Nazwa miasta Inowrocław – mit o migrantach z Włocławka

Skąd się wzięła nazwa miasta Inowrocław? Czy prawdziwa jest teoria o przybyszach z Włocławka?

Światło na rozwiązanie zagadki i rozwiązanie tezy rzuca dokument pochodzący z 1185 r. Zawiera on prawdopodobnie pierwsza wzmiankę o nazwie Inowrocławia. Jej łaciński zapis brzmi „Novus Wladislaw”. Włocławek w tym samym czasie określany jest w dokumentach jako „Wladislawia”. Obydwie nazwy są pochodzenia słowiańskiego, polskiego. Jak sądzę utworzono je od imienia Włodzislaw (Władysław). Obie nazwy się odmieniają i pochodzą od słowa Włodzisław.

Nazwy obydwu miast znane są nam z transkrypcji łacińskiej, nie znamy ich brzmienia w języku polskim, w jakim były powszechnie używane i w jakim powstały. Musimy wziąć pod uwagę, że w czasie tłumaczenia nazwy miast mogły zostać zniekształcone i upodobnione.

Opowieść o migracji Włocławian na tereny Inowrocławia nie ma potwierdzenia źródłowego ani archeologicznego.

Powinniśmy zadać sobie pytanie, czy Włocławianie musieli wyprowadzić się ze swego miasta? W czasie swoich badań Jan Grześkowiak z Torunia ustalił (lata 50-te XX wieku KAU im. M. Kopernika), że w widłach Zgłowiączki i Wisły istniał gród i osada będąca zalążkiem współczesnego miasta. Osadnictwo na tym terenie rozwijało się w XI, XII i XIII w. Ustalono wówczas, że mieszkańców trapiły dość często wylewy wiślane. Mieszkańcy zmuszeni byli do przeprowadzki i tak się też działo. Jednakże celem ich podróży nie był Inowrocław, a nizinny pas nad Wisłą i Zgłowiączką – wyżej położone tereny (obecny Stary Rynek). Włocławianie nie mieli powodu aby wybrać się aż w okolice Inowrocławia.

Z punktu widzenia językoznawstwa, nie ma przekonujących dowodów na wyprowadzenie nazwy Inowrocławia od Włocławka. Na migrację Włocławian historiografia nie ma żadnego potwierdzenia, a archeologia jej przeczy. Nie ma więc sensu przypisywanie ojcostwa Inowrocławia.

Niestety pierwotna, polska nazwa Inowrocławia jest nieznana. Musiała jednak brzmieć podobnie jak jej łacińskie tłumaczenie i nie wykluczone, że stąd wyszła jej pierwotna wersja.

Może swoje imię Inowrocław zawdzięcza Władysławowi Hermanowi, księciu Polski (1043-1102). Po upadku Kruszwicy w 1096 r. po bitwie ze Zbigniewem, książę Władysław nadał jakieś przywileje Inowrocławiowi, a miasto mogło mu się za to odwdzięczyć przybraniem imienia. Przedrostek „novus” pojawił się w dokumentach w celu odróżnienia obu miast. Przyjmując powyższą hipotezę, nazwa Inowrocław ukształtowałaby się w XI stuleciu, to jest prawie 100 lat przed historycznym zapisem z 1185 r. - „Novus Wladislaw”.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: C. Sikorski, Miasto na Soli, Warszawa 1988; Z. Czapla, Z historii miasta Inowrocławia, Inowrocław 1928; R. Domagała, Sprawozdanie z badań nad rekonstrukcją rozplanowania średniowiecznego Inowrocławia, Ziemia Kujawska, III, Inowrocław 1971.