Strony

STRONY

sobota, 15 grudnia 2018

Kruszwica w okresie międzywojennym 1919-1939 r.


W okresie międzywojennym w latach 1919-1939 Kruszwica zajmowała obszar 165,83 ha, z czego 97,08 ha zajmowały role, 40,19 ha ogrody, 16,46 ha miejsca pod zabudowę oraz ulice i place 12,10 ha. Obszar miasta powiększył się dopiero w 1934 r. kiedy do miasta włączone zostały pobliskie wsie i gminy wiejskie, Kruszwica-Grodztwo i półwysep Rzępowo.

Za sprawą rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 marca 1938 r. o zmianie granic powiatów inowrocławskiego i mogileńskiego (DzU RP nr 19, poz. 154) wyłączono Kruszwicę wraz z terenem zagoplańskim z powiatu mogileńskiego i włączono z dniem 31 marca 1938 r. do powiatu inowrocławskiego. Spomieć należy, że w latach 1919-1939 Kruszwica trzykrotnie zmieniała terenową przynależność, tuż po odzyskaniu niepodległości Polski w 1919 r. miasto weszło w skład powiatu strzelińskiego.

Kiedy miastem zarządzał burmistrz Stanisław Borowiak (1925-1932) wybudowano: 1 dom mieszkalny dla 8 lokatorów, 1 dom dla starców (14 pokoi i 5 kuchni), 1 dom dla 21 rodzin robotniczych i 1 barak dla wyeksmitowanych bezrobotnych.

Według statystyk mieszkaniowych w 1928 r. wynika, że w Kruszwicy znajdowało się 703 mieszkania, z czego 382 jednoizbowych, 167 dwuizbowych, 77 trzyizbowych, 42 czteroizbowych, 21 pięcioizbowych i 14 mieszkań sześcioizbowych. Domy znajdowały się w złym stanie technicznym, część nadawała się do rozbiórki. Budynki były zaopatrzone tylko w instalacje gazowe, wodociągi rozpoczęto budować w Kruszwicy w 1934 r.

Projekt kanalizacji miasta, opracowany w 1936 r. przez inżyniera Wójcickiego z Bydgoszczy z braku funduszy został do 1939 r. tylko częściowo zrealizowany. Uregulowano otwarte odpływy do Gopła. Ulice w mieście były brukowane i oświetlane przy pomocy lamp gazowych. Miasto nie posiadało tramwajów, autobusów ani innych środków komunikacji (wyjątkiem były prywatne, nieliczne taksówki).

W roku 1921 Kruszwica liczyła 3033 mieszkańców. Wzrost ludności w latach 1920-1939 wynosił 2367 osób. Do roku 1938 zwiększyła się liczba mieszkańców do 5345. Kruszwica była polskim miasteczkiem. Mniejszość niemiecka stanowiła około 3,5% ogólnej liczy mieszkańców. Pod względem wyznaniowym ludność składała się z katolików, ewangelików i żydów. Żydzi w 1921 r. mieli w Kruszwicy zorganizowaną gminę kahalną z pięcioosobowym zarządem, w skład którego wchodzili wyłącznie kupcy. Funkcję rabina sprawował dr Aronsfeld.

W 1925 r. liczba żydów zmalała do dziesięciu, w tym tylko 3 mężczyzn. Z racji braku odpowiedniej ilości członków rozwiązano gminę kahalną, a Żydzi kruszwiccy przeszli pod kuratelę gminy żydowskiej w Inowrocławiu.

Wyznania ewangelickiego byli Niemcy kruszwiccy. Stanowili oni niedużą grupkę wyznaniową i narodowościową. W 1920 r. na mocy opcji większość z nich wyjechała do Niemiec.

Społeczeństwo kruszwickie pod względem socjalnym tworzyli robotnicy, rzemieślnicy, urzędnicy oraz kupcy. Robotnicy stanowili największy odsetek ludności.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego ustrój miasta opierał się na ordynacji miejskiej sześciu wschodnich prowincji monarchii pruskiej z 30 maja 1853 r. z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawami późniejszymi i ustawą z dn. 22 marca 1933 o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (DzU nr 35, poz. 294).

Rada Miejska była organem ustanawiającym. Magistrat, zwany od 1933 r. Zarządem Miejskim, jako gminna władza administracyjna, przygotowywał uchwały rady miejskiej, zarządzał majątkiem miejskim, decydował w sprawach kadr urzędniczych, reprezentował gminę na zewnątrz, dokonywał podziału miejskich danin i świadczeń oraz uskuteczniał ich pobór. Przełożonym gminy i kierownikiem całej administracji i gospodarki gminnej był burmistrz.

W Kruszwicy 20 września 1919 r. zatwierdzono wybór nowych członków Magistratu, składającego się z następujących osób: Burmistrz Rabe – a od lipca 1921 r. Józef Rosiński, zastępca burmistrza – Roman Marcinkowski (aptekarz, ławnicy – Kazimierz Hundt (kasjer miejski), Stanisław Wiśniewski (dyrektor banku) i Franciszek Kempski (krawiec).

Członkowie Magistratu wybierani byli na okres sześciu lat. Burmistrza Rosińskiego zastąpił Stanisław Borowiak (kamlarz). Rada Miejska liczyła 12 członków wybieranych na okres 6 lat. Liczba radnych miejskich zależna była od liczby mieszkańców.

W Kruszwicy działały, zgodnie z obowiązującymi regulaminami zatwierdzonymi przez Radę Miejską, następujące komisje: Ubogich, Budowlana, Rzeźni, Gazowni, Finansowa, Rewizyjna, Sanitarna, Wodna, Komisja dla propagandy, turystyki i upiększania miasta.

W 1905 r. została wybudowana w mieście gazownia, jej maksymalna sprawność wynosiła 150 tys m3 rocznej produkcji gazu. Rzeźnie w Kruszwicy wybudowano już w 1895 r. Wyposażona była w maszynę parową z kompresorem dla chłodni i 2 pompami mechanicznymi, kocioł parowy z pompą mechaniczną, wciągi mechaniczne, urządzenia kiszkarni oraz chłodnię z 10 pomieszczeniami.

Istniało również nad Jeziorem Gopło letnisko, wyposażone w łazienki, plażę, bufet, wypożyczalnie łodzi i żaglówek, dawało dość pokaźne dochody miastu, jak i zatrudnienie jego mieszkańcom.

Ogólnie w mieście działały jeszcze 4 kawiarnie, 8 piekarni, 7 masarni i 1 jatka, 7 restauracji, 12 sklepów spożywczych, 4 zakłady fryzjerskie, 2 hotele i schronisko turystyczne.

W Kruszwicy, nastawionej na przemysł spożywczy istniała wytwórnia win H. Makowskiego, Cukrownia - Spółka Akcyjna w Kruszwicy, Ziemiański Młyn Parowy, Elewatory Zbożowe w Polsce z siedzibą w Kruszwicy, Spółdzielnia Mleczarska, Mleczarnia po Rudolfie Langnerze, Młyn Parowy Sehleckiej, według sprawozdań administracyjnych miasta Kruszwicy istniało około 50 zakładów przemysłowych.

W latach 1930-32 Kruszwicę dotknął kryzys, zwiększyło się bezrobocie, a „walka z bezrobociem” obciążyła budżet miejski, w 1931/32 miasto wydało ponad 21 tys zł kwotę czterokrotnie większą niż dwa lata wcześniej. Kryzys spowodowany spadkiem cen i niekorzystną koniunkturą w 1930 r. spowodował zubożenie większej części mieszkańców kruszwickiej gminy, a nawet nędzę. Miasto zaciągnęło pożyczkę, aby pomóc bezrobotnym, nie rozwiązało to jednak problemu. W marcu 1930 r. doszło do zamieszek w wyniku, których aresztowano 42 osoby.

Życie kulturalne Kruszwicy dwudziestolecia międzywojennego cechowała znaczna żywotność. Przyczyna leżała w turystyczno-krajoznawczym charakterze miasta. Licznym wycieczkom i turystom zwiedzającym Wzgórze Zamkowe (Wieże), kolegiatę, największą w Polsce wytwórnie win itd., trzeba było dać rozrywkę kulturalną. Spory udział w kulturze miasta miało Nadgoplańskie Towarzystwo Śwpiewu. Towarzystwo to tworzyło około 60 amatorów śpiewu, rekrutujących się z ludzi pracy. W 30 rocznicę swego istnienia (9 V 1929) Towarzystwo urządziło wielki „Wieczór Pieśni Ludowej”, połączony z przedstawieniem amatorskim „Pupil Pupile”.

W Kruszwicy odbył się również 31 VIII 1930 r. zjazd XIX Okręgu Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych z Poznania, połączony ze „Świętem Pieśni”.

Ciekawostką jest, że jednym z największych organizatorów przedstawień amatorskich i zabaw tanecznych była Ochotnicza Straż Pożarna w Kruszwicy. Liczyła 40członków czynnych i 93 wspierających, bardzo uroczyście obchodzili druhowie 30 i 35-lecie swego istnienia połączone z capstrzykiem, płonącymi pochodniami i sztucznymi ogniami nad Gopłem.

Opieką nad plantami i parkiem miejskim dbało Towarzystwo Upiększania Miasta Kruszwicy (zał. w lipcu 1920 r.). Dbało o estetyczny wygląd okolic Mysiej Wieży, inicjowało różne akcje np. ozdabianie balkonów kwiatami, domagało się między innymi estetycznych wystaw sklepowych, szyldów i reklam. U władz miejskich wymogło wydanie zarządzenia zakazującego wypuszczania na ulicę i place publiczne kur, psów i innych zwierząt domowych. Towarzystwo urządzało konkursy. Przestało istnieć w 1931 r.

Ośrodkiem kultury była oczywiście Kruszwicka Biblioteka Miejska. Jej księgozbiór sięgał 1650 tomów.

Kino „Ziemowit” działało od 1927 r., urządzone było początkowo w sali cukrowni. Posiadało ono 100 miejsc siedzących i 150 stojących. Seanse odbywały się 4 razy w tygodniu tj. 2 razy w sobotę i 2 razy w niedzielę.

Kino rozbudowano i wkrótce kruszwiczanie mogli oglądać występy Teatru Popularnego z Bydgoszczy, Warszawskiej Opery Objazdowej, Warszawskiego Teatru Objazdowego, Teatru Poznańskiego, Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu, Teatru Zdrojowego z Inowrocławia czy nawet Opery Lwowskiej. Repertuar obejmował sztuki teatralne, opery i operetki.

W dziedzinie sportu Kruszwica szczyciła się własnym klubem piłki nożnej „Gopło'.

W Kruszwicy istniały dwie szkoły podstawowe oraz Szkoła Dokształcająca, w której uczyła się młodzież w wieku 14-18 lat w zawodach rzemieślniczych, niezależnie czy uczeń pracował czy też był bezrobotny. W latach 1925-1930 istniała ponadto tzw. szkoła wydziałowa.

W planach miasta było również założenie Nadgoplańskiego Muzeum Regionalnego w Kruszwicy, eksponaty miało zgromadzić Kółko Włościańskie. Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. uniemożliwił zrealizowanie tego przedsięwzięcia.  


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: artykuł Anny Perlińskiej, Bydgoszcz, Kruszwica zarys Monograficzny pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965 r. Fot. 1) Rynek i kościół ewangelicki w Kruszwicy.



Brak komentarzy:

Prześlij komentarz