Organizacja życia kulturalnego po II wojnie światowej - powiat inowrocławski

Tuż po II wojnie światowej, w naszej okolicy zaczął działać Referat Kultury i Sztuki Zarządu Miejskiego w Inowrocławiu, pod kierownictwem Tadeusza Kaliskiego. Działał również Referat Kultury Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu kierowany przez Henryka Czamana.

Praca tych organów zasługuję na kilka słów opisu, gdyż zgromadzone zostały teczki mówiące sporo o życiu w powojennych realiach naszego powiatu. Opisano program teatralny, chóry, pisano o sztuce i zbiorach muzealnych, szkolnictwie muzycznym, plastyce, a także o ochronie zabytków.

Pierwsze sprawozdanie referatu Kultury i Sztuki Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu ukazało się 4 maja 1945 r. zawarte są w nim informację dotyczące organizowania chórów i orkiestr. Opieką nad chórami i orkiestrami zajmował się Witold Kocikowski. W 1946 r. funkcjonowało – Nadgoplańskie Towarzystwo Śpiewu i Muzyki w Kruszwicy, Towarzystwo Śpiewu „Harmonia” w Szadłowicach oraz Towarzystwo Śpiewu „Paderewski” w Gniewkowie. 

Już w 1946 r. swoją działalność rozpoczął teatr przy Gimnazjum im. J. Kasprowicza. Odgrywane była sztuka pt. „Damy i huzary” w Inowrocławiu, Jordanowie, Jerzycach i Gniewkowie.

W Kruszwicy uratowano część zbiorów z Muzeum Miejskiego: eksponaty z dziedziny numizmatyki, stare kujawskie meble, okazy ptactwa nadgoplańskiego oraz stroje kujawskie (jedyne na Kujawach). W 1946 r. dokonano otwarcia Kujawskiego Muzeum Nadgoplańskiego, które prowadził Maksymilian Knoll.

W archiwach znajdują się informacje o podjęciu prac zmierzających do zabezpieczenia zbiorów prywatnych – Trzcińskich z Ostrowa nad Gopłem oraz Donimirskich z Kołudy Małej. Rodzina Trzcińskich posiadała cenne książki z XVI i XVII wieku, które planowano przekazać do powstającej biblioteki uniwersyteckiej w Toruniu. 

Z referatów wynika również, że zorganizowano Związek  Zawodowy Plastyków Kujawskich, celem którego była współpraca artystów wszystkich dziedzin sztuki. Do maja 1945 r. związek ten zorganizował 3 wystawy: malarstwa olejowego, akwareli oraz grafiki. W archiwach Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu znajduje się sporządzony 28 maja 1945 r. spis dzieł sztuki zabezpieczonych przez gmach Starostwa. Wśród nich: olejne portrety Trzcińskich i von Hahnów „Portret artysty” Jacka Malczewskiego.

Powstało także Towarzystwo Przyjaciół Nauki, Literatury i Sztuki, zrzeszające plastyków, muzyków, literatów, ale także prawników i ekonomistów. W archiwum znajduje się notka o tym, że w Sławsku Wielkim przebywał i pracował badacz twórczości J. Kasprowicza - Stanisław Waszak, a także sprawozdanie o wieczorze recytatorskim poezji zorganizowanym przez Towarzystwo PNLiSz: spotkania poświęcone twórczości Jastruna, Tuwima i Słonimskiego w janikowskiej cukrowni.

Amatorskie kółka sceniczne powstawały w Jaksicach, Parchaniu i Modliborzycach. Przedstawienia odbywały się z okazji świąt, już w 1945 r. W następnym roku odnotowano 31 przedstawień amatorskich w naszej okolicy.

Referat zajmował się także rejestracją kościołów i innych budowli zabytkowych. Do ochrony przypisano: kościoły w Kościelcu, Kruszwicy, Gniewkowie, Ostrowie koło Janikowa, Ostrowie nad Gopłem i Pieraniu oraz ruiny wieży w Kruszwicy, a także zabytkowe pałace: Kościelec, Kołuda Mała, Kaczkowo, Ostrowo nad Gopłem. W Kolegiacie kruszwickiej oraz Ostrowie janikowskim przeprowadzono w 1945 r. niezbędne prace związane z naprawą dachu, w Kościelcu wyremontowano dach główny oraz kaplice. Zachowały się także zapiski o pracy Zygmunta Zakrzewskiego  przed wojną. Akta Starostwa zawierają sporo informacji o wykopaliskach w naszym powiecie.

Sprawozdania dotyczą także działalności referatu kultury i sztuki poświęcone opiece nad grobami, ekshumacjom osób poległych w czasie okupacji oraz zabezpieczeniu miejsc kaźni, np. w Rożniatach i Gniewkowie.

Referat Kultury Zarządu Miejskiego w Inowrocławiu donosił także o powstaniu Publicznej Bibliotece Miejskiej otwartej 26 stycznia 1947 r. Biblioteka liczyła 2500 tomów w sierpniu tego roku. Liczne były wykłady z dziedziny literatury organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Nauki, Literatury i Sztuki w Inowrocławiu.

Akta zawierają również informację z działalności świetlic zakładowych, przykładowo w 1947 r. w Kopalni Soli było: 6 stolików, 40 krzeseł, warcaby i szachy.

W III kwartale 1949 r. na wykopaliska w Kruszwicy władze wojewódzkie przeznaczyły 2 500 000 zł, z 3 388 767 zł przewidzianych w budżecie na zabytki, przy czym na mury w Grudziądzu – 500 000 zł. Muzeum Nadgoplańskie w Kruszwicy nie otrzymało wówczas żadnych subwencji. Dwa lata wcześniej na remont dachu w Kościelcu przeznaczono 200 000 zł.

W aktach gminnych rad narodowych z lat 1945-1954 nieomal nie występują materiały o życiu kulturalnym wsi. Wyjątkiem jest gmina Chełmce, której znajdujemy teczki poświęcone bibliotekom i czytelnikom, a także teczki o sprawach kultury i oświaty, z lat 1947-1949 dla gminy Inowrocław-Zachód, Kruszwicy, Dąbrowy Biskupiej i Gniewkowa.

Podsumowując należy stwierdzić, że na podstawie akt można dowiedzieć się sporo o życiu kulturalnym w okresie powojennym. Ratowano zabytki i podjęto kroki zmierzające do krzewienia i rozwijania kultury.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: L. Wakuluk, Życie kulturalne w powiecie inowrocławskim w latach 1945-1950 – materiały źródłowe w: Z Dziejów Kujaw i Pałuk, Inowrocław 2005; Archiwum Państwowe w Bydgoszczy Oddział w Inowrocławiu/APB O/Ino.,/, Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu 1945-1950,/, sygn. 661-680; Archiwum Państwowe w Bydgoszczy,/APB/,Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy/UWPB/, sygn. 3120-3125. Fot. Inowrocław po wyzwoleniu w: ino.online