Słowo o zagrodnikach strzelińskich XV w.

Z dokumentów XV-wiecznych pochodzi wiele wzmianek o zagrodnikach (ortulani, hortulani) i zagrodach, działających w samym Strzelnie i najbliższej okolicy klasztornej. Te ostatnie otaczały klasztor jakby wachlarzem, od południa do północy, a jego punkty kulminacyjne wyznaczały: miejsce zwane Cegiełka, folwark Naskrętny oraz Czestryjewo, położone wzdłuż dróg z Pyzdr i Poznania do Torunia i Bydgoszczy *Gdańska), funkcjonujące w tej postaci od przełomu XIV i XV w. Cegiełka i Czestryjewo były osadami (folwarkami) klasztornymi o  wyraźnie jednorodnych cechach gospodarczych, w tym przypadku chodziło o osady specjalizujące się w produkcji ceramicznej (cegła, dachówka) oraz młynarstwie, które musiało stanowić w życiu gospodarczym włości klasztornej ważna dziedzinę wytwórczości, skoro niedaleko na południe od Strzelna znajdowała się wieś Młyny o wczesnośredniowiecznej metryce.

Mieszkańcy Cegiełki, Naskrętnego i Czestyjewa, określani w źródłach jako zagrodnicy, byli niewątpliwie poddanymi klasztornymi, trudniącymi się uprawą ziemi folwarczej norbertanek, znanymi z wcześniejszych źródeł. W samym Strzelnie źródła przekazały tradycję, z 2 połowy XIV w., że na Czestryjewie byli osadzeni Niemcy. Macierzą Strzelna było opactwo św. Wincentego we Wrocławiu i mogli oni być tu sprowadzeni przez norbertanki, ponieważ formy gospodarowania były podobne. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: H. Samsonowicz, Handel dalekosiężny na ziemiach polskich, s. 291; R. Kabaciński, Historia Miasta Strzelna, Bydgoszcz 2001; W Hesel, Z. Hilczer-Kurnatowska, Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. VI, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, s. 107; B. Geremek, Problem siły roboczej w Prusach w pierwszej połowie XV w., 1957, s. 200-202; K. Buczek, O chłopach w Polsce piastowskiej, cz. II, 1975, t. 41, s. 62-66; B. Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, warszaw 1997, s. 313; APB, Strzelno kl. A 38.