Strony

STRONY

piątek, 4 stycznia 2019

Rys historyczny Kościelca Kujawskiego, powiat inowrocławski


Kościelec Kujawski to niewielka, licząca około 680 mieszkańców wieś, położona w województwie kujawsko-pomorskim, około 5 km na zachód od Inowrocławia. 

Badacze odnaleźli na tych terenach ślady młodszej epoki kamienia. Istniała tu również osada, datowana na VI wiek. Założyciele wsi wybrali szczególne miejsce na wybudowanie osady w pobliżu lewego brzegu Noteci, w bliskości przeprawy pod Mątwami. W Kościelcu we wczesnym średniowieczu istniał gród obronny i parafia - wzmianka o plebanach pochodzi z XIV wieku.  Kościół pełnił rolę kolegiaty (XV wiek). Istnieją dokumenty wymieniające już w 1330 r. plebanów z Kościelca uczestniczących w czasie procesu polsko-krzyżackiego. 

Parafia kościelecka należała w średniowieczu do dekanatu inowrocławskiego w diecezji włocławskiej, była jedną z większych i bogatszych na Kujawach. Uposażenie proboszczów stanowiły dwie wsie: Popowiczki i Wilkowo. Do parafii należały wsie: Cieślin, Dziarnowo, Gorzany, Janikowo, Kościelec, Krzyte, Leszczyce, Ostrowo, Pławin, Popowiczki, Rybitwy, Rycerzewo, Sieczkowice, Sielec, Sławęcin, Sławęcinek, Sójkowo, Tupadły, Węgierce, Wielowieś i Wilkowo. Prawo patronatu nad świątynią przysługiwało właścicielom Kościelca. Doprowadziło to, do sporu między rodami Kościeleckich, a Leszczycami w 1362 r., konflikt rozwiązał Kazimierz Wielki. Patronat został przyznany również dziedzicom Łabiszyna i Krotoszyna.

W latach 40-tych XIII wieku Kościelec przeszedł z rąk książęcych, w posiadanie rodu Leszczyców. Właśnie z tym rodem związana jest pierwsza wzmianka źródłowa o wsi, pochodząca z 1311 r. 

W XV wieku doszło do zaślubin córki sędziego brzeskiego Mikołaja – Dobrochny z wojewodą inowrocławskim Januszem z Kutna z rodu Ogończyków (zm. 1424). Dał on początek Ogończykom Kościelnym, drugiemu znanemu rodowi kujawskiemu.

W pierwszej połowie XVII wieku wieś przejął ród Działyńskich herbu Ogończyk, równie znakomity ród, panów na zamku w Działyniu.

W 1800 r. Kościelec zakupił od Działyńskich Michał Dąmbski herbu Godziemba (zm. 1805), rotmistrz Kawalerii Narodowej. 

W 1830 r. Kościelec odziedziczył po matce Annie z Jasińskich herbu Jastrzębiec (zm. 1851), siostrze gen. Jakuba Jasińskiego z okresu powstania kościuszkowskiego, syn Michała – hrabia Julian Dąmbski (1802-1836). Julian wstąpił do pułku Jazdy Poznańskiej i odbył kampanię 1831 r. (powstanie listopadowe). Po jego śmierci, Rozalia z Ponińskich, poślubiła w 1839 r. hrabiego Adolfa Łączyńskiego herbu Nałęcz (1796-1870), uczestnika dwóch powstań narodowych, odznaczonego między innymi krzyżem Virtuti Militari. Kościelec odziedziczył hrabia Adolf Poniński herbu Łodzia (1855-1932), syn Bolesława z Malczewa, a później dziedzicem został hrabia Poniński (1887-1939), właściciel Żernik i Piotrkowic w powiecie inowrocławskim, zamordowany przez Niemców w czasie „krwawej nocy” 22/23 października 1939 r. w inowrocławskim więzieniu.

W 1829 r. w Kościelcu powstała szkoła podstawowa, darowana przez hrabiego Juliana Dąmbskiego. 

W okresie międzywojennym powstało we wsi kółko rolnicze i włościańskie, którego założycielem i prezeską była w latach 1930-1939 Aniela Ponińska. 

W 1933 r. w przebudowanym domu robotniczym urządzono szkołę parafialną i bibliotekę. 

W czasie II wojny światowej Niemcy aresztowali i wywieźli do obozów koncentracyjnych w Oranienburgu proboszcza Zygmunta Wierzbickiego i wikariusza księdza Edwarda Skowrońskiego.

W pierwszych latach powojennych, władze odebrały parafii kościeleckiej dom, w którym mieściła się salka katechetyczna i ognisko dla młodzieży, a przed wojną ochronka, przeznaczając go na przedszkole. 

W 1946 r. w dawnym pałacu Łączyńskich zorganizowano Państwowe Technikum Rolnicze. We wsi działała poczta i stacja kolejowa.

Z Kościelca wywodzi się wiele znakomitości, działaczy społecznych i niepodległościowych, między innymi: Prymas Polski Józef Glemp.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: archiwum Archidiecezjalne w Garchiwum Diecezjalne we Włocławku: księgi konsystorskie, ks. 1  i ks. 2: sygn. 105 i 106; Archiwum parafii w Kościelcu; Akta konsystorza generalnego Arcybiskupiego A. cons, Wizytacja Archidiakonatu kruszwickiego 1582-1597 sygn. E 1 k. 16; wiz. 1699 sygn. E 7 k. 44-45; wiz. 1722-1733 sygn. E 9 b k. 148-156; wiz 1743 sygn. E12; wiz. 1763 sygn. E 16, s. 57-58; wiz. 1780 sygn. E 19, k. 248-293; A. Boniecki, herbarz polski, t. 1, Warszawa 1899; z. Czapla, kościół w Kościelcu, piast z 25 grudnia 1932 r., J. Fogel, kościoły wielkopolskie i kujawskie przed 150 laty, Przewodnik katolicki nr 10 z 9 marca 1997 r., Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XVI w., Ziemia Kujawska, t. 2, 1968, s. 19-46., inowrocławski Słownik Biograficzny pod re. e. Mikołajczaka, z. 2, Inowrocław 1994; z. 3, Inowrocław 1997;K. Hewner, Kościół św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim, 800 lat historii, Inowrocław 1998;  W. Kowalenko, Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII w.), Poznań 1938 r., S. Leigeber, kościeleccy herbu Ogończyk, nagły upadek magnackiego rodu w końcu XVI w., Geneologia, t. 4, 1994, s. 47-54; H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach 1864-1939, Inowrocław 1984; J. Łepkowski, o zabytkach Kruszwicy, Gniezna, Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Dobieszewka, Gołańczy, Żnina, Gąsawy, Pakości, Kościelca, Inowrocławia, Strzelna i Mogilna, Kraków 1866. Foto. wikipedia.pl

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz