Major Antoni Iglewski (1899-1979)

O „Ponarze" przeczytałem stosunkowo niedawno. Sam początek biogramu był już fascynujący. Zagłębiając się co raz dalej w jego historię odkryłem, że była to osoba nietuzinkowa, której niezwykłość polegała na wielkim duchu walki i miłości do Ojczyzny. Nie można pominąć jego zasług dla Kraju i rodaków. Cieszy myśl, że postać Iglewskiego jest tak wspaniale odbierana przez młodzież radziejowską, w miejscowości, z której pochodził. Pamięć po tym zasłużonym żołnierzu została utrwalona na tablicy pamiątkowej, w publikacjach, a także na filmach w portalach internetowych.

Antoni Iglewski pseudonim „Ponar” (Kujawiak, Suseł, Vanadi) – był jednym z 316 cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej. Urodził się 1 stycznia 1899 r. w Radziejowie. W czasie I wojny światowej wstąpił do Wojska Polskiego. Brał udział w powstaniu wielkopolskim oraz wojnie polsko-bolszewickiej, a następnie służył w Wojsku Polskim w Grodnie, gdzie też mieszkał. Tuż przed wybuchem II wojny światowej został przeszkolony w zakresie dywersji pozafrontowej w Prusach Wschodnich. 

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r., broniąc Grodna, dowodził 200 - osobowym oddziałem. Następnie przebywał na terenie Białostocczyzny, gdzie założył organizację Polska Armia w Kraju – Odcinek Łomża-Grodno. Od połowy października 1939 r. pełnił funkcję zastępcy komendanta Okręgu białostockiego Służby Zwycięstwu Polski, a później Związku Walki Zbrojnej, będących w strukturze Polskiego Państwa Podziemnego.

W czasie inspekcji na Wilańszczyźnie, w połowie października 1940 r., został aresztowany przez sowieckie NKWD. Więziono go kolejno w Białymstoku i Mińsku, a następnie trafił na moskiewską Łubiankę, gdzie był przesłuchiwany przez szefa NKWD Berię. 

Za organizowanie antykomunistycznej konspiracji, jak napisano w oficjalnym protokole, sowiecki sąd NKWD skazał go w czerwcu 1941 r., na karę śmierci. Uniknął wykonania wyroku, gdyż po podpisaniu w lipcu układu Sikorski-Majski został uwolniony i w sierpniu 1941 r. znalazł się w armii gen. Andersa, gdzie pełnił funkcję szefa kancelarii Naczelnego Dowództwa. 

Po przerzuceniu do Wielkiej Brytanii w lutym 1942 r. rozpoczął służbę w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Przeszedł przeszkolenie w gronie cichociemnych w zakresie działań bojowych na tyłach wroga. Na teren okupowanej Polski został zrzucony w nocy z 17 na 18 lutego 1943 r. w okolicach Mińska Mazowieckiego. Po krótkim okresie przygotowawczym został skierowany przez gen. Grota-Roweckiego do pracy w komendzie Okręgu armii krajowej Kraków. Następnie został szefem dywersji i partyzantki Inspektoratu Rejonowego „Maria”, obejmującego obwody Miechów, Olkusz, Pińczów. 

W marcu 1943 r. zorganizował pierwszy w Inspektoracie oddział partyzancki „Skrzetuski”. W sierpniu 1944 r. został dowódcą samodzielnego partyzanckiego Baonu Szturmowego „Suszarnia 106” Dywizji Armii Krajowej. Był jednocześnie zastępcą dowódcy tej dywizji. Jego oddział przeprowadził 184 akcje bojowe i dywersyjne. Po wkroczeniu w 1945 r. na teren Inspektoratu wojsk sowieckich, zagrożony aresztowaniem wyjechał do Ostrowa Wielkopolskiego. Po zakończeniu II wojny światowej działał w konspiracyjnej organizacji „Nie”, Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”.

Mieszkał w Gdyni, Gdańsku i Wrocławiu. W 1948 r. został aresztowany i wywieziony do Krakowa. W 1953 r. został skazany na 8 lat więzienia. Wyszedł na wolność na mocy amnestii w 1956 r. Zamieszkał i podjął pracę we Wrocławiu. Aktywnie udzielał się w środowisku cichociemnych. Napisał autobiografię pt. „Ponar – wspomnienia z lat 1939-1945”, a także kilka artykułów do „Wojskowego Przeglądu Historycznego”. Zmarł 27 stycznia 1979 r. Zgodnie z jego życzeniem pochowany został na cmentarzu w Radziejowie.

Antoni Iglewski został odznaczony: Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Wielkopolskim Krzyżem powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim i wieloma innymi. Służył w: 5 PP, 14 PP, 31 PP, 81 PP, Oddział II SG, 106 DP AK.

W 2010 r. na budynku Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Łokietka w Radziejowie została umieszczona tablica upamiętniająca „Ponara”. W Izbie Regionalnej w Radziejowie również można poczytać o „Ponarze”. Dom rodzinny Iglewskiego nadal istnienie.

Opracowanie, B. Grabowski: źródła: Armia Krajowa – szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 1999; Ulotka przygotowana przez liceum ogólnokształcące im. Władysława Łokietka w Radziejowie; A. Zechenter, IPN Kraków: Kresowe Westerplatte, 17 września 2013.