Działania wojenne w Inowrocławiu i w Gniewkowie – Pułk Dzieci Kujaw

W Inowrocławiu stał garnizon 4 Pułku Artylerii Lekkiej. Przybył on 30 października 1921 r. z Włocławka. Wchodził organizacyjnie w skład 4 Dywizji Piechoty stacjonującej w Toruniu i w jej składzie przeszedł cały szlak bojowy w 1939 r.

Drugim pułkiem, który stał garnizonem w Inowrocławiu był 59 Wielkopolski Pułk Piechoty, albo – jak mieszkańcy Inowrocławia i Kujaw nazywali go – Pułk Dzieci Kujaw.

Do tych też pułków zostali powołani rezerwiści Kujaw w sierpniu 1939 r.

59 pp pod dowództwem płk. Bolesława Mirgałowskiego wchodził w skład 15 Dywizji Piechoty stacjonującej w Bydgoszczy i dowodzonej przez gen. bryg. Zdzisława Przyjałkowskiego, której w składzie tej dywizji bronił przedmieścia Bydgoszczy.

Po opuszczenia przedmieścia dywizja wycofała się w kierunku Gniewkowa – Dąbrowa Biskupia – Radziejów – Brześć Kujawski – Choceń – Gąbin – Iłów – Warszawa. W dniu 12 września weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. Kasraszewicz-Tokarzewskiego i stoczyła bój w rejonie Szczytna, a 14 września w rejonie Gąbin – Dobrzyków, gdzie poniosła duże straty, szczególnie w stanach 59 pp i 61 pp. W dniu 15 września dywizję wyłączono z GO gen Karasiewicza-Tokarzewskiego i przerzucono w rejon Stare Budy na zachodnim brzegu Bzury.

W czasie przeprawy pod Witkowicami była atakowana przez lotnictwo i piechotę nieprzyjaciela. Prowadząc walkę wycofywała się w rejon Kazunia, a po uporządkowaniu i reorganizacji w dalszym kierunku – do Warszawy. Brała udział w obronie stolicy aż do kapitulacji. W jej składzie walczył również 59 pp. Sztandar pułku został odnaleziony po wojnie.

W Gniewkowie i w najbliższej okolicy działania bojowe nie były prowadzone. Na skutek dywersji została jednak spalona część zabudowań gospodarczych w Wielowsi, Bąbolinie, Truszczynie oraz zabudowania wraz z wiatrakiem Strzemkowskiego przy drodze do Wierzbiczan. W samym Gniewkowie spalone zostały domy przy ul. Kilińskiego, elektrownia, remiza strażacka, młyn Foltynowicza, tartak Kuklińskiego. Przy zbiegu ulic Sobieskiego i Dworcowej – domy mieszkalne i sklepy. 

W wyniku bombardowania miasta uszkodzone zostały budynek mieszkalny przy ul. Pająkowskiego, nie licząc dużej ilości lejów po bombach wzdłuż torów kolejowych.

Do pierwszych ofiar wojny w Gniewkowie można zaliczyć pracownika magistratu – Nowackiego. Jadąc po karty mobilizacyjne do Inowrocławia uległ wypadkowi ponosząc śmierć. Uroczysty pogrzeb odbył się 27 sierpnia 1939 r. W tym też dniu harcerze gniewkowscy na zbiórce w Parku Wolności złożyli Przyrzeczenie Harcerskie.

Wraz z wycofującym się Wojskiem Polskim duża część mieszkańców Gniewkowa i okolicy opuściła swoje domy udając się na poniewierkę, nie chcąc ponownie dostać się pod rządy niemieckie. 

Wojska niemieckie wkroczyły do Gniewkowa w dniu 7 września 1939 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Radecki, Gniewkowo 1268-1990, Wrocław 1993.