Kościelec
Kujawski to niewielka, licząca około 680 mieszkańców wieś,
położona w województwie kujawsko-pomorskim, około 5 km na zachód
od Inowrocławia.
Badacze
odnaleźli na tych terenach ślady młodszej epoki kamienia. Istniała
tu również osada, datowana na VI wiek. Założyciele wsi wybrali
szczególne miejsce na wybudowanie osady w pobliżu lewego brzegu
Noteci, w bliskości przeprawy pod Mątwami. W Kościelcu we wczesnym
średniowieczu istniał gród obronny i parafia - wzmianka o
plebanach pochodzi z XIV wieku. Kościół pełnił rolę
kolegiaty (XV wiek). Istnieją dokumenty wymieniające już w 1330 r.
plebanów z Kościelca uczestniczących w czasie procesu
polsko-krzyżackiego.
Parafia
kościelecka należała w średniowieczu do dekanatu inowrocławskiego
w diecezji włocławskiej, była jedną z większych i bogatszych na
Kujawach. Uposażenie proboszczów stanowiły dwie wsie: Popowiczki i
Wilkowo. Do parafii należały wsie: Cieślin, Dziarnowo, Gorzany,
Janikowo, Kościelec, Krzyte, Leszczyce, Ostrowo, Pławin,
Popowiczki, Rybitwy, Rycerzewo, Sieczkowice, Sielec, Sławęcin,
Sławęcinek, Sójkowo, Tupadły, Węgierce, Wielowieś i Wilkowo.
Prawo patronatu nad świątynią przysługiwało właścicielom
Kościelca. Doprowadziło to, do sporu między rodami Kościeleckich,
a Leszczycami w 1362 r., konflikt rozwiązał Kazimierz Wielki.
Patronat został przyznany również dziedzicom Łabiszyna i
Krotoszyna.
W
latach 40-tych XIII wieku Kościelec przeszedł z rąk książęcych,
w posiadanie rodu Leszczyców. Właśnie z tym rodem związana jest
pierwsza wzmianka źródłowa o wsi, pochodząca z 1311 r.
W
XV wieku doszło do zaślubin córki sędziego brzeskiego Mikołaja –
Dobrochny z wojewodą inowrocławskim Januszem z Kutna z rodu
Ogończyków (zm. 1424). Dał on początek Ogończykom Kościelnym,
drugiemu znanemu rodowi kujawskiemu.
W
pierwszej połowie XVII wieku wieś przejął ród Działyńskich
herbu Ogończyk, równie znakomity ród, panów na zamku w Działyniu.
W
1800 r. Kościelec zakupił od Działyńskich Michał Dąmbski herbu
Godziemba (zm. 1805), rotmistrz Kawalerii Narodowej.
W
1830 r. Kościelec odziedziczył po matce Annie z Jasińskich herbu
Jastrzębiec (zm. 1851), siostrze gen. Jakuba Jasińskiego z okresu
powstania kościuszkowskiego, syn Michała – hrabia Julian Dąmbski
(1802-1836). Julian wstąpił do pułku Jazdy Poznańskiej i odbył
kampanię 1831 r. (powstanie listopadowe). Po jego śmierci, Rozalia
z Ponińskich, poślubiła w 1839 r. hrabiego Adolfa Łączyńskiego
herbu Nałęcz (1796-1870), uczestnika dwóch powstań narodowych,
odznaczonego między innymi krzyżem Virtuti Militari. Kościelec
odziedziczył hrabia Adolf Poniński herbu Łodzia (1855-1932), syn
Bolesława z Malczewa, a później dziedzicem został hrabia Poniński
(1887-1939), właściciel Żernik i Piotrkowic w powiecie
inowrocławskim, zamordowany przez Niemców w czasie „krwawej nocy”
22/23 października 1939 r. w inowrocławskim więzieniu.
W
1829 r. w Kościelcu powstała szkoła podstawowa, darowana przez
hrabiego Juliana Dąmbskiego.
W
okresie międzywojennym powstało we wsi kółko rolnicze i
włościańskie, którego założycielem i prezeską była w latach
1930-1939 Aniela Ponińska.
W
1933 r. w przebudowanym domu robotniczym urządzono szkołę
parafialną i bibliotekę.
W
czasie II wojny światowej Niemcy aresztowali i wywieźli do obozów
koncentracyjnych w Oranienburgu proboszcza Zygmunta Wierzbickiego i
wikariusza księdza Edwarda Skowrońskiego.
W
pierwszych latach powojennych, władze odebrały parafii
kościeleckiej dom, w którym mieściła się salka katechetyczna i
ognisko dla młodzieży, a przed wojną ochronka, przeznaczając go
na przedszkole.
W
1946 r. w dawnym pałacu Łączyńskich zorganizowano Państwowe
Technikum Rolnicze. We wsi działała poczta i stacja kolejowa.
Z
Kościelca wywodzi się wiele znakomitości, działaczy społecznych
i niepodległościowych, między innymi: Prymas Polski Józef Glemp.
Opracowanie
Bartłomiej Grabowski, źródła: archiwum Archidiecezjalne w
Garchiwum Diecezjalne we Włocławku: księgi konsystorskie, ks. 1
i ks. 2: sygn. 105 i 106; Archiwum parafii w Kościelcu; Akta
konsystorza generalnego Arcybiskupiego A. cons, Wizytacja
Archidiakonatu kruszwickiego 1582-1597 sygn. E 1 k. 16; wiz. 1699
sygn. E 7 k. 44-45; wiz. 1722-1733 sygn. E 9 b k. 148-156; wiz 1743
sygn. E12; wiz. 1763 sygn. E 16, s. 57-58; wiz. 1780 sygn. E 19, k.
248-293; A. Boniecki, herbarz polski, t. 1, Warszawa 1899; z. Czapla,
kościół w Kościelcu, piast z 25 grudnia 1932 r., J. Fogel,
kościoły wielkopolskie i kujawskie przed 150 laty, Przewodnik
katolicki nr 10 z 9 marca 1997 r., Z. Guldon, Lokacje miast
kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XVI w., Ziemia Kujawska, t. 2,
1968, s. 19-46., inowrocławski Słownik Biograficzny pod re. e.
Mikołajczaka, z. 2, Inowrocław 1994; z. 3, Inowrocław 1997;K.
Hewner, Kościół św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim, 800 lat
historii, Inowrocław 1998; W. Kowalenko, Grody i osadnictwo
grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII w.), Poznań
1938 r., S. Leigeber, kościeleccy herbu Ogończyk, nagły upadek
magnackiego rodu w końcu XVI w., Geneologia, t. 4, 1994, s. 47-54;
H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach
1864-1939, Inowrocław 1984; J. Łepkowski, o zabytkach Kruszwicy,
Gniezna, Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Dobieszewka,
Gołańczy, Żnina, Gąsawy, Pakości, Kościelca, Inowrocławia,
Strzelna i Mogilna, Kraków 1866. Foto. wikipedia.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz