Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 24

Budynek mieszkalny, wielorodzinny z 1900 roku. Styl historyzm. Działka w 1899 roku o pow. 14 na 15 metrów kwadratowej. Jak podają źródła w 1902 roku działka z nowym budynkiem przy ul. Bahnhofsr. 32. 

W 1900 roku zabudowa nieruchomości stanowiły: dom mieszkalny ze skrzydłem bocznym i ustęp, stajnia z pralnią, warsztat, warsztat boczny, magazyn w latach 1899-1939 - ślusarza Richarda Strehlau, a od 1939 roku - Anny Chmielewskiej. 

Budynek frontowy zbudowany w 1900 roku przez budowniczego Michała Kopańskiego. 

W 1932 roku w budynku mieściła się restauracja oraz siedem mieszkań dla 27 lokatorów. Był też ogród o powierzchni 790 metrów kwadratowych. 

Budynek usytuowany wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie litery L. Oficyna parterowa, murowana z cegły. Na działce znajduje się budynek tylny - dawna kuźnia.  Budynek frontowy jest trzykondygnacyjny. Murowany, tynkowany, podpiwniczony. Elewacja frontowa siedmioosiowa z bramą przejazdową pośrodku. Część centralna podkreślona jednoosiowym, płytkim ryzalitem zwieńczonym szczytem. Parter boniowany. Okna I piętra zamknięte alternującymi naczółkami trójkątnymi i półkolistymi, natomiast nad oknami II piętra występują proste naokienne gzymsy wsparte na konsolkach. Artykulacji pionowej podkreślają pilastry międzyokienne. Po bokach, na I piętrze znajdują się dwa balkony z metalową, ażurową balustradą. Ścianka attykowa, przesłaniająca dach od frontu, zwieńczona jest metalową balustradą. Dach dwuspadowy, niski, kryty papą. 

Zachowana stolarka drzwiowa i okienna. Na szczególną uwagę zasługują żelazna, ozdobna krata w bramie wejściowej.

Układ wnętrza dwutraktowy. Zachowana drewniana klatka schodowa z balustradą tralkową oraz płycinowe drzwi wewnętrzne. Piwnice sklepiono odcinkowo na dźwigarach. Więźba drewniana. Oświetlenie elektryczne, ogrzewanie pierwotnie piecowe, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. VI, k.  124, Państwowe Biuro Notarilne, Inowrocaw, Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział Inowrocław, Akta katastr. miasta Kruszwicy, WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, Zdjęcie czarnobiałe T. III. neg. 6602/2/77 rok, kolor autor współcześnie stan z 2.12.2023 rok.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 25

Przy ul. Niepodległości 25 mieści się nie duży budynek mieszkalny z połowy XIX wieku. Styl klasycyzm. Remontowany już w XX wieku. Zezwolenie na budowę domu bocznego ze stajnią otrzymał cieśla Michał Kopański w 1896 roku. 

Budynek usytuowany kalenicowo wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie prostokąta. Murowany, częściowo o konstrukcji ryglowej. Tynkowany. Niepodpiwniczony. Parterowy z mieszkalnym poddaszem. Więźba drewniana krokwiowo-jętkowa ze stolcami. Elewacja frontowa  trzyosiowa z wejściem po środku. Dach na przestrzał. Zachowany zabytkowy komin (pierwotnie "babula") i drewniane stropy. Oświetlenie elektryczne. Zbudowany w celach gospodarczych, w późniejszym czasie przebudowany na mieszkania.

Oprac. B. Grabowski, źródła: WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy nr 208; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, Fot. czarnobiałe T. III. neg. 6624/12/77 r., fot. kolor autor współcześnie, stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 27

Budynek z końca XIX wieku. Styl historyzm. Dawny dom mieszkalny dyrektora Cukrowni. W 1901 roku działka zabudowana o powierzchni prawie 97 metrów kwadratowych. W 1910 roku przy domu mieszkalnym znajdowała się stajnia, wozownia, ogród przydomowy i podwórze. 

W 1928 roku wybudowano przybudówkę domu dyrektora Cukrowni mającą pomieścić łazienkę i pokój mieszkalny. Zezwolenie na rozbudowę willi dyrektor Cukrowni otrzymał w 1923 roku. W 1932 roku budynek mieszkalny mieszczący 14 izb (pokoi) dla 7 osób, ogród 2000 metrów kwadratowych i 1500 metrów kwadratowych sadu. W czasie wojny mieszkał w budynku gestapowiec. Po II wojnie budynek odnowiony wewnątrz i adoptowany na przedszkole, które mieści się w nim od 1950 roku do dzisiejszych czasów. 

Budynek frontem zwrócony do pierzei ulicznej. Założony na planie prostokąta. Murowany, tynkowany, podpiwniczony. Dwukondygnacyjny. Elewacja frontowa dziewięcioosiowa z 2osiowym ryzalitem. Czwarte i piąte osie w parterze stanowi wejście z oknem ujęte w przybudówce elewacji południowej. Po stronie północnej piętrowy, dwuosiowy aneks z roku 1928. Wszystkie otwory o wykroju prostokątnym w malowanych opaskach. Pierwotny wystrój zachował frontowy portal i boczne wejście. Układ wnętrza dwutraktowy w amfiladzie. Zachowana stolarka okienna i drzwiowa. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Dach dwuspadowy, niski, kryty papą. Więźba krokwiowo-jętkowa. ogrzewanie pierwotnie piecowe, oświetlenie elektryczne.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. IV, k. 83 (15721) Państwowe Biuro Notarialne w Inowrocławiu, Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział Inowrocław; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń 1977 rok, fot. T. III, neg. 6624/11, 1977 rok, fot. kolor autor, stan z 2.12.2023 r. 

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 33 (poczta)

Poczta została wybudowana w Kruszwicy w 1897 roku. Styl historyzm. 

Właśnie w 1897 roku zezwolenie na budowę Urzędu Pocztowego na działce należącej do Appelta wystarała się rodzina. Działka w 1902-1910 roku miała powierzchnię 9 na 13 metrów kwadratowych, na której stał budynek poczty z dobudówką, podwórze, ogród i budynek stajenny. W latach 1897-1958 w posiadaniu rodziny Appletów. Od 1958 roku posiadłość należała do Skarbu Państwa Polskiego.

Budynek usytuowany frontem wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie zwartego prostokąta z parterową oficyną o charakterze gospodarczym. Murowany z klinkierowej czerwonej cegły (od frontu), nietynkowany. Od frontu, po stronie prawej, parterowa, jednoosiowa dobudówka. Parter pięcioosiowy, piętro czteroosiowe. Wejście do budynku na lewej osi skrajnej. Wszystkie otwory prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym. Artykulacja pozioma podkreślona gzymsami ze skośnie ustawionych cegieł. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Więźba drewniana. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Układ wnętrza dwutraktowy z sienią przelotowa. Klatka schodowa, drewniana z toczonymi tralkami. Zachowana eklektyczna stolarka drzwiowa i okienna. ogrzewanie pierwotnie piecowe, oświetlenie elektryczne, kanalizacja. Dobudowany podjazd dla niepełnosprawnych.

Oprac. B. Grabowski, Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. V. k. 114, Państwowe Biuro Notarialne w Inowrocławiu, WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy, Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział Inowrocław, nr 208; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, fot. III, neg. 6625/10, 1977 rok czarnobiała, fot. kolor autor, stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 37

Budynek przy ul. Niepodległości 37 pochodzi z 1870 roku. Styl historyzm. Właścicielem w latach 1883-1890 był Ferdinand Winkler - rzeźnik. W latach 1907-1918 w rękach Juliusza Wrzesińskiego - kupca, od 1918 roku w posiadaniu Cukrowni.

W 1910 roku dom mieszkalny ze skrzydłem bocznym, lewym, ubikacja, podwórze, ogród, budynek tylny oraz stajnia z mieszkaniem. W 1897 roku właściciel otrzymał zezwolenie na budowę stolarni i kuźni dla piekarza Wiśniewskiego. W 1909 roku wydano pozwolenie na dobudowę i przebudowę skrzydła bocznego dla Juliusza  Wrzesińskiego. Prace prowadził Carl Guenter. W 1929 roku zbudowano komin przy warsztacie L. Sawickiego. 

Budynek usytuowany nieco w głębi pierzei ulicznej. Założony na planie litery L. Murowany, tynkowany, podpiwniczony. Dwukondygnacyjny. Oficyna murowana, piętrowa, mieszkalna. Budynek tylny (dawna stajnia) parterowy, kryty dachem pulpitowym. Elewacja frontowa budynku głównego - dziewięcioosiowa. Pierwotne wejście na czwartej osi od prawej - obecnie zamurowane. Dach dwuspadowy kryty papą. Okna o wykroju prostokątnym ujęte w malowane opaski. Na osi środkowej występują w obydwu kondygnacjach małe, prostokątne okienka zdwojone. Pod niskim dachem znajdują się osiowo rozmieszczone, bliźniacze okienka poddasza. Zachowana stolarka okienna o cechach eklektycznych. Układ wnętrza dwutraktowy. Klatka schodowa drewniana z toczonymi tralkami. Stropy drewniane masywne. Więźba drewniana. Wewnątrz zachowane częściowo drzwi z początku XX wieku. Ogrzewanie pierwotnie piecowe, oświetlenie elektryczne, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste, T. IV, k. 80, obecnie 15721, [w:] Państwowe Biuro Notarialne w Inowrocławiu WAPOT Inowrocław, nr 873/747/ Akta miasta Kruszwicy, Państwowe Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, od 1910 roku; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, fot. T. III, neg. 6624/7/77 rok, fot. kolor autor stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 41

Budynek mieszkalny, wielorodzinny z przełomu 1896/97 roku. Styl historyzm. Cieśla K. Appelt otrzymał zezwolenie na budowę domu w 1896 roku. Projekt budowli Appelt.

Właścicielem w latach 1883-1894 był Ferdinand Winklern (pola, łąki 32 na 5 metrów kwadratowych). Między 1894-1896 rokiem - kupcy Nathan Hirshfeld z Torunia i Elkan Miodowski. Następnym właścicielem był w latach 1896-1918 cieśla Carl Appelt. W latach 1918-1919 Stanisław Heil, kupiec. W latach 1919-1921 Bank Ludowy w Kruszwicy, a od 1925 roku Cukrownia w Kruszwicy.

Budynek usytuowany kalenicowo wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie zbliżonym do kwadratu. Murowany, tynkowany, dwukondygnacyjny. Kryty dachem pseudomansardowym, łupkiem. W połaciach dachu lukarny. Elewacja frontowa w części środkowej zryzalitowana. ryzalit zwieńczony szczytem pseudobarokowym. Bogata dekoracja sztukatorska, boniowania. Od frontu wejście umieszczone w ryzalicie. W kluczu, ponad wejściem znak budowniczego. Okna w parterze flankowane hermami. Rozczłonkowanie elewacji podkreślają gzymsy i fryz konsolkowy pod dachem. Układ wnętrza dwutraktowy, w części środkowej - trzytraktowy, z wewnętrznym korytarzem komunikacyjnym. Sień na przestrzał z drewnianą klatką schodową. Oświetlenie elektryczne, ogrzewanie pierwotnie piecowe, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Państwowe Biuro Notarialne, Inowrocław, Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. IV, k. 82, obecn. 15721, WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy 208; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, Fot. czarnobiała T. III, neg. 6602/11/77 rok, fot. kolor autor, stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 1

Przy ulicy Nieodległości znajdziemy wiele pięknych starych kruszwickich kamienic. Jeden z takich budynków umiejscowiony w okolicy Rynku. 

Obiekt pochodzi z 1894 roku, z dobudową z 1928 roku, pobudowany w stylu historyzmu. Jest to budynek mieszkalny z częścią przeznaczoną na sklepy. W zwieńczeniu znalazła się data budowy domu 1894-1900.

Pierwszym właścicielem był kupiec J. Gregorowicz, w 1917 roku właścicielem był Bank Ludowy w Kruszwicy. W 1918 roku zakupił obiekt inny kupiec Franciszek Konieczny. 

W 1910 roku zabudowę nieruchomości stanowił: dom mieszkalny z podwórzem, stajnie prawa, spichrz przy budynku, spichrz przy szopie, szopa metalowa, szopa na narzędzia, dom mieszkalny, warsztat kowalski przebudowany w 1912 roku i szopa.

W 1919 roku nastąpiła przebudowa izby mieszkalnej na parterze na sklep oraz przebudowa magazynu w podwórzu na mieszkanie. W 1925 roku wybudowano nowy warsztat w podwórzu.

Zezwolenie na przebudowę domu mieszkalnego otrzymano w 1927 roku. W 1930 roku przebudowano front budynku. W 1932 roku w budynku mieszkało 32 lokatorów, na terenie nieruchomości mieścił się skład rowerowy. 

Budynek usytuowany kalenicowo wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie litery L tzn. budynek główny na rzucie prostokąta z dobudowanym skrzydłem oficynowym, częściowo zamieszkały, parterowy. Budynek jest murowany, tynkowany, dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Elewacja frontowa 10-osiowa. W parterze witryny sklepowe i wejście umieszczone centralnie. Nad bramą trójosiowy wykusz zamknięty od góry balkonem i wystawka o cechach neobarokowych. Wszystkie otwory o wykroju prostokątnym umieszczone w profilowanych w tynku opaskach. Okna piętra z trójkątnymi naczółkami. Ponad nimi bliźniacze, rozmieszczone osiowo okienka poddasza. W artykulacji poziomej występują ponadto gzymsy; cokołowy, między kondygnacyjny i podokapowy. Układ wnętrza dwutraktowy z sienią przejezdną na osi. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Dach dwuspadowy kryty papą. Oświetlenie elektryczne, ogrzewanie pierwotne piecowe, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy T. III, k. 47, w Państw. Biurze Notarialnym w Inowrocławiu; Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych Oddział Inowrocław, Akta katastralne miasta Kruszwicy nr 851 i 852; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, Fot. 2 i mapka T. III. neg. 6625/12/77 r. Fot. kolor autor, stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 3

Budynek z około pierwszej połowy XIX wieku, mieszczący sklep rzeźnicki i mieszkania. Skromne cechy klasycystyczne. W tylnej części znajdowała się stodoła i ogród. 

Właścicielem od 1883 roku był szewc Carl Zeiser, czeladnik murarski Julius Zeiser. W latach 1899-1928 budynek był własnością rzeźnika Wincentego Skowrona, a od 1928 roku rzeźnika Mieczysława Skowrona.

W 1910 roku (Banhofstrasse 2) nieruchomość składała się: dom mieszkalny ze skrzydłem bocznym i ubikacja, podwórze i ogród domowy, stajnia końska i rzeźnia, stajnia i szopa. w 1932 roku w parterze znajdował się sklep rzeźnicki.

Obiekt usytuowany kalenicowo wzdłuż pierzei ulicznej. Murowany, tynkowany, parterowy. Niepodpiwniczony. Założony na planie prostokąta z dobudowanym skrzydłem oficynowym o charakterze gospodarczym. Elewacja frontowa pierwotnie 4-osiowa, obecnie 5-osiowa z zabudowanym, jednoosiowym przejazdem po prawej. W parterze wejście umieszczone centralnie. Witryny z wejściem po lewej stronie elewacji ujęte wspólnie gzymsem. Wszystkie otwory o wykroju prostokątnym. Dach dwuspadowy kryty dachówką zakładkową. Układ wnętrza dwutraktowy z sienią na przestrzał. Oświetlenie elektryczne, ogrzewanie pierwotnie piecowe.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi wieczyste miasta Kruszwicy, T. II., k. 20 - Państw. Biuro Notarialne w Inowrocławiu, Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, Fot. 2 i mapka T. III, neg. 6625/11/77.

Otwarcie szkoły we wsi Rąbin 4 grudnia 1893 r.

Wieś Rąbin obchodzi swoje małe święto 4 grudnia. W tym dniu, w roku 1893 r. otworzona została placówka oświatowa w tejże wsi. Wyczyn godny zapamiętania, gdyż wówczas Polska była pod zaborami.

Przed południem zebrały się dzieci wraz z nauczycielem p. Powałkowskim przy gmachu placówki. Obecni byli na uroczystości także gospodarze ze wsi i p. Schroeder właściciel folwarku Rąbin. Z Inowrocławia przyjechał ks. proboszcz Kompf. Obecny był również pan Bińkowski komisarz obwodowy i budowniczy. Była modlitwa, wiersze, pieśni - zarówno w języku polskim jak i niemieckim.

Oprac. B. Grabowski, DK nr 55 z 6 grudnia 1893 r.

Kruszwickie kamienice - Niepodległości 17

Kamienica przy ul. Niepodległości 17 pochodzi z lat 1907-1908. Styl secesja. Był to budynek mieszkalny, wielorodzinny. W 1906 roku pole o powierzchni 10 a 35 metrów kwadratowych. W 1908 roku działka miejska zabudowana. W 1910 roku stał dom mieszkalny ze stajnią i podwórzem. Na posesji znajdował się również warsztat stolarski i budynek stajenny z ustępem.

Właścicielem w latach 1906-1908 był Władysław Kowalski, w latach 1908-1913 Leokadia Gołembiewska, a od 1913 roku Leokadia Kowalska z domu Gołembiewska. W 1915 roku obiekt otrzymał okna wystawowe, a w 1929 roku zezwolenie na budowę garażu dla Teofila Kowalskiego.

Budynek usytuowany narożnikowo przy ul. Niepodległości (dawniej Świerczewskiego) i Kasprowicza. Wejście główne od ul. Niepodległości. Założony na planie litery L. Murowany, tynkowany. Narożnik w górnej kondygnacji o konstrukcji szachulcowej. Budynek składa się z trzech zasadniczych części różniących się od siebie pracowaniem elewacji frontowej. Część przylegająca do budynku nr 15 jest dwu i pół kondygnacyjna, zwieńczona od frontu cienką attykową ze szczytem wolutowym na osią. W parterze witryny sklepowe zajmujące trzy osie. Piętro 5-osiowe z oknem środkowym zamkniętym półkoliście. Okienka poddasza o wykroju prostokątnym rozmieszczone osiowo. Część środkowa 5-osiowa z wejściem na osi zamkniętym łukiem półkolistym. Pozostałe otwory prostokątne. Rytm osi analogiczny jak w części wyżej opisanej. Część narożnikowa trzykondygnacyjna o zróżnicowanym wykroju okien. W parterze zachowane witryny sklepowe. 

Układ wnętrza dwu i trzytraktowy w układzie amfiladowym. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Więźba drewniana. Dach dwuspadowy, niski i wielopołaciowy nad częścią narożnikową.  Pokryty papą. Zachowana stolarka drzwiowa i okienna o cechach secesyjnych. Ogrzewanie pierwotne piecowe. Oświetlenie elektryczne, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. VI, k. 150 obecnie 1885, w: Państwowe Notarialne w Inowrocławiu, WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy 873/747; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 r., Fot. 2 T. III, neg. 6625/4, 1977 r., fot. kolor autor stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Niepodległości 19

Kamienica przy ul. Niepodległości 19 (dawniej Świerczewskiego, róg Schullstr. i Banhofstr.) została wzniesiona w 1905 roku. Styl historyzm. 

Pierwszym właścicielem od 1905 do 1927 roku była Wiktoria Zuelsdorf, od 1927-1933 roku Czesław Jankowski właściciel drogerii, a od 1933 roku Karłowska i Pioczyńska. 

W 1910 roku dom mieszkalny z budynkiem bocznym prawym posiadał także stajnie, ogród, zajazd, hotel ze spichrzem, do posiadłości należała również szopa, zajezdnia i wozownia. 

