Słowo o lokacji wsi kujawskiej na prawie niemieckim XIV-XV wiek

Sposobem inwestowania w dobrach szlacheckich było przeprowadzenie lokacji wsi na prawie niemieckim. Największe natężenie działań kolonizacyjnych wystąpiło w XIII-XIV wieku, natomiast w XV stuleciu zaczęło powoli słabnąć. Na pograniczu wielkopolsko-kujawskim większość osad otrzymała prawo niemieckie wcześniej, właśnie w XIII-XIV wieku, natomiast wsie zakładane w późniejszym czasie na surowym korzeniu były nieliczne. Z przykładami zakładania takowych natkniemy się raczej w dobrach królewskich niż szlacheckich.¹

O lokowaniu dawnej wsi szlacheckiej na prawie niemieckim dowiadujemy się pośrednio – ze źródeł sądowych, gdy na przykład sołtys był stroną w sporze, konflikt dotyczył łanów sołtysich czy granic, ewentualnie pojawiły się wzmianki o ławnikach. Zachowały się tez szczególnie istotne dokumenty dotyczące kupna-sprzedaży sołectwa. Znakomitym źródłem o lokacjach na Kujawach jest lustracja z 1489 roku. Zachowane przekazy źródłowe pozwalają stwierdzić, że w tym czasie już sporo wsi kujawskich cieszyło się posiadaniem prawa niemieckiego, a przeciętne sołectwo obejmowało dwa łany. Sporadycznie można się natknąć na sołectwa o większej liczbie łanów (pięć-sześć), dotyczy to głównie powiatu bydgoskiego.²

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

1M. Bogucka, H. Samsonowicz, Dzieje miast i mieszkańców w Polsce przedzaborowej, Wrocław 1986, s. 108.

2Z. Guldon, Sołectwa w województwie inowrocławskim w końcu XV i w XVI wieku, Ziemia Kujaska, t. 13, 1998, s. 39.

Fot. Kujawsko-dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce.