Brześć Kujawski pojawia się w dokumentach już w roku 1228, wówczas Konrad I, książę kujawski i mazowiecki prowadził rokowania z posłami wielkiego mistrza Hermana de Salza i zawarł układ z Krzyżakami w tym mieście, dając im na własność wsie: Dybów, Orłowo i Murzynno leżące na Kujawach. Umieszczenie w roku 1255 w Brześciu siedziby książąt kujawskich podniosło znaczenie polityczne miasta, reszty dokonało położenie na drodze handlowej krakowsko-toruńskiej. Część handlu z Rusią idącego drogą lądową musiała przechodzić przez Brześć. W XIII i XIV w. z wielkiej metropolii gospodarczej Torunia przechodził szlak handlowy do Lwowa przez Brześć, Przedecz lub Kowal i do Krakowa przez Brześć i Przedecz.
Brześć Kujawski przez długie lata był terenem bezpośrednich działań wojennych. W roku 1300, w czasie rozbicia dzielnicowego, Wacław II czeski wspierany przez Krzyżaków zdobywa miasto, które w rękach czeskich pozostało do roku 1306. Rada Miejska Brześcia Brześcia została upoważniona do pertraktacji z Władysławem Łokietkiem w sprawie jego powrotu. Doszło wówczas do rozejmu 28 września 1306 r.
W czasie wojen krzyżackich Brześć był miejscem częstych obrad polsko-krzyżackich. W roku 1311 Władysław łokietek chcąc odzyskać Pomorze zwrócił się do papieża z prośbą o rozstrzygnięcie sporu. Papież wyznaczył komisje, na czele której stanął Janisław arcybiskup gnieźnieński. Obie strony zjechały się w roku 1320 w Brześciu, lecz Krzyżacy nie zaakceptowali orzeczenia sadu i zwrócili się z apelacja do papieża.
W miesiącach jesiennych 1324 r. odbył się w Brześciu zjazd polsko-krzyżacki, na którym Władysława łokietka jako króla polskiego do Pomorza Gdańskiego dawał 10 tys. grzywien czystego srebra i wszystkie posiadłości krzyżackie na Kujawach. Po odrzuceniu przez łokietka propozycji krzyżackich doszło do wojny. Krzyżacy, popierając księcia płockiego Wacława, wtargnęli 31 lipca 1327 r. na Kujawy, próbując opanować Brześć. Brześć jednak bronił się skutecznie i Krzyżacy poprzestali na spustoszeniu okolicy.
W dalszej części wojny książęta mazowieccy zerwali z Władysławem Łokietkiem sojusz i doszło do walk w roku 1329. I tym razem szturm na Brześć nie udał się. W roku 1332 armia krzyżacka pod wodzą komtura chełmińskiego Ottona von Luterberga posuwając się od strony Płocka w kierunku południowo-zachodnim, paląc i niszcząc wsie i miasta leżące po drodze, znów przystapiła 9 kwietnia do oblężenia Brześcia. W czasie dwunastodniowego oblężenia miasta bronił wojewoda Wojciech z Kościelca z rodu Leszczyców, wraz z Chebdą kasztelanem brzeskim, Pawłem kasztelanem łęczyckim – dowódcą przysłanych przez księcia Władysława i Michałem podsędkiem łęczyckim.
Po bohaterskiej obronie Brześć został w dniu 21 kwietnia 1332 r. zdobyty. Wobec stronników królewskich zastosowano konfiskatę dóbr i wygnanie. Represje dotknęły nie tylko szlachtę ale i mieszczaństwo. Ze względów gospodarczych Krzyżacy wybudowali port na rzece Zgłowiązce. Dla utrwalenia swego panowania przenieśli zamek na nowe miejsce, a miasto otoczyli murami. W swych rękach posiadali Brześć przez 11 lat, aż do traktatu kaliskiego w roku 1343, na mocy którego Brześć został zwrócony Koronie. Jednak załogi krzyżackie opuściły miasto dopiero na początku 1346 r.
Fakt potwierdzenia przez Brześć traktatu kaliskiego świadczy o jego roli i wzroście znaczenia politycznego.
W roku 1383 Ziemowit książę mazowiecki obsadziwszy zamek brzeski swoimi ludźmi, wziął do niewoli najznakomitszych mieszczan, a domy miejskie zburzył. To samo zrobił Zygmunt margrabia brandenburski, zdobywając miasto po oblężeniu w roku 1389.
Brześć Kujawski ponownie zostaje włączony w orbitę polityki polsko-krzyżackiej w czasie wojny 1409-1411. Rozejm pokojowy po działaniach wojennych zawarty w Toruniu potwierdza Brześć obok innych miast polskich. Również poręczycielami przedłużeni rozejmu z roku 1418 są mieszczanie brzescy.
Po odbytym w roku 1425 w Brześciu kujawskim zjeździe, który stanowił o warunkach elekcji synów królewskich, miasto wraz z całą dzielnicą zostało zrównane w prawach z ziemiami Korony.
Po wspólnej polsko-czeskiej wyprawie w roku 1432 na ziemie krzyżackie zostaje w dniu 31 grudnia 1432 r. zawarty pokój w Brześciu, gwarantujący swobodę handlową.
W przywileju koronacyjnym Władysława Warneńczyka z r. 1434, zatwierdzającym przywileje wszystkich stanów, stwierdza się, że na tron został wybrany nie tylko przez dostojników państwowych,magnatów, rycerstwo, lecz również przez miasta, w tym Brześć Kujawski.
Kazimierz Jagiellończyk wyprawiając się na wojnę z krzyżakami, przed bitwą pod Chojnicami w roku 1454 rozbił obóz wojskowy pod Brześciem, mając główną kwaterę w zamku brzeskim. Sam Brześć na wojnę trzydziestoletnią wystawił w roku 1459 – 30 uzbrojonych. W okresie trwania tej wojny w dniu 1 maja 1463 r. właśnie do Brześcia zjechali się pełnomocnicy obu stron w celu przeprowadzenia pertraktacji pokojowych. Pośrednikiem był legat papieski Hieronim arcybiskup kreteński.
Z okazji pobytu króla Kazimierza Jagiellończyka w Brześciu, odbył się tu 3 lipca 1469 r. sejmik, na którym uchwalono statut o wnoszeniu pozwów przed sądem królewskim.
Do rozwoju gospodarczego i politycznego miasta przyczyniły się nadawane przywileje. Kazimierz Wielki w roku 1361 nadał zwolnienie celne na sól bocheńską, co świadczy o rozległych kontaktach handlowych Brześcia, skoro aż tu docierała sól z południa Polski. W roku 1557 miasto otrzymuje przywilej zwalniający mieszczan od płacenia cła wodnego, co było dodatkowym ułatwieniem w prowadzeniu handlu zbożem. Dla Brześcia jednak przywilej ten miał o wiele mniejsze znaczenie niż dla Włocławka. Brześć bowiem nie było ośrodkiem handlu zbożem, choć taki prowadził, bo już w rejestrze z roku 1494 wymienia się 22 spichrze zbożowe jakie posiadał.
Jan III Sobieski przywilejem z roku 1681 pozwolił na produkcję piwa oraz zatwierdził ordynację dla cechu piwowarów.
Okres świetności nie trwał jednak długo. Upadek miasta zapoczątkował wiek XVII, który przyniósł ze sobą proces kurczenia się handlu zbożem. Szalejąca epidemia cholery w roku 1623 zdziesiątkowała ludność, a wojny szwedzkie zrujnowały miasto. Jeszcze na sejmiku pod Bronisławem w roku 1655, postanowiono powołać z województwa 20 ludzi i 400 Kozaków, tj. dwie chorągwie do obrony przed wojskami szwedzkimi. Postanowiono również ściągnąć podatki z dóbr królewskich, duchownych i szlacheckich na zaciąg żołnierzy. Podatek składano w Brześciu, a chorągwiami dowodził płk. Działyński.
Wojska szwedzkie okupowały miasto do roku 1657, rujnując całkowicie ludność przez nakładanie kontrybucji i rekwizycje. Dlatego też na sejmiku w Radziejowie postanowiono przyznać zwolnienia podatkowe, aby pomóc ludności w podciągnięciu się z upadku gospodarczego (od akcyzy piwnej płacili tylko 2 gr od złotego).
Ogromne straty w stanie ludnościowym spowodowały szerzące się w czasie wojny i głodu choroby epidemiczne. Do tego jeszcze wielki pożar w roku 1685 obrócił w zgliszcza pozostałe zabudowania miejskie, które ocalały po pożodze wojennej. Dowiadujemy się o tym z uchwał sejmiku odbytego w Radziejowie w tym samym roku, który zwalnia pogorzelców od płacenia podatków na okres 4 lat. Przyznano także 100 złotych na rzemieślników i poprawę budynków O.O. dominikanów, oraz zwolnienie na ½ roku pogorzelców od płacenia czopowego.
Po okresie ‘potopu szwedzkiego” proces odbudowy miasta dokonywał się bardzo powoli. Podczas najazdów wojsk litewskich i saskich w latach 1702 i 1705 miasto zostało ostatecznie zrujnowane i zrabowane. Pozostało tylko 3 gospodarzy. Znaczne spustoszenie poczyniły następnie w latach 1707-1709 epidemie.
W roku 1771 Brześć wraz z całą dzielnicą opanowany został przez konfederatów. Pruski generał Belling po wyparciu konfederatów w grudniu 1771 r. opanował te tereny nakładając wysoka kontrybucję.
Po wkroczeniu wojsk pruskich pod dowództwem gen. Molensdorfa w dniu 16 stycznia 1793 r. na Kujawy, Brześć wraz z całym województwem został włączony w skład ziem zaboru pruskiego.
Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: M. Borucki, Ziemia Kujawska, Włocławek 1882; M. Baliński, Starożytna Polska, t. 1, Warszawa 1843; T. Długopolski, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951; Dzieje Ziemi kujawskiej, t. I-V, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1888; Z. Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964; Z. Guldon, Zaludnienie miast kujawskich w XVI w. i I połowie XVII w., Prace Komisji Historii BTN, t. 1, Bydgoszcz 1963; Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach z r. 1494, wyd. W. Posadzy i H. Kowalewicz, Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza II: 1956, z. 2, Poznań 1957; J. Karwasińska, Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235-1343, Warszawa 1927; R. Kozłowski, Geneza i granice księstwa brzesko-kujawskiego, Prace Komisji Historii BTN, t. 5, Bydgoszcz 1968; S. Kuliński, Monografia Brześcia Kujawskiego, Włocławek 1935; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. 1, wyd. A. Tomczak, Cz. Ohryzk-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1565, cz. 2, wyd. A Tomczak, Bydgoszcz 1963; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. 3, wyd. Z. Guldon, Bydgoszcz 1967; Monografia Brześcia Kujawskiego, pod red. B. Głębowicza, Włocławek 1970; a także akta: Akta Magistratu Brześcia Kujawskiego z 1. 1809-1872, PAP włocławek; Akta Komisji Rządowej Spraw Wewn., opisanie historyczne oraz topograficzne-statystyczne miasta Brześcia Kujawskiego z 1820 r., AGAD Warszawa; Kopie przywilejów miasta guberni warszawskiej, KRSW, nr 460 c, AGAD Warszawa; Księgi Grodzkie Brzesko-Kujawskie, Relacje i Dekrety B, 1638, n 49, AGAD Warszawa, Księgi Grodzkie Brzesko-Kujawskie, B. Relacje, 1662, 1664, nr 9, AGAD Warszawa; Lustracja Wielkopolski z 1616 r., Archiwum Skarbu Koronnego XLVI, nr 10, AGAD Warszawa; Lustracja Wielkopolski z 1661 r., Archiwum Skarbu Koronnego XVIII, nr 64, AGAD Warszawa; fot. http://brzesckujawski.cba.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz