Cegielnia w Aleksandrowie Kujawskim

W okolicy Aleksandrowa Kujawskiego istniała Parowa Cegielnia „Kujawy”, wybudowana około 1897 r. Umiejscowiona była w Rożnie-Parcelach – wsi wchodzącej w skład dóbr służewskich. Fakt istnienia zakładu potwierdzają źródła kartograficzne, a także zmiany ukształtowania terenu – duże wybierzysko gliny za cmentarzem komunalnym w tej miejscowości. Pierwszymi właścicielami cegielni była rodzina Wodzinskich z Służewa. Możliwe, że przed budową „Kujawy” na tym terenie istniała starsza cegielnia, która mogła być postawiona już w pierwszej połowie XIX w. Nową cegielnie wybudował inżynier Kowalski. Przed wybuchem Wielkiej Wojny cegielnia należała do P. Englerta. Zakład zajmował się produkcją dachówki, cegły i dreny ceramicznej. Ceramika z cegielni Wodzińskich posłużyła m.in. do budowy łazienek w Ciechocinku oraz cerkwi we Włocławku. W piecach cegielni swoje wyroby wypalał artysta plastyk Wacław Bębnowski, nad którym mecenat rozciągali właściciele przedsiębiorstwa.

Jak wyglądał zakład? Ze źródeł wynika, że w 1904 r. posiadał 50 metrowy komin. Prawdopodobnie była to dość duża fabryka, mogła posiadać własny węzeł kolejowy łączący z koleją podjazdową. Służył on do przewozu towaru. W późniejszym okresie, po wojnie,  cegielnia posiadała dwa domy zamieszkane przez około sześćdziesiąt osób, zajmowali je pracownicy i ich rodziny.

Cegielnia „Kujawy” nie działała w czasie I wojny światowej, wznowiła działalność jako spółka pod nazwą „Zakłady Przemysłowe Kujawy’, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w 1927 r. Siedziba zarządu znajdowała się w Aleksandrowie Kujawskim, w kamienicy przy ulicy Służewskiej 3 (obecnie Chopina). Niestety Zakład nie przetrwał ciężkiego okresu międzywojennego i został zlikwidowany już na początku listopada 1927 r.  Dobra zostały rozdzielone między wspólników. Powierzchnia zakładu liczyła wówczas ponad 20 hektarów. Cegielnie sprzedano za 13 tys. złotych. 

Jedna z ulic w Aleksandrowie Kujawskim nosiła nazwę Cegielniana (obecnie Traugutta), na wniosek mieszkańców do Zarządu Miejskiego w 1936 r. zmieniono nazwę ulicy.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Ziemia Kujawska XXV, Inowrocław-Włocławek 2016, artykuł: P. Miernik, Przemysł Aleksandrowa Kujawskiego w latach 1897-1950; Słowo Pomorskie, 1927, nr 100 (1 V); APT OW, Sąd Okręgowy we Włocławku i Sąd Okręgowy w Toruniu Wydział Zamiejscowy we Włocławku za lata 1917-1939 (1950) (dalej: SOW), sygn. 2387, k. 17; K. Krynicki, Rys geografii Królestwa Polskiego, Warszawa 1902, s. 137; Gazeta Toruńska, 1903, nr 206 (11 XI); Praca 1903, nr 48 (29 XI); Tygodnik Ilustrowany, 1904, nr 30 (23 VI); Aleksandrów Pograniczny, cz. II, s. 13; A. Rogalska, Środowisko geograficzno-przyrodnicze Aleksandrowa kujawskiego, {w:} Aleksandrów Kujawski, Zarys dziejów, red. A Cieśla, Aleksandrów Kujawski 2009, s. 12; Gazeta Świąteczna, 1904, nr 1233; Źródła do dziejów klasy robotniczej na ziemiach Polski cz. 1: królestwo polskie i Białostocczyzna 1864-1900, Warszawa 1962, s. 37; Atlas przemysłu Polski, Warszawa 1975, s; H. Rochnowski, przemysł województwa włocławskiego w latach 1975-1992, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, t. 9, 1995, s. 176.