Podporucznik Tomasz Staszewski (1901-1981)

Tomasz Staszewski, syn Ignacego i Katarzyny, ur. 29.12.1901 r. w Kruszwicy. Urzędnik państwowy, działacz społeczny, powstaniec wielkopolski, bohater, który ratował Kruszwiczan przed śmiercią w czasie II wojny światowej. 

W czasach powstańczych rodzina zamieszkiwała na ul. Rybackiej w Kruszwicy. Pochodził z rodziny wielodzietnej, miał siedmioro rodzeństwa. Synowie Ignacego Staszewskiego byli wychowani w duchu wiary i miłości do Ojczyzny, to też kiedy wybuchło powstanie, mimo protestów matki Katarzyny, siedemnastoletni Tomasz wstąpił do oddziałów jako ochotnik.¹ Później brał udział w wojnie bolszewickiej 1920 r.² a także czynny udział w walkach o niepodległość Państwa Polskiego na wschodzie.³ Bracia (Józef, Stanisław, Wojciech, Franek, Jan i Kazimierz) i ojciec Tomasza również walczyli. Matka Tomasza szybko owdowiała.

Od 27 grudnia 1918 r. p. Tomasz walczył w Powstaniu Wielkopolskim Początkowo brał udział w tajnych zebraniach braci powstańczej, a następnie od dnia 2 stycznia 1919 w Batalionie Nadgoplańskim w Kruszwicy w 10 Kompania 5 pułku Strzelców Wielkopolskich w walkach o oswobodzenie miejscowości Kruszwica, Inowrocław oraz Łabiszyn, Tarkowo, Opoki, Rojewo oraz w atakach na umocnione pozycje niemieckie pod Nową Wsią Wielką, gdzie w wyniku walki zdobyto większą ilość amunicji, karabinów i kilka karabinów maszynowych.⁴ Służbę dla powstańców zakończył 19 grudnia 1919 r.⁵

Następnie walczył z „bolszewikem” od lutego 1920 do marca 1920 r., dalej z Ukraińcami od 13 marca 1920 do 31 maja 1920 r. Na froncie łącznie w 59 pp od 31 lutego 1920 r. do 31 maja 1920 r.

[Pobyt na froncie, walki: 20 grudnia 1919 front Kujawski, od 11 stycznia 1920 r. do 9 marca 1920 r. Zajęcie Pomorza, od 28 marca 1920 r. do 27 lutego 1920 front ukraiński, szedł na Kijów⁶, 14 lutego 1920 r. wypad na rzekę Berenzynę.]

Dnia 14 czerwca 1920 r. został ranny w pierś i prawe ramie, przewieziono go do szpitala w Białymstoku. Następnie 20 lipca 1920 r. przetransportowano do szpitala w Poznaniu, gdzie przebywał na urlopie aż do zwolnienia.⁷ Dnia 4 listopada 1921 powrócił do 59 pp, gdzie zwolniono go z obowiązującej służby 19 listopada 1921 r.

Wielokrotnie odznaczony, między innymi Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Państwa,⁸Medalem Pamiątkowym za wojnę 1918-1921,⁹Tomasz Staszewski ma prawo do noszenia odznaki powstańczej na pamiątkę zrzucenia jarzma i oswobodzenia ziem wielkopolskich – zaświadczał dokument wydany 3 maja 1924 r. w Inowrocławiu,¹⁰ Medal Zwycięstwa i Wolnościprzyznany 26 października 1945 r. przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej.¹¹ Dnia 11 listopada 1972 r. mianowany na stopień podporucznika.¹² Wszystkich odznaczeń nie sposób wymienić, p. Tomasz otrzymał jednak najważniejsze ordery z okresu wojny polsko-niemieckiej i polsko-bolszewickiej. Przez lata ukrywał dokumenty, książeczkę wojskową z okresu wojny na wschodzie.

Po wojnie wrócił do Kruszwicy, ożenił się z Jadwigą z domu Malicką, 20 października 1934 r. przyszła na świat ich pierwsza córka Irena, 20 sierpnia 1939 r. druga córka Maria. Wcześniej uzyskał świadectwo Akademji Handlowej w Poznaniu, wystawione przez Towarzystwo Książkowości w zawodzie Księgowy. Zaświadczenie opisało p. Tomasza jako sumiennego pracownika, który oprócz biegłego języka niemieckiego, nabył w pracy doświadczenia z księgowością włoską i amerykańską. Prowadził w firmie samodzielnie księgi dłużników i wierzycieli, księgę towarów, jak też i konta rzeczowe księgi głównej z żurnalem i bez i sprawdzał się w układaniu bilansu rocznego o różnych przedsiębiorstwach, oraz w obliczeniu strat i zysków. Ukończył również z dobrym wynikiem kurs korespondencji i gramatyki polskiej. Referencje przydały się później w przyszłej służbie publicznej, gdyż p. Tomasz pracował w księgowości w Kruszwicy, między innymi w Zakładzie Komunalnym.

W czasie II wojny światowej, po wejściu Niemców do Kruszwicy p. Tomasz był tłumaczem języka niemieckiego, pracował w Urzędzie w Kruszwicy. Potem przydzielony został do tymczasowego niemieckiego obozu pracy na „Lidze”, gdzie pracował jako pracownik przymusowy na wartowni przy przepustkach, fałszował dokumenty – listy skazanych na zagładę. Uratował przed śmiercią wielu mieszkańców naszej gminy, między innymi nauczycieli z Rożniat państwa Trawków (jako inteligencja byli na niemieckiej liście straceń). Staszewski narażając swoje życie podał inne nazwisko nauczycieli urzędnikom niemieckim i wydał przepustkę do pracy w Chełmcach przy bruku – uratował ich przed śmiercią, nauczycieli wywozili do obozów koncentracyjnych – mówiła p. Maria, córka Tomasza Staszewskiego, która wspomina, że ojciec podobnie postąpił z księdzem z Polanowic, który też był na liście straceń, a otrzymał przepustkę i powiedział księdzu, żeby uciekł z tych terenów, ale kapłan nie posłuchał i został później aresztowany przez Niemców i osadzony w Dachau (ks. Ksawery Krawczak, przeżył obóz, zm. 1968 r.).

P. Tomasz po wojnie kontynuował naukę. Dnia 5 grudnia 1954 r. został wybrany do rady narodowej – Okręgowa Komisja Wyborcza w Inowrocławiu dla wyborów do gromadzkich rad narodowych (Front Narodowy), został radnym Gromadzkiej Rady Narodowej w Kruszwicy.¹³ W 1957 r. ukończył kurs prac. Administracyjnych Domów Mieszkalnych zorganizowany w Wojewódzkim Ośrodku Szkoleniowym P.W.R.N. przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy.¹⁴ Ukończył również kurs szkoleniowy z zakresu Kodeksu Postępowania Administracyjnego.¹⁵

Udzielał się w Kruszwicy, był członkiem Zarządu Koła Związku Inwalidów Wojennych,¹⁶a także członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Aktywnie brał udział w różnych akcjach na rzecz miasta miedzy innymi Akcji Sanitarno-Porządkowej w Służbie Ochrony Zdrowia w 1953 r.

Podporucznik Tomasz Staszewski zmarł 8 lipca 1981 r. , do lat 70-tych uczestniczył w życiu kruszwiczan, zapraszano go do szkół, gdzie opowiadał o czasach wojennych. Pogrzeb odbył się dnia 10 lipca 1981 r. w Toruniu.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, rozmowa z córką p. Marią Straszewską (8.11.2016 r.).

1Centralne Archiwum Wojskowe nr 238 z dnia 29 stycznia 1968 r. Zaświadczenie potwierdza, że Tomasz Staszewski ur. 29.12.1901 r. brał udział w Powstaniu Śląskim; Podobne zaświadczenie wydał Związek Powstańców Wielkopolskich 13 marca 1947 r. zaświadczenie tymczasowe nr 1064 podpisane przez prof. Kazimierza Lisieckiego i sekretarza Zarządu Głównego ZPW Antoniego Mazurka, widnieje również podpis Władysława Kujawy przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej.

2Książeczka wojskowa nr 6878 wyd. Przez Zakłady Graficzne M.S.Wojsk.Wojskowy dokument osobisty.

3Zaświadczenie wydane Tomaszowi Staszewskiemu przez Dowództwo Okręgu Korpusu nr VII. Referat Historyczny nr 276/15059/38, podpisane przez ppłk. Dypl. Małka, szefa sztabu.

4 Uchwała Rady Państwa nr: 02.26-0.51 z dnia 1958-02-26.

5Służbę w Baonie Nadgoplańskim i w Powstaniu potwierdza w dokumencie własnoręcznym podpisem Franciszek Nowicki (list do Obwodowego Komendanta P.W. przy 59. pp. nr 331/34), list przesłał do Inowrocławia dnia 22.XI.1934 r. Zarząd Miejski w Kruszwicy, dnia 22 czerwca 1937 r. potwierdził zgodność odpisu owego dokumentu.

6Kampania Kijowska kwiecień-czerwiec 1920 r.

7Książeczka Inwalidzka nr 949/122 wystawiona dla Tomasz Staszewski przez Starostwo Inowrocław.

8Dokument Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, Zarząd Oddziału Powiatowego w Inowrocławiu dla Tomasza Staszewskiego, odznaczenie nadane 11 stycznia 1969 r. na Akademii poświęconej 50-rocznicy Powstania Wielkopolskiego.

9Zawiadomienie Dowódcy O.K.Nr.VIII rozkaz NO 25/28, wydany przez komendanta P.K.U. 9.X.1925?r. Skrawek dokumentu urwany.

10Sekretariat Okręgowy Woj. poznańskie.

11Dokument no 134576 podpisany przez Ministra Obrony Narodowej Michała Żymierskiego, Marszałka Polski.

12Dokument wydany przez Rade Państwa 11.11.1972 r. podpisany przez gen. broni W. Jaruzelskiego i przewodniczącego Rady Państwa Henryka Jabłońskiego.

13Zaświadczenie Okręgowej Komisji Wyborczej w Inowrocławiu dla wyborów do gromadzkich rad narodowych z 5 grudnia 1954 r.

14Świadectwo Komisji Egzaminacyjnej z lipca 1957 r. nr 458 podpisane przez członków komisji i przewodniczącego.

15Zarządzenie nr 77 Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 maja 1960 r.

16Karta uczestnictwa nr 37 kol. Staszewski Tomasz z Okręgu Bydgoszcz, Koło w Kruszwicy.