spółdzielnię Rolniczo-Handlową - Rolnik”. Oficjalnie powstała 6 marca 1923 r. zajmowała się zaopatrzeniem rolników w nawozy, maszyny i skupem płodów rolniczych. Siedziba mieściła się przy ul. Kościuszki 3. Na początku 1924 r. „Rolnik” liczył 53 członków; w późniejszych latach liczba członków sięgała 414 osób. Firma zbankrutowała w 1932 r. w wyniku zadłużenia. 

W roku 1934 r. podjęto próby zorganizowania nowej spółdzielni służącej rolnikom z okolic Radziejowa. Inicjatywę podjął zarząd Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” w Kruszwicy. Postanowiono utworzyć filię spółdzielni w Radziejowie. Poprawiająca się sytuacja gospodarcza kraju sprzyjała w rozwoju nowej spółdzielni w mieście, której obroty stale rosły. Spółka zawdzięczała sukces znakomitemu kierownictwu kruszwickiemu, które systematycznie kontrolowało gospodarkę filii. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r., spółka przeszła w ręce niemieckie.

W Radziejowie działała także Kasa Stefczyka, już od 1926 r. Jednak i tej placówki spółdzielczej, której rozwój opierał się wyłącznie na własnym kapitale, nie ominął kryzys.

Podsumowując, kryzys gospodarczy w Polsce i na świecie, a także utrzymujące się bezrobocie oraz przeludnienie wsi radziejowskiej, zahamowało rozwój gospodarczy w Radziejowie, w okresie międzywojennym. Szansą dla miasta miało być utworzenie siedziby powiatu. Akcję podjęto w 1938 r. na specjalnie zwołanym zebraniu. Stu członków i delegaci z Kruszwicy, wyłonili delegację do wojewody warszawskiego i premiera Felicjana Sławoj-Składowskiego w sprawie przywrócenia siedziby starostwa powiatu nieszawskiego w Radziejowie. Jednak w 1938 r. powiat został włączony do województwa pomorskiego, ze stolicą w Toruniu, co przekreśliło plany mieszkańców o poprawie życia miasta i okolic.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: „Rolnik Nieszawski”, 34/1930; „Głos Nieszawski”, 36/1933, s. 2; 52/1933; 4/1934; Powiatowe Archiwum Państwowe we Włocławku, Starostwo Powiatowe Aleksandrowskie, sygn. 153, k. 21, Według spisu ludności z dnia 1.10.1939 r., Bydgoszcz; Skorowidz gmin Rzeczypospolitej, Warszawa 1933, s. 17, s. 17, tabl. nr 3; Wykaz zaludnienia i obszaru miast i gmin powiatu nieszawskiego „Głos Nieszawski”, 5/1936; Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1921 r. Budynki, Warszawa 1928; „Głos Nieszawski”, 4/1934, s.6; Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982, artykuł Z. Pawluczuk, Lata 1918-1939, Obszar-Ludność-Gospodarka, Bydgoszcz 1982. Fot. www.radziejów.edu.pl

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz