Szarlej
to wieś położona w województwie kujawsko-pomoskim, w powiecie
inowrocławskim, gminie Kruszwica, nad jeziorem Gopło. W okolicach
wsi zanjdują się pozostałości zamku średniowiecznego i dwór z
1896 r., zapisany w rejestrze zabytków: 169/A z 15.06.1985.
Znajdziemy tu także murowano-drewniane zabudowania – stodołe,
stajnie i obory. W parku opodal dworu znajdują się częściowo
zasypane, stare piwnice.
Na
terenie miejscowości zachowały się pozostałości wałów
średniowiecznego zamku, który rozkazał zbudować tu prawdopodobnie
książę gniewkowski Władysław Biały. Wzniesiono go na
północno-zachodnim brzegu obecnego Jeziora Szarlejskiego. Plateau
wzgórza zamkowego ma obecnie około 50 m średnicy, wznosząc się
na wysokość ok. 10 m (względem otoczenia, od zewnątrz zaś
założenie otacza dodatkowy wał ziemny szeroki na ok. 12 m i wysoki
na ok. 3, oraz podwójny pierścień fosy. Zamek w Szarleju
wspomniany był po raz pierwszy w źródłach z lat 1362-63
jakocastrum Garle.
We wrześniu 1373 r. książę opanował zamek. W tym samym roku
Władysław Biały wobec szybkiej i zbrojnej reakcji Sędziwoja z
Szubina, starosty generalnego Wielkopolski, poddał mu Szarlej.
Wymieniono go też jako fortalicium w
1489 roku i w roku 1493.
Pierwsza
wzmianka o wsi pochodzi z 2 poł. XIII w. jako o grodzie zwanym
Zagoplem, z którego później rozwinęła się wieś zwana Szarlej.
Grodziska średniowieczne istniały wówczas po obu stronach jeziora,
znaleziono tu naczynia łużyckie i skorupy grodziskowe, formy do
odlewania wyrobów brązowych i wiele in. Na liście właścicieli
wymieniany jest Bezdziad z Zagopla (1271 r.), a w latach 1353-1363
książę Władysław Biały, dla którego w okresie baroku powstał
tu prawdopodobnie zamek obronny. Zdania naukowców co do zamku są
podzielone, jednakże wspomina o nim w swoich kronikach Janko z
Czarnkowa. W późniejszych latach wieś wielokrotnie zmieniała
właścicieli, którymi byli, m.in.: kasztelan inowrocławski Mikołaj
Szarlejski ze Ściborza (1440 r.), Stanisław Marzeniec, Wojciech
Niemojewski (1580 r.). W 1759 r. w Szarleju urodził się poeta i
powstaniec kościuszkowski Jakub Jasiński, przyjaciel w piórze
odradzającej się Polski - Jana Kasprowicza i Stanisława
Przybyszewskiego, który zginął w czasie powstania. Już w XIII w.
istniał tu dworek, do którego w poł. XIX w. dobudowano piętrowe
skrzydło. Kolejnymi właścicielami majątku byli: Tomasz i Rozalia
Kenarkowie (1842 r.), Andrzej Olszewski (1857 r.), Joseph Kościelski
(1873 r.), oraz Władysław Kościelski z Miłosławia (1926-1939
r.). Po 1946 r. majątek przejął Skarb Państwa Polskiego, a
użytkownikiem został PGR Kobylniki - Piaski.
Dwór
Szarlej to piętrowy bez wyraźnych cech stylowych budynek. Zbudowany
na osi środkowej w obu elewacjach znaczne ryzality połączone
wystawką dachową. W elewacji tylnej (ogrodowej) znajduje się
niewielka przybudówka. W okolicy dworu znajduje się park z XIX w. o
pow. 5ha. W jego pierwotnej kompozycji wykorzystano ukształtowanie
terenu, który łagodnymi tarasami opada w kierunku Małego Gopła.
Dwór stoi na wzniesieniu, z którego widać było pozostałości
szwedzkich szańców znajdujących się po drugiej stronie jeziora.
Parkowy drzewostan tworzą głównie gatunki rodzime, oprócz nich
występują też egzotyczne, m.in. jaśminowiec wonny, lilak
pospolity, kolcowój pospolity pochodzący z Ameryki Północnej,
sosna smołowa, śnieguliczka biała, kanadyjski jesion pensylwański,
chińskie karagany, oraz azjatyckie orzechy włoskie.
Źródła:
- J. Pietrzak "Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych w prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności" (=Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, t. I), Łódź 2003, wydawnictwo 'Inicjał'; s. 75-76.
- http://www.poland24h.pl/
- Fot. M. Kujawa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz