Strony

STRONY

poniedziałek, 10 grudnia 2018

Kruszwica w drugiej połowie XIII i w XIV w.


Prawo magdeburskie Kruszwica otrzymała prawdopodobnie w 1303 r. Możliwe, że prawa miejskie nadał Kruszwicy książę Kazimierz Kujawski (zm. 1268 r.). Często do tego prawa odwoływali się sołtysi z okolic. Do miasta napływał żywioł niemiecki, szczególnie duży napływ ludności niemieckiej widoczny był za następcy Kazimierza, Ziemomysła, który otrzymał od ojca północne Kujawy. Sprzyjał on Krzyżakom i otaczał się niemieckimi rycerzami, nadawał ziemię przybyszom i ich synom. W tym czasie wzrosły też wpływy kolegiaty Św. Wita, którą faworyzował Ziemomysł, świadczy o tym odebranie kolegiacie wsi, oraz konflikt władcy z biskupem kujawskim Wolimierem.

W roku 1271 wybuchło powstanie na Kujawach, któremu przewodził Bolesław Pobożny. Oblegał on Inowrocław, zdobył Bydgoszcz i wygnał Ziemomysła. Jeszcze w tym samym roku spalił gród w Kruszwicy. Wiemy to z przekazów Długosza, który dodał, że Bolesław uczynił to oddając Ziemomysłowi Kujawy z wyjątkiem kasztelanii kruszwickiej. Nie miał jednak dość sił aby utrzymać w niej załogę, kazał więc spalić gród. Bolesław panował w Kruszwicy do 1273 lub 1279 r., jego zięć Władysław Łokietek, mąż Jadwigi, otrzymał później Kruszwicę. Po spaleniu grodu, pamięć o prawie lokacyjnym zaginęła. Nie wspomniał o nim również Jagiełło, który nadał ponownie prawa miastu w 1422 r.

W czasie podziału Kujaw książęta traktowali dzielnice jako swoją własność i swobodnie nimi rozporządzali. Już w 1303 r. książę Leszek zastawił Krzyżakom ziemię michałowską, a w 1317 sprzedał ją, dzięki czemu uzyskali oni trudny do zakwestionowania tytuł prawny do części Kujaw inowrocławskich, w tym też do Kruszwicy. Na przełomie lat 1314 i 1315 synowie Siemomysła podzielili między siebie Kujawy inowrocławskie, ale podział nie utrzymał się, bo kilka lat później Leszek przekazał swoją część Przemysłowi. Ten z kolei ustąpił w 1327 r. swoje księstwo Łokietkowi w zamian za ziemię sieradzką. Jedynie trzeci z braci, Kazimierz, utrzymał się na księstwie gniewkowskim.

Nie znamy także okoliczności, w których upadł jeden z ważniejszych kościołów kruszwickich, N. Marii Panny – parafia dla Kruszwicy. Wiemy, że istniał jeszcze w r. 1327.

Ziemomysł powrócił na Kujawy, otrzymał ziemię na powrót od brata Leszka, ten jednak postawił warunek bratu, nie wolno mu było wpuszczać Niemców i musiał odwołać wszelkie wcześniejsze nadania. Ziemomysł zgodził się na te warunki, dowodem na to są późniejsze zatargi z Krzyżakami w r. 1284. Ziemomysłowice panowali w Kruszwicy w r. 1293 i w latach następnych. W 1320 r. królem odrodzonego Królestwa Polskiego został Władysław Łokietek.

W tym czasie kapituła kolegiaty Św. Piotra w ciągu swych dziejów rywalizowała nie tylko z kapitułą włocławską, ale i drugą kapitułą, Św. Wita w Kruszwicy, zwaną zamkową, gdyż była patronatu monarszego. Przykładowo w latach 1325-1327, Michał prepozyt od Św. Piotra, był jednocześnie kanonikiem w kapitule Św. Wita. W tym czasie większość uposażenia (prebendy) kanoników od św. Wita została już przejęta przez członków kapituły Św. Piotra. W 1328 r. papież Jan XXII potwierdził przywileje kapituły.1

Ciekawostką jest, że w r. 1331 kruszwicki zamek2 zbudowany był nadal z drewna. Kiedy wybuchła wojna polsko-krzyżacka za Łokietka, Kujawy należały do króla i Ziemomysłowiców. Jeden z nich, Kazimierz, książę gniewkowski, otrzymał Kruszwicę, zamkiem zarządzał jego kasztelan, Antoni z Kujaw. W r. 1331 Krzyżacy oszczędzili Kruszwicę, a Antoni udał się do obozu wroga pod oblężony Inowrocław, uzyskał tyle, że jej nie zdobyli, zagarnęli tylko 7000 owiec, konie i bydło księcia. Łokietek obsadził Kruszwicę swoją załogą pod wodzą Przezdrewa, ale w r. 1332 ten oddał gród bez walki Krzyżakom. Kroniki nie podają, czy Zakon zniszczył lub ufortyfikował zamek. W tej części Kujaw powstały komturstwa krzyżackie w Brześciu, Kowalu i Radziejowie. Łokietek zmarł 2 marca 1333 r. pozostawiając swemu jedynemu synowi dziedzictwo przysparzające wielu problemów. Krzyżacy zajmowali zamek w latach 1332-1343. Na przygródku istniała kaplica, istniała też w tym czasie komora celna,3i dwa mosty. Dziedzictwo Kazimierza Wielkiego, Kujawy, znalazło się pod okupacją krzyżacką, podobnie jak inne ziemie. Dzięki sprawnej dyplomacji Kazimierz odzyskał część Kujaw. Zakon godził się na przekazanie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w neutralne ręce do czasu zaprzysiężenia traktatu. Uzgodniono, że przejmie je w czasowe posiadanie Jan Luksemburski. Wykonując te dodatkowe uwzględnienia, król czeski w ziemi dobrzyńskiej i w Brześciu ustanowił swego starostę, natomiast Kujawy inowrocławskie i kasztelanię dobrzyńską przekazał Kazimierzowi Wielkiemu. 4 lutego 1339 r. doszło do sądu między władcą polskim a Zakonem. Papiescy sędziowie zadecydowali na korzyść Polski. Dnia 15 września 1339 r. Zakon został zobowiązany do zwrotu ziem zajętych zbrojnie i zapłacenia odszkodowania pieniężnego za dochody pobierane z niesłusznie zajętych terytoriów. Krótko mówiąc, sędziowie zadecydowali, że do Polski mają wrócić utracone z Zakonem zimie, w tym także Kujawy.

Murowany zamek wzniósł Kazimierz Wielki po odzyskaniu Kujaw pokojem kaliskim w 1343 r.4 Od tego czasu Gopło zdobi Wzgórze Zamkowe, na którym do dziś zachowała się potężna wieża. Kazimierz Wielki dzierżył Kruszwicę w 1340 lub 1337 r. W Kronice Janka z Czarnkowa, kanonika kruszwickiego w 1367., a następnie archidiakona gnieźnieńskiego (1371 r.), dowiadujemy się, że fortyfikacja powstała w latach 1350-1355. Z tych czasów nie wiele wiadomo o mieście. Słyszymy tylko o grodzie. Król Kazimierz urodzony w pobliskim Kowalu, często przebywał na zamku w Kruszwicy. Potwierdzają to dokumenty z lat 1358, 1359, 1365 i 1368 r. Kasztelanem był wtedy zaufany człowiek króla – Dobiesław, a Jan pełnił funkcję burgrabiego Zamku Kruszwickiego.5Po śmierci Kazimierza Wielkiego, Kruszwicę otrzymał wnuk po córce, Kazimierz Szczeciński. Później gród przechodził w różne ręce. Po śmierci Ludwika Węgierskiego toczyły się w okolicy walki zbrojne między stronnikami Jadwigi a zwolennikami Mazowieckiego Ziemowita (1382-1385).

W 1383 r. Kujawy wraz z Kruszwicą opanował Siemowit IV,6 książę mazowiecki.7 Kolejni władcy, nadali Kruszwicy prawa miejskie8 i stworzyli dogodne warunki dla rozwoju handlu. Kujawy wraz z Kruszwicą zostały wcielone do królestwa Polskiego dopiero za panowania Władysława Jagiełły.

W XIV w. nastąpił podział administracyjny na dwa województwa: inowrocławskie z powiatami inowrocławskim i bydgoskim i brzesko-kujawskie z powiatem brzeskim, kruszwickim, radziejowskim, przedeckim i kowalkim. Kujawy oddzielał od Wielkopolski ciąg jezior byszeskich do Ślesina, graniczącego z powiatem nakielskim, Noteć granica z powiatem kcyńskim i Jeziora Pakoskie graniczące z powiatem gnieźnieńskim.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski

Źródła:
  1. S. Szczur, Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
  2. K. Hewner, Kolegiata śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy, Świadek dziewięciu stuleci, Kruszwica 1998.
  3. Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1996.
  4. Kruszwica, zarys monograficzny, red. J. Grześkowiak, Toruń 1965.
  5. W. Dzieduszycki, M. Maciejewski, M. Małachowicz, Zamek Kruszwicki, Kruszwica 2014.
Obrazki:
  1. Obrazek pochodzi z książki Zamek Kruszwicki, s. 104, przedstawia widok od wschodu na skrzydło zachodnie (m. Małachowicz, R. Karnicki, 2013 r.)
  2. Obrazek 2 poczet.com, przedstawia Władysława Łokietek (1260-1333), Obrazek 3 poczet.com Kazimierz Wielki (1310-1370).

1Wcześniej przywileje takie, potwierdził w 1269 i 1271 r. Bolesław Pobożny.
2Zwany był nobile castrum.
3Dok. Kazimierza Konradowica z 1250 r.
4Traktat potwierdzał między innymi zwrot ziemi dobrzyńskiej i Kujaw Polsce. Traktat kaliski był bardzo trwały, obowiązywał, aż do czasów wielkiej wojny z Zakonem w czasach Władysława Jagiełły.
5Na zamku w Kruszwicy przebywali i inni panujący: królowa Elżbieta Łokietkówna w 1372 r., a także Władysław Jagiełło, i Kazimierz Jagiellończyk w XV w.
6Tuż po śmierci Ludwika Węgierskiego w 1383 r.
7Czasy wojny domowej w Wielkopolsce.
8Prawa miejskie nadał Kruszwicy w 1422 r. Władysław Jagiełło.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz