Inowrocław w XVIII w.

Układ przestrzenny Inowrocławia niewiele zmienił się od czasów średniowiecza. Mapa z końca XVIII w. wykonana przez F. Schmettaua, przedstawia miasto otoczone czworobokiem średniowiecznych fortyfikacji i wieńcem przedmieść. Mury obronne Inowrocławia, zmęczone był po wojnach, nie stanowiły dla miasta realnej osłony.

W obrębie murów, w 1765 r. stało 87 drewnianych domów ludności katolickiej i 127 domów żydowskich. Spis z 1774 r. wykazał: rozbudowę budynków na inowrocławskim rynku w kierunku ul. Kościuszki.

Zniszczona fara wymagała remontu. Trud gruntownej świątyni podjął w latach 1765-1780 proboszcz Michał Pietyróg-Wochelski. Zniesiono wówczas halowy układ kościoła i przez obniżenie naw bocznych, nadano jego bryle bazylikowy charakter. Z okresu po tej przebudowie pochodzi wyposażanie wnętrza kościoła św. Mikołaja: rokokowy ołtarz główny, częściowo przekształcony w XIX w., ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego, wyróżniający się pięknie opracowanym technika trybowania w miedzianej, posrebrzanej blasze, widokiem Jerozolimy, stanowiącym tło dla figury Ukrzyżowanego z XIV w. Na uwagę zasługuje rokokowa ambona zwieńczona baldachimem z rzeźbą św. Michała Archanioła. Część wyposażenia pochodzi z kościoła franciszkanów.

Niedaleko bramy św. Ducha, w rejonie dzisiejszej ul. Krótkiej, stała świątynia inowrocławskich Żydów zwana Wielką Synagogą. Przy niej grupowała się zabudowa dzielnicy żydowskiej.

Inowrocław zamieszkiwało 1500 osób. Połowa była wyznania mojżeszowego. W 1772 r. w mieście działało 39 rzemieślników. Brak było w mieście warsztatów wielkoprzemysłowych. Jedynie 8 Płócienników wskazuje na przeznaczoną na eksport produkcję płótna.

Jeszcze w czasach saskich pojawiła się w Inowrocławiu nowa instytucja – królewski urząd pocztowy. Przez miasto przebiegała regularna linia konnej sztafety wiodącej z Drezna do Gdańska. Kursy pocztowe odbywały się regularnie w latach 1764-1793. Poprzez Toruń – Inowrocław miał połączenie pocztowe ze stołeczną Warszawą. Poczta ta rozwijała się mimo szykan pruskich, a praca jej cieszyła się wysoką oceną w Europie. Gospodarka Inowrocławia, w drugiej połowie XVIII stulecia, wykazywała prężność rokującą nadzieję na szybkie przezwyciężenie powojennego kryzysu.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: C. Sikorski, Miasto na soli, Warszawa 1988.