Zezwolenie na urządzenie sklepu władze wydały w 1922 roku, dla mistrza rzeźnickiego Stanisława Bawelskiego. W 1924 roku nastąpiła przebudowa składu na mieszkania dla pracowników cukrowni. W 1934 roku w budynku mieścił się skład tytoniu i towarów krajowych. Znajduje się 9 izb mieszkalnych i 3 kuchnie. 

Budynek usytuowany narożnikowo z ul. Niepodległości i ul. Kasprowicza. Założony na planie litery V. Na zabudowę składają się ponadto budynki gospodarcze zamykające podwórze z pozostawieniem wjazdu od strony ul. Kasprowicza. Budynek jest murowany, tynkowany, dwu i półkondygnacyjny. Narożnik flankowany dwoma pozornymi, jednoosiowymi ryzalitami, zwieńczonymi barokizującymi szczytami. Taki sam ryzalit kończy budynek przy ul. Niepodległości. Elewacje frontowe rozczłonkowane są rytmem okien zdwojonych i pojedynczych, oddzielonych na piętrze pasami nietynkowanego dawniej muru. Narożnik, w którym umieszczone są na parterze witryny sklepowe, a ponad nimi murowany balkon - jest ścięty. Balkony o metalowych balustradach występują na drogach skrajnych osiach obydwu elewacji. Główne wejście do budynku znajduje się od strony ul. Niepodległości, zamknięte jest półkoliście. Pozostałe otwory mają wykrój prostokątny. 

Dach wielopołaciowy, kryty jest papą. Układ wnętrza trzy traktowy. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Więźba drewniana krokwiowo-płatwiowa. Zachowana stylowa stolarka okienna i drzwiowa oraz drewniane, tralkowa klatka schodowa i wewn. drzwi secesyjne. Oświetlenie elektryczne, ogrzewanie pierwotnie piecowe, kanalizacja.

Oprac. B. Grabowski, Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. VI. k. 139/2557/ w Państwowym Biurze Notarialnym w Inowrocławiu; Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział Inowrocław, akta katastr. miasta Kruszwicy od 1910 roku, WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy 842/720; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 r., Fot. 2 i mapka T. III. neg. 6625/3/77 r., fot. kolor autor stan z 2.12.2023 r.

Kruszwickie kamienice - ul. Rybacka 16

Budynek na ulicy Rybackiej zbudowany został około XIX wieku. Styl klasycyzm. Jeszcze w 1835 roku znajdował się tu pusty plac budowy i ogród, którego właścicielem było miasto Kruszwica (ul. Seestrasse). 

W latach 1872-1894 działka o powierzchni 59 na 10 metrów kwadratowych, była własnością Balthasara Drwęskiego. Od 1928 roku własność: Nalejwajowa Kapuścińska i Feliksa Kapuścińskiego.

W latach 1910-1911 nieruchomość składała się z pola o powierzchni 31 metrów kwadratowych i zabudowy, w którego skład wchodził dom mieszkalny ze stajnią, ubikacja i ogród. Stajnia powstała w 1904 roku, w 1909 roku pobudowano pompę wodną na podwórzu. 

Budynek wolnostojący, usytuowany szczytowo do pierzei ulicznej. Elewacja frontowa z wejściem zwrócona w kierunku prostokąta. Murowany, tynkowany, parterowy, niepodpiwniczony. Kryty dachem dwuspadowym pod karpiówką, ze świetlikami w połaciach. Elewacja północna, przebudowana, trzyosiowa. Narożnik półn.-zach. jest ścięty. Szczyty elewacji bocznych wykonane w konstrukcji szachulcowej pozbawione są osi okiennych. 

Układ wnętrza dwutraktowy z sienią pierwotnie na przestrzał. Zachowane drewniane stropy, więźba krokwiowo-jętkowa z jednym stolcem. Komin typu "babula" z rozebranym kapturem. Drzwi płycinowe, stolarka okienna wymieniona. Ogrzewanie pierwotnie piecowe, oświetlenie elektryczne.

Oprac. B. Grabowski, źródła: Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. I, k. 17, [w:] Państwowe Biuro Notarialne w Inowrocławiu WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy nr 440; Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 rok, fot. czarnobiała T. III, neg. 6627/1/77.

Kruszwickie kamienice - ul. Powstańców Wielkopolskich 8

Dom mieszkalny przy dawnej Rzeźni. Czas powstania 1902-1903 rok. Początkowo dom przy ul. Powstańców Wielkopolskich 8 przeznaczony był dla pracowników Rzeźni, jej kierownika oraz biura. Nie znamy autora projektu i nie jest też znany wykonawca. Obiekt zachowany niemalże w pierwotnym stanie, miał kilka remontów, które nie zmieniły go poważnie. Budynek utrzymany w stylu eklektycznym i historyzmu.

Dom przy siłowni (dawniej Rzeźni kruszwickiej) usytuowany jest równolegle do ul. Powstańców Wielkopolskich, z niewielkim odchyleniem od osi pn. - płd., od chodnika oddalony o 4-5 m; przy domu znajduje się niewielki ogród warzywno-kwiatowy ogrodzony siatką. W okolicy domu działała również mleczarnia. 

Obiekt postawiony na kamieniu polnym łamanym i na warstwie cegieł. Ściany ceglane, z cegieł wypalanych. Dach dwuspadowy, kryty papą kładzioną na podwójnym odeskowaniu, na przylepę. Schody do piwnicy drewniane, drabiniaste, obudowane szalowaniem z desek łączonych. Piętro i poddasze dwubiegowe, policzkowe drewniane z pomostem w ryzalicie. Drzwi dwuskrzydłowe o odrzwiach krosowych. Okna czteropodziałowe, dwupodziałowe, dwudzielne, szklane. Dom dwukondygnacyjny, podpiwniczony, o poddaszu użytkowym. 

Oprac. B. Grabowski, źródła: MNR w Szreniawie, fot. J. Nowiński z października 1988 roku. 

Magazyn Zbożowy i Budynek Gospodarczy, Punkt Skupu Zboża 1890-1928 rok

Zespół obiektów (ul. Niepodległości 13) należących niegdyś do "GS SCh" w Kruszwicy. Powstały w latach 1890-1928. Zespół składał się z budynku głównego magazynu skupu zboża, budynków gospodarczych, obiektu administracyjnego oraz domu mieszkalnego. 

Budynek magazynu zbożowego, ob. punktu skupu zboża, został wzniesiony w 1890 roku na miejscu wcześniej istniejącego, zbliżonego w kształcie magazynu hurtowego towarów żelaznych. Stajnia, wykorzystywana przez administrację spółdzielni, zbudowana została w 1928 roku. W tym samym roku powstał budynek gospodarczy, w którym mieściły się warsztaty spółdzielni i garaże samochodów, a poddasze wykorzystywano na przechowywanie zboża. Dom mieszkalny, należący początkowo do właściciela obiektów, zbudowano na początku XX wieku. 

Właścicielem posesji i budynków na terenie podwórza był w latach 1886-1900 kupiec niemiecki Simon Loewenstain, od którego całość zakupił w 1900 roku polski całość zakupił polski młynarz Garbowicz. Po nim właścicielem był kupiec hurtowy zboża Zafiryn Rzymkowski. W 1919 roku teren przejęła Spółdzielnia Rolnicza "Rolnik". W roku 1946 Spółdzielnia ta połączyła się z "GS SCh".

Obiekty związane z magazynem skupu zbóż zlokalizowane są na terenie miasta Kruszwicy w jej centralnej części; leżą one przy ul. Niepodległości (dawniej Karola Świerczewskiego) wychodzącej od Rynku w kierunku pn., w stronę Inowrocławia. Posesja nr 13 położona była przy skrzyżowaniu z ul. Podgórną. Obszar posesji nr 13 oraz 11 jęty był w rodzaj wydłużonego dziedzińca o boku dłuższym na osi wsch.-zach. Od wsch. zamknięty był przez dom mieszkalny nr 13 oraz Dom Towarowy i dom mieszkalny z restauracją nr 11. Pod kondygnacją obiektu nr 15 znajdował się wyjazd na teren podwórka; stajnia, magazyn zbożowy i budynek gospodarczy oraz magazyn paszowy i wiata znajdująca się po pn. stronie podwórza. Po stronie zach. stał dom mieszkalny nr 13a; po stronie płd. pomieszczenie gospodarcze, masarnia, budynek administracyjny, na ktrórego tyłach znajdowała się sala zabawowa. Całość od strony płd. ogrodzona była płytami betonowymi, od zach. ogrodzeniem z siatki drucianej, od pn. prześwity między budynkami zabudowane murem ceglanym.

Fundamenty zbudowane z kamienia polnego i warstw cegły; ściany z cegły wypalanej w układzie krzyżykowym łączone zaprawą cementowo wapienną z domieszką gliny, tynkowane i wewnątrz bielone. Nietynkowana elewacja pn.

Więźba dachowa - kleszczowo-płatowa o stolcu stojącym podwójnym ze ścianką kolankową. Strop nagi, wsparty na 2 rzędach filarów drewnianych. Podłogi na parterze częściowo wybetonowane, częściowo z desek na legarach; na pozostałych kondygnacjach drewniane z desek łączonych na przylgę. Schody drewniane, policzkowe, jednobiegowe bez tralek. Obiekt na planie prostokąta. 

Oprac. B. Grabowski, źródła: Dokumentacja historyczna w BDZ Bydgoszcz, Monografia Kruszwicy, pod. red. prof. Grześkowiaka, Toruń 1965 r., Fot. J. Nowiński, MNR w Szreniawie 1988 rok.

Kruszwickie kamienice - magazyn ul. Nadgoplańska

Stajnia, obora, magazyn w zespole folwarcznym zbudowane po pierwszej wojnie światowej, w 1920 roku. Autor projektu nieznany, prace budowlane wykonane przez grupę murarską Kolczyńskiego z Kruszwicy. Zlecenie na budowę złożyła Elisabeth Busse - administrator majątku. 

Obiekt z przeznaczeniem na stajnie dla koni roboczych i wyjazdowych (część wschodnia i zachodnia) oraz oborę dla bydła opasowego (część centralna). Poddasze wykorzystano na magazyn suchych pasz objętościowych - siana, łodyg grochu.

Do lat 70-tych XX wieku budynek zachowany z niewielkimi zmianami wen. i elewacji płn. Przestał pełnić funkcje obiektu inwentarskiego, ob. składowisko warzyw i owoców (część zachodnia), magazyn materiałów budowlanych (część środkowa) oraz nieużytkowa część wschodnia.

W roku 1978 wykonano przepierzenia wydzielające 4 pomieszczenia biurowe w dawnej masztalarni - wymieniono okna i drzwi, rozebrano niektóre odcinki koryt.

Budynek wzniesiony na terenie dawnego podwórka gospodarczego. usytuowany na osi wsch. - zach., zamykał dziedziniec od strony płd. (jej centralny odcinek. Na zachód od niego stał budynek dawnej szklarni (około 15 m). Na tyłach znajdował się ogród z inspektami. Do ściany zach. dobudowany budynek garaży (2a), magazyn znajdował się przy Nadgoplańskiej 2.

Fundament z kamienia polnego i warstw cegły. Stropy na filarach drewnianych. Dachówka karpiówka kładziona podwójnie. Schody zewn. jednobiegowe, drewniane, ramy stalowe. Drzwi i wrota dwuskrzydłowe, pełne bez odrzwi. Okna czteropodziałowe, dwupoziomowe, dwudzielne, szklone na kit. Budynek jednokodygcyjny, niepodpiwniczony, o użytkowym poddaszu.

Oprac. B. Grabowski, na podstawie materiałów zebranych przez MNR i PR-S w Szreniiewie, J. Nowiński fotografie i mapki sierpień  1989 rok, fot. 1 autor stan z 25.11.2023 r.