Szkolnictwo w Radziejowie w XVIII w.

W 1727 r. do Radziejowa przybyli księża Pijarowie, sprowadził ich biskup kujawski Krzysztof Szembek i oddał w zarząd parafię. Właśnie z działalności księży Pijarów przypisuje się powstanie szkoły w Radziejowie w 1729 r. 

W XVIII w. szkolnictwo stało na niskim poziomie, toteż istniała wielka potrzeba na wykształconą kadrę dla kurii biskupiej, która młodych ludzi, już odpowiednio przygotowanych, przysposobienia potem na przyszłych duchownych. Potrzeba była też wykształconej kadry szlachcie kujawskiej do odpowiedniego prowadzenia własnych majątków.

Osadzenie Pijarów na parafii radziejowskiej w 1727 r. i otwarcie szkoły w 1729 r. poprzedziły odpowiednie zabiegi, które miały doprowadzić do zabezpieczenia funduszów przyszłej placówce oświatowej. Powstała odpowiednia komisja, powołana zarządzeniem biskupa Szembeka, badająca fundusze, którymi w przyszłości mieli dysponować Pijarzy. 

Skromne fundusze nie były dość wystarczające, szkoła mogła jednak liczyć na ofiarność szlachty kujawskiej. I tak Barbara z Kretowskich ufundowała dziesięć tysięcy zł, Dąbrowska i Zakrzewska po dwa tysiące zł, Michał Zakrzewski, notariusz grodzki kowalski, dwa tysiące zł gwarantowanych na wsi Biskupice pod Radziejowem.

Pierwszy budynek szkolny leżał na przedmieściu Radziejowa od strony zachodniej miasta, na tzw. Lubstowszczyźnie, gdzie ksiądz Ruszkowski kupił plac i oddał go Pijarom. Był to budynek drewniany, mieszczący zaledwie trzy klasy. Szkoła uległa pożarowi w 1732 r. Następny budynek został zlokalizowany na górkach naprzeciw kościoła farnego, na placu odstąpionym Pijarom przez miasto. Budynek drewniany także uległ pożarowi w roku 1746 i 1759. W końcu z pomocą przyszedł dziedzic dóbr Szewce Zakrzewski, który ufundował nowy murowany budynek w 1787 r. przeznaczony na rezydencję dla Pijarów i szkołę. Szkoła ta była utrzymywana z dochodów proboszcza radziejowskiego i ofiar obywateli województw kujawskich.  Hojnymi darczyńcami byli ksiądz Stanisław Jarnowski, Adam Słubicki dziedzice dóbr w Lubieniu i Słubicki. 

Wkrótce w Radziejowie powstała również szkoła powydziałowa, a szkoła pijarska otrzymała od Komisji Edukacji Narodowej stały fundusz wysokości trzech tysięcy zł rocznie. W 1782 r. do szkoły uczęszczało 86 uczniów, nauczało czterech nauczycieli. W roku 1793 do szkoły uczęszczało już około 300 uczniów, zamieszkujący w domach prywatnych. Do szkoły uczniowie byli przyjmowani wszyscy bez względu na stan i pobierali naukę bezpłatnie. Szkoła zwolniona była z płacenia podatków. W szkole nauczano: teologii, filozofii, retoryki, matematyki, poetyki, gramatyki i języka niemieckiego. Przy szkole istniał teatr, który co roku wystawiał sztuki. W 1801 r. rząd pruski wstrzymał fundusze przekazywane dla szkoły, a w czasie rządów Księstwa Warszawskiego (1807-1814) szkoła nie prowadziła działalności pedagogicznej. Wreszcie w 1819 r., w okresie Królestwa Kongresowego, Pijarzy przenieśli się do Włocławka, gdzie po czterech latach pobytu wznowili swą działalność pedagogiczną.

Opracowanie B. Grabowski, źródła: J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, z. 20, Historia II, Toruń 1966, s. 61-62; M. Nielińska, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299 Studia Źródłoznawcze, t. XI, s. 21-80; Rys historyczny Kujaw do połowy XV wieku, publikacja J. Danielewicz i K. Rolirad, Bydgoszcz 1982; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XXV w. „Ziemia Kujawska”, t. II, s.  32; Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach 1494 r; W. Posadzym H. Kowalewicz, 1956 t. II, z. 2; Inwentarze z lat 1767 r. AGAD, ASK, Dz. 56 z. 14, z 1777 r. AGAD, ASK Dz. 56 r. 14; Lustracja 1564-1565, A Tomczak, C. Chryzko, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1963; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. III, Bydgoszcz 1967.