Kultura i oświata w Radziejowie przed wybuchem II wojny światowej

Przed wojną w Radziejowie działała szkoła powszechna. Nauczyciele pracowali w trudnych warunkach lokalnych, budynki pamiętały okres zaborów. Budynek szkolny był stary, wynajęty i nie nadawał się do prowadzenia zajęć. Posiadał 8 sal, niskich i ciasnych, w stanie ruiny. W takich warunkach uczyło się 400 dzieci w pierwszych latach niepodległości. 

W 1921 r. podjęto starania o budowę nowej placówki szkolnej. Ze względu na problemy finansowe, szkoła została zbudowana dopiero w 1931 r. Mieściło się w niej 12 izb lekcyjnych i 9 pomocniczych. Powstały także szkoły w Świątnikach i w Bieganowie. Inicjatorem i gospodarzem budowy szkoły w Świątnikach był kierownik zasłużony pedagog Józef Rączka. Została ona oddana do użytku w 1932 r. Posiadała 5 izb lekcyjnych i 3 sale pomocnicze. Nowy budynek szkolny w Bieganowie miał 2 izby i 1 salę pomocniczą.

Przed odzyskaniem niepodległości działała w Radziejowie szkoła o 4 nauczycielach, zaś na terenie gminy 2 szkoły jednoklasowe o jednym nauczycielu. W 1938 r. były 4 szkoły o jednym nauczycielu, 1 szkoła o dwóch nauczycielach i 1 szkoła o dwunastu nauczycielach.

Do 7-mio klasowej szkoły powszechnej im. M. Kopernika w Radziejowie uczęszczały dzieci również z miejscowości gminnych: wsie Leonowo, Próchnowo i Czołówek, folwark i wieś Biskupice oraz z gminy Bytoń.

Liczba dzieci zapisanych do 7-mio klasowej szkoły w Radziejowie wynosiła według stanu z dnia 1 grudnia w latach szkolnych: 1923/24 – 455, 1924/25 – 244, 1925/26 – 586, 1926/27 – 557.

Pierwsza ochronka w mieście powstała w 1916 r. uczęszczało do niej w 1935 r. 80 dzieci. Od 1916 r. istniało także Prywatne Gimnazjum koedukacyjne Towarzystwa Kulturalno-Oświatowego. 

Dzięki pracy społecznej nauczycieli, uruchomiony został także teatralny zespół amatorski, pod kierownictwem Z. Nowakowskigo. 

Od października 1933 r. rozwijał działalność na terenie miasta Uniwersytet Ludowy. Jego inicjatorami byli działacze prorządowi. 

Młodzież szkolna, poza zajęciami obowiązkowymi w szkole uczestniczyła w organizacji ZHP. Ożywioną działalność rozwijała męska drużyna ZHP im. Marszałka J. Piłsudskiego, kierowana przez A. Dorywalskiego i Z.Mielcarka w 1932 r.

W mieście działy również inne organizacje: Związek Strzelecki, Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, Macierz Szkolna, Ochotnicza Straż Pożarna, Związek Rezerwistów, PCK, kółko rolnicze i inne. Wśród mieszkańców pochodzenia żydowskiego rozwijały się różne stowarzyszenia syjonistyczne. 

Związek Strzelecki prowadził działalność sportowo-paramilitarną, ideologicznie związaną z BBWR. Wiele uwagi poświęcono wychowaniu fizycznemu i przysposobieniu wojskowemu. W Radziejowie często odbywały się zawody strzeleckie.

Na obszarze wiejskim działały Koła Gospodyń Wiejskich i Związek Młodzieży Wiejskiej „Siew”. Organizowały one różne kursy związane głównie z rolnictwem.

Uroczystości rocznicowe i państwowe, odbywały się na placu koło pomnika Tadeusza Kościuszki. We wrześniu 1930 r. podczas jednej z uroczystości – 600-lecie zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Płowcami, postanowiono o budowie kopca pod Płowcami. Jego realizację podjęto w dniu 30 lipca 1931 r. We wrześniu tego roku odbyła się uroczystość otwarcia kopca i uczczenia kolejnej rocznicy bitwy pod Płowcami.

W Radziejowie powstała także komisja oświaty pozaszkolnej, w której działali nauczyciele, bez nich nie doszłyby do skutku żadne imprezy i akcje kulturalno-oświatowe w okresie międzywojennym.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: „Rolnik Nieszawski”, 34/1930; „Głos Nieszawski”, 36/1933, s. 2; 52/1933; 4/1934; Powiatowe Archiwum Państwowe we Włocławku, Starostwo Powiatowe Aleksandrowskie, sygn. 153, k. 21, Według spisu ludności z dnia 1.10.1939 r., Bydgoszcz; Skorowidz gmin Rzeczypospolitej, Warszawa 1933, s. 17, s. 17, tabl. nr 3; Wykaz zaludnienia i obszaru miast i gmin powiatu nieszawskiego „Głos Nieszawski”, 5/1936; Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1921 r. Budynki, Warszawa 1928; „Głos Nieszawski”, 4/1934, s.6; Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982, artykuł Z. Pawluczuk, Lata 1918-1939, Obszar-Ludność-Gospodarka, Bydgoszcz 1982. Fot. www.radziejów.edu.pl